اصغر مسعودی، وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در لاهور در این یادداشت آورده است: در ارتباط با این که توسعه روابط فرهنگی از دریچه زبان و ادبیات فارسی چقدر موثر است باید به این مسئله توجه کرد که گسترش هر زبان خارجی در هر کشوری مبتنی بر یک دلیل عمده و اساسی و آن، وجود بازار کار و اشتغال برای یادگیران آن زبان است تا انگیزه‌های لازم برای اهتمام به آن وجود داشته باشد. با عنایت به اینکه در جامعه پاکستان، بازار کار گسترده‌ای برای فارسی آموزان وجود ندارد، اقبال عمومی برای یادگیری آن نیز نسبت به چهار دهه قبل بسیار کمتر شده است و این برمی‌گردد به سیاست‌های دولت وقت آقای ژنرال ضیاء الحق رئیس جمهور اسبق پاکستان که پس از کودتای نظامی و اعدام ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر قانونی این کشور و کسب حاکمیت مطلق پاکستان، تدریس زبان فارسی را از برنامه مدارس دولتی حذف و بجای آن، زبان عربی را جایگزین کرد که آن هم پایدار نبود. 

پس از یک سال، آموزش زبان انگلیسی جای هر دو زبان ریشه‌دار شرقی را در پاکستان گرفت که نباید از نقش انگلیس در تحقق این امر غافل ماند. این اقدام، کاری ترین ضربه‌ای بود که بر پیکره زبان فارسی در پاکستان وارد آمد. حتی در یک دوره‌ای، انگلیسی‌ها برای زمین زدن زبان فارسی در ایالت سند در جنوب پاکستان، تقویت زبان سندی را مستمسکی برای حذف زبان فارسی به عنوان زبان دیوانی هفتصد ساله این ایالت قرار دادند که البته توفیق چندانی در آن برهه، نداشتند.

در این بین شاید بپرسید که وجود چه انگیزه‌های دیگری برای یادگیری زبان فارسی وجود دارد که سبب شده تاکنون این میراث کهن و ریشه دار شبه قاره در پاکستان حفظ و احیاء نسبی شود! در این رابطه باید به چند مورد اشاره کنم، نخست آن که مردم پاکستان به ویژه فرهیختگان این کشور، علاقه وافری به اشعار شاعران ایرانی به ویژه مولانا و نیز سروده‌های شیخ اجل سعدی شیرازی دارند و به جهت فارسی بودن اشعار این دو شاعر بلندآوازه ایرانی، انگیزه‌های زیادی برای یادگیری زبان فارسی بوجود می‌آید که جنبه معنوی و ادبی دارد.

از سوی دیگر، گفته می‌شود که بیش از هفت هزار بیت از دوازده هزار بیت اشعار(حدود شصت درصد) اشعار علامه محمد اقبال لاهوری به زبان فارسی سروده شده و از آنجا که این شخصیت و اندیشه‌های ضد استعماری او، جایگاه ویژه‌ای بین عموم مردم و به خصوص نخبگان دانشگاهی، فرهنگی رسانه‌ای و سیاسی مذهبی پاکستان دارد، درک مفهوم اشعار او از جمله انگیزه‌های مستمر یادگیری زبان فارسی در جامعه پاکستان به شمار می‌آید.

موضوع دیگری که حالت انگیزشی برای یادگیری زبان فارسی را در جامعه پاکستان ایجاد می‌کند مقوله «زیارت» است، همان گونه که ایرانیان برای سهولت زیارت در ایام اربعین حسینی، سعی می‌کنند زبان عربی را یاد بگیرند، بخشی از مردمان پاکستان نیز یادگیری زبان و ادبیات فارسی را بر بستر امر زیارت ترسیم می کنند و این موضوع بیشتر در بین پیروان اهل بیت (ع) رایج است. البته در همین مجال عرض کنم که قاطبه مردم مسلمان پاکستان اعم از شیعه و سنی، محبت اهل بیت پیامبر(ص) را واجب می‌دانند و از اسامی آنان برای نام‌گذاری فرزندان خود بهره می برند و بسیارند برادران و خواهران اهل سنت که به زیارت امام رضا علیه السلام مشرف می‌شوند و علاقه مردم و شیعه و سنی پاکستان به امام رضا وصف ناپذیر است.

موضوع دیگری که به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، به علل گرایش مردم پاکستان جهت یادگیری زبان فارسی اضافه شده، علاقه‌مندی به فهم افکار و اندیشه‌های امامین انقلاب اسلامی، اندیشمندان مسلمان و انقلابی و نیز اسطوره‌های مقاومت اسلامی در ایران است. این مسأله برای بنده بعنوان مسئول نمایندگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در کراچی، قطعی و برگرفته از تصریح کلامی برخی فارسی آموزان در دوره‌های مختلف کلاس‌های آموزش زبان فارسی در خانه فرهنگ ایران و خارج از آن است.  همچنین نیازمندی تجار و بازرگانان پاکستانی به برقراری ارتباط آسان و سریع با بازرگانان ایرانی مقوله دیگری است که باعث مانایی آموزش زبان فارسی در این کشور شده است. در تمام دوره‌های آموزشی زبان فارسی در خانه فرهنگ و خارج از آن، بخشی از افراد شرکت کننده، از صنف تجار و بازرگانان هستند.

در این بین، گسترش روابط با مردم پاکستان بر محور زبان فارسی نقش مؤثری در تحقق دیپلماسی فرهنگی ایران دارد. علتش هم این است که فارسی زبان مشترک دینی مذهبی و شعری و ادبیاتی مردم ایران و پاکستان است. بنابراین تلاش برای گسترش زبان و ادبیات فارسی در پاکستان، تأثیر مستقیم در تحقق دیپلماسی فرهنگی دارد چرا که گسترش زبان خارجی در هر کشوری، حضور فرهنگی را هم به دنبال خواهد داشت. البته در پاکستان، این مسأله به سهولت قابل انجام است چرا که بین بیست تا پنجاه درصد کلمات اردو(زبان رسمی پاکستان) از زبان فارسی یا عربی اقتباس شده و مشترک است. مثلاً مردم پاکستانی برای تشکر از مخاطب، از کلمه «مهربانی» استفاده می‌کنند.

هم اکنون کلاس‌های زبان فارسی در تمام خانه‌های فرهنگ ایران در کراچی، لاهور، حیدرآباد، پیشاور، کویته، راولپندی، مولتان و نیز رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اسلام آباد به طور مستمر و در سطوح مقدماتی، متوسط و عالی برقرار است و این کلاس‌ها توسط بنیاد سعدی پشتیبانی می‌شود. همچنین، دوره‌های برخط زبان فارسی توسط بنیاد سعدی و پاکستانی‌هایی که زبان فارسی را در ایران به خوبی و با لهجه ایرانی یاد گرفته‌اند هم برگزار می‌شود.

از سوی دیگر، شرکت‌های تجاری و بازرگانی که با ایران مراودات اقتصادی دارند نیز نسبت به دایر کردن کلاس‌های فارسی و آموزش کارمندان خود اقدام کرده‌اند. همچنین همه ساله گروه‌های مختلفی از نوجوانان و جوانان پاکستانی با ثبت نام در مدرسه ایرانیان کراچی، مکالمه زبان فارسی را در طول دوره تحصیل به خوبی یاد می‌گیرند. در حوزه‌های علمیه شیعه و سنی هم یادگیری زبان فارسی برای درک ادبیات دینی و مذهبی و اشعار مولانا و شیخ سعدی و سایر شاعران بزرگ پارسی گوی کاملا رایج است. همچنین، در دانشگاه‌های مختلف شهرهای لاهور، کراچی، پیشاور، حیدرآباد، کویته، اسلام آباد و ... دپارتمان‌های زبان و ادبیات فارسی و نیز گروه های زبان فارسی و یا گوشه‌های ایران وجود دارد که همه اینها نقش مستمر و بسزایی در تربیت زبان آموزان فارسی و مانایی این زبان کهن در کشور پاکستان دارد.

در این بین یکی از وظایف عمده نمایندگی‌های فرهنگی ایران در پاکستان، آموزش و گسترش زبان فارسی به عنوان زبان انقلاب اسلامی در پاکستان است چرا که آموزش و گسترش این زبان در کشور برادر و دوست پاکستان، صدور پیام انقلاب اسلامی را نیز به دنبال خواهد داشت که شاه بیت آن، استقلال، آزادی و رهایی ملت‌ها از زیر بار ذلت و بردگی اجانب است.

در همین راستا و همان طور که اشاره شد مسئولان نمایندگی‌های فرهنگی، اقدامات متنوعی را انجام می‌دهند که بخشی از آنها را در ادامه می‌خوانید: برگزاری مستمر کلاس‌های آموزش زبان فارسی در طول سال برای سنین و سطوح مختلف به نمایندگی از بنیاد سعدی به عنوان متولی اصلی آموزش زبان فارسی در خارج از کشور. برگزاری المپیادهای زبان و ادبیات فارسی برای تشویق دانشجویان این رشته. برگزاری مراسمات کتاب سال و تقدیر از تألیفات صورت گرفته در حوزه زبان فارسی و ایران شناسی و انقلاب اسلامی. برگزاری محافل شعری و معرفی بزرگان شعر و ادب فارسی در وقفه‌های مختلف. برگزاری جلسات مثنوی خوانی در نمایندگی‌های فرهنگی به ویژه در اسلام آباد و راولپندی. حمایت از اعزام استادان زبان و ادبیات فارسی به محافل شعری و کنفرانس‌ها و سمینارهای مرتبط در ایران برای تشویق آنان. اعزام دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه‌های مختلف پاکستان به ایران برای شرکت در دوره‌های دانش افزایی با همکاری وزارت علوم و بنیاد سعدی. شناسایی و جذب و بورسیه دانشجویان نخبه و مستعد و اعزام آنان به دانشگاه‌های ایران؛ به عنوان نمونه در سال جاری، ۲۷ نفر از کراچی، ۷ نفر از پیشاور و تعداد دیگری از جوانان مستعد از مناطق و شهرهای مختلف پاکستان مثل حیدرآباد و لاهور و ... شناسایی، جذب و بعنوان بورسیه به دانشگاه‌های ایران معرفی شدند که هم اکنون در ایران مشغول تحصیل می باشند و ۱۳ نفر از آنان در رشته پزشکی و تعداد دیگری در مقاطع ارشد و دکتری در رشته‌ای مختلف جذب شده‌اند. این دانشجویان پس از تحصیل و یادگیری زبان فارسی، رأسا به عنصری مؤثر در دیپلماسی فرهنگی اجتماعی بین دو کشور تبدیل خواهند شد و حمایت از مؤسسات تولید آثار موسیقیایی به زبان فارسی بویژه در کراچی از جمله راهکارهای موثری هستند که برای تحقق دیپلماسی فرهنگی در روابط با پاکستان می‌توان به کار بست.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی