به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، جمهوری اسلامی ایران به عنوان مهمترین کشور شیعه‌ مذهب در جهان، نقشی برجسته‌ای در شکل‌ دهی به نگرش‌های مذهبی و سیاسی کشورهای مسلمان از جمله اندونزی داشته است. در این مقاله که به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اندونزی تهیه شده است، به بررسی عمیق‌تری از تأثیرات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شیعه و جمهوری اسلامی ایران بر اندونزی پرداخته شده و عوامل مؤثر بر نگرش مردم و دولتمردان اندونزی نسبت به مذهب شیعه و کشور مورد تحلیل قرار گرفته است.

پیشینه حضور شیعه در اندونزی

حضور شیعه در اندونزی ریشه درتاریخ اسلام دراین کشور دارد و به قرن‌‌ها پیش بازمی‌گردد. نخستین ورود آموزه‌های شیعی به اندونزی از طریق تجار و مبلغان ایرانی و یمنی بوده است که در قرون گذشته به سواحل این کشور، به ویژه آچه و سوماترا، سفر می‌کردند. آموزه‌های شیعی در این مناطق تأثیرات فرهنگی و مذهبی عمیقی برجای گذاشت و در برخی از مراسم مذهبی و سنتی منطقه، به ویژه در عاشورا، نمود پیدا کرده است. مراسم عاشورا در اندونزی، به ویژه درمنطقه بنکولو، همچنان به عنوان یکی از سنت ‌های قدیمی با نام تابوت برگزار می ‌شود. این مراسم یادآور حوادث کربلا و شهادت حضرت امام حسین (ع) است. به رغم حاکمیت سنتی اهل سنت در اندونزی، این مراسم به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و مذهبی کشور حفظ شده و نشان از حضور طولانی مدت تأثیرات شیعه دراندونزی دارد.

نفوذ استعمار هلند و محدودیت برای شیعه

با ورود استعمار هلند به اندونزی درقرن‌ های ۱۷ و ۱۸، حضور شیعه در این کشور تحت تأثیر قرارگرفت. هلندی‌ ها که برای مدیریت بهتر بر مسلمانان این منطقه، به تقویت جریان‌ های سنی پرداختند، با ترویج مذهب شافعی سعی در محدود کردن تأثیرات شیعی داشتند. این سیاست هلندی ها، باعث کاهش نفوذ شیعه دربسیاری از مناطق اندونزی شد و شیعیان به عنوان اقلیت کوچکی در میان اکثریت سنی به حاشیه رانده شدند. استعمارگران هلندی از طریق همکاری با علمای سنی و نهادهای مذهبی محلی، تلاش کردند تا از رواج شیعه جلوگیری کنند و اسلام را به عنوان ابزاری برای تقویت کنترل استعماری خود به کار گیرند.

تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر اندونزی

وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ به رهبری حضرت امام خمینی، نقطه عطفی درتاریخ معاصر جهان اسلام و اندونزی بود. انقلاب اسلامی با شعارهای عدالت‌خواهانه، بازگشت به اصول اسلام و مبارزه با استکبار، الهام‌بخش بسیاری از جنبش‌ های اسلامی در سراسر جهان از جمله اندونزی شد. حضرت امام خمینی به عنوان نماد ایستادگی در برابر ظلم و استبداد، برای بسیاری از مسلمانان اندونزی الگو شد و آموزه‌های وی به ویژه در میان روشنفکران اسلامی و دانشجویان این کشور تأثیرات عمیقی بر جای گذاشت. انقلاب ایران توجه جریان ‌های دانشجویی اسلامی در اندونزی مانند جنبش دانشجویان مسلمان اندونزی (HMI) و سازمان محمدیه را جلب کرد. این جریان‌ ها که به دنبال اصلاحات اجتماعی و بازگشت به اصول اسلام بودند، با ایده‌های انقلاب اسلامی هم‌ راستا شدند. در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، تعداد زیادی از دانشجویان و علمای اندونزیایی برای تحصیل به ایران سفر کردند و پس از بازگشت به اندونزی، به ترویج آموزه‌ های شیعی و اندیشه‌های انقلاب اسلامی پرداختند. این دانشجویان، که تحت تأثیر فرهنگ ایرانی و آموزه‌های امام خمینی قرار گرفته بودند، نقش مهمی در انتقال دانش و افزایش آگاهی عمومی نسبت به شیعه ایفا کردند.

همکاری ‌های اقتصادی و فرهنگی میان ایران و اندونزی

پس از انقلاب اسلامی، روابط دیپلماتیک و اقتصادی میان جمهوری اسلامی ایران و اندونزی ادامه یافت و حتی گسترش پیدا کرد. ایران و اندونزی به عنوان دوکشور مسلمان، همواره به دنبال همکاری‌ های گسترده در زمینه‌های مختلف بوده‌اند. از جمله مهم‌ترین زمینه‌ های همکاری دو کشور، در نفت و گاز است. ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان، به تأمین نیازهای انرژی اندونزی کمک کرده و روابط اقتصادی مهمی در این حوزه شکل گرفته است. درکنار همکاری ‌های اقتصادی، روابط علمی و فرهنگی نیز میان ایران و اندونزی گسترش یافته است. نهادهای فرهنگی ایران دراندونزی فعالیت‌ های فرهنگی و آموزشی متعددی برگزار می‌کنند. این نهادها با هدف ترویج همکاری های فرهنگی و ارتقای آگاهی مذهبی، به معرفی آموزه‌های شیعه و فرهنگ ایرانی در میان مردم اندونزی می ‌پردازند. از طرف دیگر، همکاری‌ های علمی میان دانشگاه‌های ایران و اندونزی از طریق تبادل استادان و دانشجویان ادامه داشته و این ارتباطات به تقویت پیوندهای فرهنگی میان دو کشورکمک کرده است.

نگرش مردم اندونزی نسبت به شیعه و ایران

نگرش مردم اندونزی نسبت به شیعه و جمهوری اسلامی ایران به شدت متنوع است و به عوامل مختلفی مانند مذهب، موقعیت جغرافیایی و نفوذ رسانه ‌های محلی بستگی دارد. در حالی که اکثریت مردم اندونزی پیرو مذهب شافعی هستند و در بسیاری از موارد با آموزه‌های شیعی آشنایی کافی ندارند، دیدگاه ‌ها در مورد شیعه از مثبت تا منفی متغیر است. برخی از مردم اندونزی، به ویژه نخبگان و روشنفکران اسلامی، تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران و آموزه‌های امام خمینی، دیدگاه مثبتی نسبت به شیعه و جمهوری اسلامی دارند. آن‌ها انقلاب ایران را به عنوان یک الگوی موفق برای مبارزه با ظلم و ایجاد عدالت اجتماعی می‌ نگرند. با این حال، برخی دیگر ازمردم اندونزی، به ویژه درمناطق روستایی و تحت نفوذ گروه‌ های مذهبی محافظه‌کار، دیدگاه‌های منفی نسبت به شیعه دارند.این دیدگاه‌ها اغلب تحت تأثیرتبلیغات منفی و اطلاعات نادرستی است که توسط گروه‌های افراطی مذهبی مانند جبهه مدافعان اسلام (FPI) منتشرمی‌ شود. این گروه‌ها با استفاده از رسانه ‌های اجتماعی و تبلیغات مذهبی، به تحریک احساسات ضد شیعی پرداخته و دربرخی موارد به درگیری‌ های مذهبی دامن زده‌اند. این درگیری‌ ها به ویژه درمناطقی مانند جاوه غربی و سوماترای غربی مشاهده شده است، جایی که شیعیان تحت فشار قرارگرفته و مجبور به ترک محل سکونت خود شده‌اند.

تنش‌ های مذهبی و تبلیغات ضد شیعه

درسال‌های اخیر، با رشد گروه‌های افراطی مذهبی دراندونزی، تنش‌های مذهبی میان سنی‌ ها و شیعیان افزایش یافته است. این گروه‌های افراطی مانند FPI با تبلیغات گسترده علیه شیعه، به تشدید اختلافات مذهبی در جامعه اندونزی پرداخته‌اند. آن‌ها از طریق رسانه‌های اجتماعی به عنوان ابزار اصلی برای انتشار اطلاعات نادرست درباره شیعه و جمهوری اسلامی ایران استفاده کرده و تلاش کرده‌اند تا شیعه را به عنوان یک تهدید مذهبی معرفی کنند. این تبلیغات منفی منجر به افزایش شکاف میان سنی‌ ها و شیعیان شده و در برخی مناطق منجر به خشونت و درگیری‌های مذهبی شده است. دربرخی از این مناطق، شیعیان با تبعیض‌ های اجتماعی و اقتصادی مواجه و مجبور به ترک خانه ‌ها و محل سکونت خود شده‌اند. این درگیری‌ها باعث شده تا نگرانی‌های بین‌المللی درباره وضعیت اقلیت‌های مذهبی در اندونزی افزایش یابد. نهادهای حقوق بشری نیز بارها درباره وضعیت نگران‌کننده شیعیان در اندونزی هشدار داده‌اند و از دولت خواسته‌اند تا از حقوق اقلیت‌های مذهبی حفاظت کند.

واکنش دولت اندونزی و نهادهای مذهبی در برخورد با شیعه

دولت اندونزی تلاش کرده است تا با ترویج آزادی مذهبی و پلورالیسم مذهبی، از بروز تنش‌های مذهبی جلوگیری کند. قانون اساسی اندونزی تضمین‌کننده آزادی مذهبی است و دولت تلاش کرده تا از حقوق اقلیت‌های مذهبی از جمله شیعیان دفاع کند. با این حال، در برخی مناطق تحت نفوذ گروه‌های افراطی، دولت با چالش‌هایی در اجرای این سیاست‌ ها روبرو بوده است. در مواردی که خشونت‌ های مذهبی علیه شیعیان رخ داده، دولت اندونزی به اقدامات قانونی علیه عاملان خشونت دست زده، اما نفوذ گروه‌های افراطی مانع از اجرای کامل این اقدامات شده است.نهادهای مذهبی بزرگ اندونزی مانند نهضت العلما (NU) و محمدیه نیز به طورفعال در ترویج همزیستی مذهبی و تسامح مشارکت داشته‌اند. این نهادها تلاش کرده‌اند تا از تنش‌های مذهبی جلوگیری کنند و پیروان خود را به همزیستی مسالمت‌آمیز با شیعیان و دیگر اقلیت‌های مذهبی تشویق کنند. با وجود این تلاش‌ها، در مناطقی که تحت نفوذ گروه‌های افراطی قرار دارند، تأثیرگذاری این نهادها محدود شده است.

جمع‌بندی و نتیجه گیری

نگرش مردم و دولتمردان اندونزی نسبت به شیعه و ایران، ترکیبی از دیدگاه‌ های مختلف است. درحالی که دولت اندونزی به دنبال حفظ روابط متعادل دیپلماتیک و اقتصادی با ایران است و نهادهای مذهبی بزرگ نیز به ترویج تسامح مذهبی پرداخته‌اند، تبلیغات منفی و فعالیت‌های گروه‌های افراطی مذهبی باعث ایجاد تنش‌های مذهبی دربرخی مناطق شده است.با این حال، تلاش‌‌های دولت و نهادهای مذهبی برای کاهش تنش‌ ها و ترویج همزیستی مذهبی همچنان ادامه دارد. روابط اقتصادی و فرهنگی میان ایران و اندونزی نیز به عنوان زمینه‌ای برای تقویت پیوندهای دو کشور و کاهش اختلافات مذهبی درآینده نقش مهمی ایفا می‌کند.

منابع:

Farish Noor, "Islam in Indonesia: Resurgence, Radicalism and the New Order", 2020.

Greg Fealy, "The Politics of Sharia in Indonesia: An Evolving Islamic Identity", 2018.

Sidney Jones, "The Rise of Islamic Extremism in Indonesia: A Challenge to Democracy", Asia Report, 2016.

The Jakarta Post, "Indonesia-Iran Ties: Economic, Cultural and Strategic Cooperation", 2021.

Nahdlatul Ulama Official Publications, "Religious Tolerance in Indonesia", 2019.

BBC Indonesia, "Sectarian Tensions: Shia-Sunni Relations in Indonesia", 2020.

Human Rights Watch, "Indonesia: Religious Minorities Under Threat", 2019.

Kompas, "Cultural and Religious Interactions between Indonesia and Iran", 2022.

Tempo, "The Growth of Shia Communities in Indonesia: Historical and Contemporary Perspectives", 2020.