مقدمه

این مطلب از مجموعه مقالاتی که به تغییرات در دیپلماسی عمومی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه پس از شروع عملیات نظامی ویژه در سال 2022 پرداخته، آورده شده است.

مطالب منتشر شده ادامه پروژه تحقیقاتی بزرگ مرکز دیپلماسی خلاق برای ارزیابی و رتبه‌بندی مناطق روسیه از نظر ظرفیت دیپلماسی عمومی است. در فوریه 2023، با حمایت شورای امور بین‌الملل روسیه، گزارش کارشناسی «روش‌های دیپلماسی عمومی مناطق روسیه 2021-2017» منتشر شد[1]که در آن بر اساس تجزیه و تحلیل داده‌های آماری، رتبه نهایی دیپلماسی عمومی مناطق روسیه برای یک دوره پنج ساله ارائه گردید.

در 2023-2022 مطالعه فعالیت‌های بشردوستانه مناطق روسیه در سیستم دیپلماسی عمومی روسیه ادامه یافت و اطلاعات آماری جمع‌آوری شد که درک چگونگی بوجود آمدن منطقه نظامی شمالی و متعاقب آن قطع روابط بشردوستانه بین روسیه و کشورهای غربی و تاثیر آن بر تماس‌های بین‌المللی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه را نشان می‌داد. تغییرات در رتبه‌بندی مناطق فدراسیون روسیه برای سال 2022 منعکس شده که در وب سایت پروژه قابل مشاهده است.

مطالب پیش‌رو حاوی چکیده‌های اساسی از نتایج اصلی مطالعه است که به ویژگی‌های دیپلماسی عمومی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه در سال 2022 - اوایل سال 2023 و همچنین تجزیه و تحلیل دقیق برخی از جنبه‌های رتبه‌بندی دیپلماسی عمومی نهادهای تشکیل‌دهنده روسیه توجه کرده است همچنین مطالب جداگانه‌ای ارائه می‌شود که به بحث نتایج رتبه‌بندی نهایی دیپلماسی عمومی موضوعات فدراسیون روسیه و آنالیز مربوط به افراد برجسته این رتبه‌بندی برای سال 2022 اختصاص دارد

اهداف مطالعه دیپلماسی عمومی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه در سال 2022

فوریه 2022 نقطه شروع تغییرات ساختاری در دیپلماسی عمومی روسیه شد. قطع روابط تثبیت‌شده با غرب جمعی همچنین شامل قطع تماس‌های فعال بشردوستانه با این کشورها بود که بخش قابل توجهی از کل فعالیت دیپلماسی عمومی روسیه در کل دوره پس از شوروی را تشکیل می‌داد.

به گفته مدیر بخش روابط با افراد فدراسیون، پارلمان و انجمن‌های عمومی وزارت امور خارجه روسیه الکساندر لوکاشیک؛ «در شرایط دشوار ژئوپلیتیکی که با بوجود آمدن منطقه نظامی شمالی همراه بود، نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه بلافاصله درگیر کار تنظیم مجدد کل مجموعه روابط اقتصادی بین‌المللی خود شدند.» بنابراین، علاقه کلیدی مطالعه 2022 به تأثیر قفقاز شمالی بر دیپلماسی عمومی منطقه‌ای مربوط می‌شود.

هدف اصلی تحلیل دیپلماسی عمومی مناطق در سال 2022 ارزیابی جامع چگونگی تأثیر آغاز عملیات نظامی ویژه بر دیپلماسی عمومی مناطق و پاسخ به سؤالات بود:

آیا مناطق روسیه تا پایان سال 2022 - آغاز سال 2023 موفق شده‌اند تماس‌های جدیدی با کشورهای دوست ایجاد کنند؟

روابط با کشورهای غیردوست چگونه توسعه یافت؟

آیا چرخش سیاسی به شرق اعلام شده در سطح فدرال منجر به چرخش کامل در همین راستا در سطح دیپلماسی عمومی در مناطق شده است؟

دستگاه مفهومی تحقیق

در مورد دیپلماسی عمومی مناطق، لازم است مفاهیمی مانند «دیپلماسی عمومی»، «سیستم دیپلماسی عمومی»، «دیپلماسی عمومی مناطق یا نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه» تعریف شود. بیایید توجه داشته باشیم که هیچ نظر تخصصی واحدی در مورد این مفاهیم در روسیه وجود ندارد. در چارچوب طرح پژوهشی حاضر، رویکرد علمی دانشکده تحقیقاتی مرکز «دیپلماسی خلاق» که توسط محقق ان.و بورلینووا[2] پیشنهاد شده مبنا قرار گرفته است.

بر اساس این رویکرد، دیپلماسی عمومی باید به عنوان حوزه فعالیت بازیگران دولتی یا غیردولتی درک شود که وظیفه اصلی آنها برقراری گفتگو با مخاطبان هدف جوامع خارجی به عنوان یک قاعده، به منظور دستیابی به سیاست خارجی ملی بر اساس منافع است.[3] «سیستم دیپلماسی عمومی» را باید به عنوان سیستمی از نهادهای دولتی و غیردولتی و کانال‌های ارتباطی درگیر در تعامل و ایجاد گفتگو بین دولت و جوامع خارجی دانست.[4]

بر اساس تفسیر ارائه شده از دیپلماسی عمومی، می‌توان تعیین کرد «دیپلماسی عمومی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه» به معنای مشارکت مناطق روسیه در سیستم دیپلماسی عمومی کشور در چارچوب صلاحیت‌هایی‌ست که به طور دقیق با قوانین فدراسیون روسیه به آنها اختصاص داده شده است. شرکت‌کنندگان در دیپلماسی عمومی در سطح مقامات منطقه‌ای، بخش سازمان‌های غیردولتی محلی، سازمان‌های تحلیلی محلی، بنیادها و برخی موسسات آموزش عالی از نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه هستند.

در فضای سیاسی-اجتماعی روسیه نیز مرسوم است که از اصطلاح «دیپلماسی عمومی» استفاده شود. دیپلماسی عمومی در روسیه اصطلاحی است که در زمان شوروی به طور فزاینده استفاده می‌شد و به تماس بین کشورها در سطح انجمن‌های مدنی و شهروندان عادی اشاره می‌کرد. دیپلماسی عمومی در روسیه، بنابه یک قاعده اکنون، به عنوان فعالیت بین‌المللی سازمان‌های عمومی در زمینه‌های فرهنگی، علمی و سایر زمینه‌های بشردوستانه درک می‌شود. بنابراین، امروزه «دیپلماسی عمومی مناطق» به معنای فعالیت بین‌المللی نهادهای جامعه مدنی منطقه‌ای، سازمان‌های غیردولتی و جامعه متخصص است، یعنی قالبی از گفتگو با شرکای خارجی در سطح منطقه‌ای از طریق روابط گسترده بشردوستانه است که جزء لاینفک دیپلماسی عمومی مناطق محسوب می‌شود.

روش‌شناسی مطالعه دیپلماسی عمومی منطقه‌ای در سال 2022

روش مطالعه دیپلماسی عمومی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه در سال 2022 همان اصول و رویکردهایی باقی ماند که در گزارش قبلی استفاده شد.[5] از جمله:

• جمع‌آوری داده‌ها از طریق صندوق کمک‌های مالی ریاست جمهوری در جهت کمک مالی «توسعه دیپلماسی عمومی و حمایت از هموطنان»؛
• درخواست از مقامات اجرایی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه برای به دست آوردن اطلاعات دست اول در مورد پروژه‌های دیپلماسی عمومی در منطقه؛
• تجزیه و تحلیل محتوای وبسایت‌های مقامات اجرایی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه؛
• نظارت بر سازمان‌های غیرانتفاعی منطقه‌ای که در پایگاه تحقیقاتی 2022-2017 گنجانده شده‌اند.

مجموع پروژه‌هایی که اساس مطالعه را در سال 2022 تشکیل دادند بالغ بر 420 واحد بود که 60 درصد بیشتر از سال 2021 است. روش‌شناسی تغییریافته برای جمع‌آوری اطلاعات به‌منظور تکمیل آن با نظارت مستقل بر سازمان‌های غیردولتی منجر به افزایش در پایه 38% برای این سازمان‌ها در نظر گرفته شده است. تعداد موضوعات فدراسیون روسیه که در نمونه مورد بررسی گنجانده شده 88 نفر است.[6] تعداد نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه که دریافت درخواست اطلاعات را تأیید کردند 14 است که از این تعداد فقط هفت منطقه اطلاعات معنی‌داری ارائه نمودند. برای مقایسه: در سال 2022، 43 منطقه به درخواست تحقیق پاسخ دادند.

نتیجه‌گیری اصلی بر اساس نتایج تجزیه و تحلیل دیپلماسی عمومی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه در سال 2022

بر اساس تحلیل کمی رویه‌های دیپلماسی عمومی منطقه‌ای در سال 2022، می‌توان نتایج زیر را به دست آورد:

هیچ چرخشی فوری به سمت جنوب جهانی در دیپلماسی عمومی مناطق روسیه وجود نداشت؛ با این حال، پس از آن بود که پویایی یک چرخش سیستمی بیشتر مشخص شد. در نیمه دوم سال 2022، پیکربندی مجدد تدریجی سیستم دیپلماسی عمومی روسیه آغاز شد که جهت‌گیری‌ها و نتایج آن بعدها در سال‌های24-2023 آشکار شد. علیرغم شروع عملیات نظامی ویژه، طی ماه‌های اول در برخی مناطق، به دلیل اینرسی پروژه‌های در حال انجام، روابط با کشورهایی که در فهرست کشورهای غیردوست قرار داشتند همچنان باقی بود، در حالی که سهم این کشورها در تجارت برخی از مناطق با درصدی بالا باقی ماند.[7] اما در این دوره بود که تنها در 10 ماه یک بازتوزیع اقتصادی و ترسیم مجدد زمینه‌های همکاری منطقه‌ای صورت گرفت.

نتیجه دوم. سال 2022 با یک پدیده منحصر به فرد مشخص می‌شود: تبدیل پروژه‌های دیپلماسی عمومی به پروژه‌های همکاری بین منطقه‌ای

در اینجا ما در مورد پروژه‌های بشردوستانه‌ای صحبت می‌کنیم که توسط مناطق روسیه در رابطه با مناطق جدید اجرا شد. تصمیمات مأخوذه در پاییز 2022 برای گنجاندن آنها در فدراسیون روسیه واقعیت سیاسی جدیدی ایجاد کرد و اهداف دیپلماسی عمومی را تغییر داد؛ اگر قبلا شامل حمایت از هموطنان و جمعیت روس‌زبان در این سرزمین‌ها بود، بعدها آنها به این سرزمین رفتند. سطح یکپارچگی سیاسی با توجه به اینکه از این پس این پروژه‌ها بین‌منطقه‌ای هستند و ماهیت بین‌المللی ندارند، از پایگاه تحقیقاتی ۲۰۲۲ حذف شده و در رتبه‌بندی نهایی مناطق لحاظ نشدند.

این امر به ما امکان می‌دهد تا نتیجه دیگری بگیریم: گاهی تفاوت قابل توجهی میان پروژه‌های بین منطقه‌ای و بین‌المللی وجود ندارد و تحت شرایط خاصی می‌توان آنها را در یک یا آن دسته طبقه‌بندی کرد. در نهادهای جدید تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه، که قبلا دارای نهادهای مستقل روابط خارجی بودند، برنامه‌ریزی شده بود که آنها را به سمت دفاتر نمایندگی وزارت امور خارجه فدراسیون روسیه سازماندهی مجدد کنند.

نتیجه سوم. علیرغم دگرگونی حوزه‌های منطقه ای دیپلماسی عمومی در نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه، بخش ساختاری و نهادی آن تا حد زیادی بدون تغییر باقی مانده است. در سال 2022 تغییرات ساختاری قابل اعتنایی در حوزه دیپلماسی عمومی مناطق رخ نداد. به طور کلی، مقامات محلی به عنوان شرکت‌کنندگان اصلی در دیپلماسی عمومی منطقه‌ای باقی ماندند، زیرا این مقامات اجرایی محلی هستند که سهم اصلی در روابط بین‌الملل را دارند، در حالی که بسیاری از سازمان‌های غیرانتفاعی منطقه‌ای، به طور معمول در حاشیه ایستاده‌اند و به کار خود روی پروژه‌هایی با مقیاس کوچک ادامه می‌دهند.

در همان زمان، سازمان‌های غیرانتفاعی جدید در نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه ظاهر شدند. آنها در جمهوری خلق دونتسک، منطقه ایرکوتسک، منطقه مسکو، منطقه نووسیبیرسک، منطقه اومسک، منطقه اورنبورگ، منطقه پسکوف، جمهوری باشقیرستان، جمهوری داغستان، جمهوری تاتارستان، سنت‌پترزبورگ، منطقه اسوردلوفسک، سواستوپل، جمهوری چچن، جمهوری چوواشیا ایجاد شدند. از این تعداد، حداقل پنج منطقه بر روی همکاری در تجارت و سه منطقه بر روی کار علمی و تحلیلی متمرکز هستند. 12 سازمان غیرانتفاعی جدید ایجاد شده در مناطق در سال 2022 بر همکاری اوراسیا، یکی دیگر بر روی بردار اروپایی (منطقه پسکوف) و دو سازمان بر همکاری با آفریقا متمرکزند.

لازم است کوتاه در مورد فعالیت‌های آماری و گزارشی در حوزه دیپلماسی عمومی منطقه‌ای که نقص خاصی را نشان می‌دهد، گفته شود. این اغلب در غیاب یک سیستم سختگیرانه از گزارش سالانه منتشر شده از سوی بخش‌های درگیر در تماس‌های بین‌المللی در سطح منطقه بیان می‌شود. از بسیاری جهات، این امر انجام یک تحلیل مقایسه‌ای از پویایی روابط خارجی بر اساس اعداد را غیرممکن کرده و دشواری زیادی برای انجام تحقیقات ایجاد می‌کند.

نتیجه چهار. دیپلماسی عمومی مناطق در سال 2022 نسبت به سال 2021 افزایش کمی داشته است. پس از آغاز عملیات نظامی ویژه، روسیه خود را در انزوای بشردوستانه نیافت برعکس، تا پایان سال، حجم روابط خارجی خود را افزایش داد. ما در مورد پوشش جغرافیایی و تعداد رویدادها صحبت می‌کنیم. انجماد روابط با کشورهای غربی «تنوع روابط بین‌المللی نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه را به سمت کشورهای دوست و بی‌طرف تسریع بخشید.»

سال 2022 به نوعی سکوی پرشی برای ورود به مرحله‌ای جدید از دیپلماسی عمومی تبدیل شده است. طبق گزارش وزارت امور خارجه، در سال 2023، 42 درصد بیشتر بازدیدهای هیئت‌های مناطق روسیه از کشورهای خارجی[8] و بالعکس توسط شرکای خارجی از نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه (در مجموع 1200 بازدید متقابل) صورت گرفته است. 170 موافقت‌نامه دوجانبه همکاری در سطح بین‌المللی نسبت به سال 2022 (94 موافقت‌نامه) امضا شده است.

اولویت‌های جدید دیپلماسی بین منطقه‌ای، به سرعت برای نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه مشخص شد. این مناطق شامل روابط در داخل کشور، کشورهای اتحادیه اوراسیا و سی آی اس، افزایش تعامل از طریق سازمان همکاری شانگهای، بریکس، همکاری با شرکای آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین بود. از مناطق خواسته شد تا ارتباط با کشورهای آسیای مرکزی را به عنوان یک «خط اصلی» فعالیت اقتصادی بین‌المللی و خارجی در نظر بگیرند. در عین حال، تعدادی از مناطق کشور که به عنوان اولویت شناسایی شده‌اند، هنوز کمبود قابل توجهی از پروژه‌ها را از طریق سازمان‌های غیرانتفاعی تجربه کرده و همچنان ادامه می‌دهند.[9]

یک حوزه مهم از روابط خارجی بین مناطق در واقعیت ژئوپلیتیک جدید، حفظ و توسعه روابط اقتصادی به منظور تضمین توسعه پایدار نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه و تقویت حاکمیت تکنولوژیکی کشور در شرایط تحریم است.

شایان ذکر است نقش هماهنگ‌کننده وزارت امور خارجه، که به مناطق روسیه کمک می‌کند تا در موقعیت ژئوپلیتیکی بسیار دشوار (گاهی اوقات) حرکت کنند، به آنها برای کار بیشتر در مسیر بین‌المللی جهت‌دهی می‌کند. وزارت امور خارجه روسیه از مناطق روسیه[10] از لحاظ سازماندهی ارائه ظرفیت‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری حمایت جدی دارد. وزارت خارجه روسیه درک کاملی از اهمیت نهادهای تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه در توسعه تماس‌های بین‌المللی، ضروری بودن آنها در موضوعاتی که گاهی دیپلماسی رسمی به درستی پاسخگو نیست، نشان می‌دهد.

***

سال 2022 به عنوان بخشی از انطباق دیپلماسی عمومی روسیه به طور عام و دیپلماسی عمومی منطقه‌ای به ویژه با پارامترهای جدید روابط بین‌الملل، به سال گذار تبدیل شده است. پس از قطع اولیه و گاه فوری روابط سنتی با کشورهایی که در لیست غیردوستان قرار داشتند، مناطق روسیه شروع به بازسازی جهت‌گیری سیاست خارجی خود در مسیرهای جدید کردند. برای برخی از آنها، این کار دشواری نبود، زیرا جایی مانند بریکس، سازمان همکاری شانگهای، کشورهای مستقل مشترک‌المنافع و سایر فرمت‌های غیر غربی مدت‌ها قبل از شروع عملیات نظامی ویژه در فهرست اولویت‌های آنها قرار داشتند. برای کسانی که ارتباطات خود را عمدتا بر کشورهای اروپایی متمرکز می‌کردند، البته دشوارتر بود.

در سال 2022 هیچ بازسازی فوری در این ارتباطات صورت نگرفت؛ پیکربندی مجدد مدتی طول کشید، اما پیش‌تر در سال 2023، سیستم نشانه‌هایی از راه‌اندازی مجدد را نشان داد و تماس‌های منطقه‌ای با شرکای جدید از آفریقا، آسیا و حتی آمریکای لاتین تقویت و توسعه یافت.

بیشتر نهادهای روسی میزان مسئولیتی را که بر عهده مناطق در چارچوب دیپلماسی عمومی روسیه قرار دارد، به طورکلی درک می‌کنند،  بنابراین ساختارها و تقسیمات خاصی را در داخل دولت‌های منطقه ایجاد کرده که مسئول استراتژی توسعه روابط بین‌المللی در منطقه هستند. این مناطق هستند که در رتبه بندی بالاتر می‌آیند و روندی طبیعی‌ست.

مشکلات خاصی با توسعه ضعیف بخش غیرانتفاعی منطقه‌ای، سازمان‌های غیرانتفاعی محلی که باید در همکاری‌های بشردوستانه در سطح بین منطقه‌ای مشارکت داشته باشند، وجود دارد. در بسیاری از مناطق، برای این منظور، صندوق‌های نزدیک به دولت یا انواع دیگر ساختارها ایجاد می‌شود که تمام فعالیت‌های بین‌المللی را به عنوان یک قاعده، تحت نظارت مقامات منطقه‌ای در یک دسته جمع می‌کند. چنین تمرکز دیپلماسی عمومی از یک طرف به بخش غیردولتی محلی اجازه توسعه نمی‌دهد، زیرا از بودجه و حمایت دائمی مقامات محلی برخوردار نیست.

در مجموع، شور و شوقی که سوژه‌های روسی از آغاز عملیات نظامی ویژه از نظر پیکربندی مجدد روابط اقتصادی بین‌المللی و خارجی خود نشان داده‌اند، ثابت می‌کند که ویژگی منحصر به فرد مناطق روسیه منبع عظیمی برای توسعه ابزارها و موضوعات جدید برای دیپلماسی عمومی روسیه است.

 منبع:

https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/god-velikogo-povorota-publichnaya-diplomatiya-regionov-rossii-posle-fevralya-2022-g/?sphrase_id=152409171