بدین ترتیب این قسمت از پروژه صرفا دربرگیرنده فصل اول آن است که شامل معرفی، شناسایی و بررسی کلان بازارهای فرهنگی کشور اندونزی با رویکرد ایجاد درک بهتر از ظرفیت های متنوع موجود جهت توسعه فهم و تعامل فرهنگی میان ایران و اندونزی با بهره گیری از نقاط قوت و فرصت های منحصر به فرد ایران می باشد.

بررسی سیاست گذاری کلان کشور اندونزی در امور فرهنگی

آشنایی با وزارت اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی

بررسی ساختار، اهداف و عملکرد وزارت اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی

اهداف تعیین شده برای زیر بخش های اقتصاد خلاق و گردشگری طبق برنامه توسعه ۲۰۲۴

بررسی زیر بخش های فرهنگی اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی

سازوکارهای کسب و توسعه سهم بازار ایران در بخش فرهنگی اندونزی

بررسی تاریخی سیاست های فرهنگی در کشور اندونزی نشان می دهد که به طور رسمی دست کم از زمان استعمار هلند نوعی سیاست گذاری فرهنگی در این کشور تعریف و پیاده سازی می شده است (برگرفته از کتاب تاریخچه سیاست فرهنگی در اندونزی در دوره ۱۹۰۰-۲۰۰۰، چاپ ۲۰۱۵). هلندی ها در سال ۱۹۰۱ میلادی با اجرای طرح هایی در حوزه های آموزش، سیاست های کلان فرهنگی مد نظر خود را که «سیاست اخلاقی» می نامیدند پیگیری میکردند. از جمله این سیاست ها میتوان به جداسازی آموزش و دسترسی به سطوح بالاتر تحصیل و اشتغال بر اساس نژاد اشاره کرد.

کشور اندونزی (نام رسمی: جمهوری اندونزی) با نزدیک به ۲۷۹ میلیون نفر جمعیت که شامل بیش از ۱,۳۴۰ گروه قومی است که بیش از ۷۰۰ زبان مختلف صحبت می‌کنند، چهارمین کشور جهان از نظر جمعیت و پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان محسوب میگردد (منبع: استاتیستا، ۲۰۲۳). تاریخ طولانی صنایع دستی، هنر و سرگرمی اندونزی نمایانگر میراث فرهنگی غنی این کشور است که فرصت هایی کم نظیر برای شکل گیری و توسعه صنایع خلاقانه در این کشور را فراهم آورده. در دوره استعمار ژاپن نیز (۱۹۴۲ تا ۱۹۴۵) ، همواره سیاست گذاری های فرهنگی تعریف و پیاده سازی می شده است. در این دوره ژاپنی ها عموما بر سیاست هایی تاکید داشتند که نگرش بومیان اندونزی را نسبت به قدرت های اروپایی تغییر داده (تقابل با بزرگ نمایی قدرت نظامی و اقتصادی اروپایی ها) و بر تعمیق فرهنگ آسیایی و به طور خاص ژاپنی تاکید می شده است (برگرفته از کتاب سیاست فرهنگی اندونزی در قرن بیستم تا عصر اصلاحات،۲۰۱۴ .

بررسی سیاست گذاری کلان کشور اندونزی در امور فرهنگی

نظام نوین فرهنگی اما در کشور اندونزی عملا پس از دوران استعمار، و از سال ۱۹۹۸ میلادی همزمان با رشد قیمت نفت (بعنوان یکی از منابع درآمدی اصلی کشور در آن زمان) شکل گرفت که سبب گشت دولت مستقر توان مالی لازم (هر چند محدود) جهت سرمایه گذاری در امور فرهنگی را کسب نماید. در راستای روند تاریخی سیاست گذاری های فرهنگی در کشور اندوزی، به طرز ملموسی از سال ۱۹۹۸ (آغاز سیاست‌های خودمختاری مناطق در اندونزی) شاهد رشد تاکید بر فرهنگ ملی-محلی (به زبان باهاسا: بومی)، به عنوان زیربنای هویت ملی و فرهنگی مستقل کشور، هم زمان پذیرش تتوع قومی و افزایش خودشناسی بر مبنای ارزشمند انگاشتن تنوع قومیت ها در همه مناطق اندونزی هستیم. به طور خاص پس از جنبش اصلاحات که در سال ۱۹۹۸ رخ داد، سیاست گذاران اندونزیایی نوعی رویکرد تمرکززدایی از حکومت را از طریق اجرای سیاست های خودمختاری منطقه ای در پیش گرفتند. از آن زمان تاکنون، در بخش فرهنگ، هر دولت منطقه ای در این کشور دارای یک ساختار سازمانی منطقه ای و مستقل است که امور فرهنگی دولت خود را پیش می برد. دولت های منطقه ای همچنین دارای اختیارات برای تدوین مقررات منطقه ای جهت توسعه سیاست های فرهنگی خود هستند. این مرجع مطابق با بند (۶) ماده ۱۸ قانون اساسی ۱۹۴۵ جمهوری اندونزی است که تصریح می کند: "دولت منطقه ای حق دارد مقررات منطقه ای و سایر سازوکارها را برای اعمال خودمختاری و انجام وظایف مربوطه تعیین کند. بعدها دستور قانون اساسی مصوب ۱۹۴۵ با افزودن بند (۱) ماده ۲۳۶ قانون ۲۳ در سال ۲۰۱۴ در مورد دولت های منطقه ای تقویت شد. این بند قانون تصریح می کند که در کشور اندونزی هر یک از مناطق برای پیاده سازی سازوکارهای خودمختاری منطقه ای و انجام وظایف حمایتی خود، میتوانند مقررات منطقه ای ایجاد و اجرا نمایند. در همین راستا، یکی از نمونه های توسعه سیاست فرهنگی انجام شده توسط دولت های منطقه ای در اندونزی، صدور مقررات منطقه ویژه یوگیاکارتا (۳)، در سال ۲۰۱۷ میلادی است که با هدف هماهنگ سازی قانون های پیشرفت فرهنگی اندونزی با زمینه های منحصر به فرد منطقه یوگیاکارتا تهیه شده است. با این وجود، علیرغم استقلال دولت های منطقه ای دراندونزی، براساس قوانین سازمان های دولتی منطقه ای موظفند سیاست های فرهنگی خود را با اهداف کلان تعیین شده در وزارت های آموزش و پرورش و اقتصاد خلاق و گردشگری و سایر نهاده های دولت مرکزی که مرتبط با امور فرهنگی هستند، هماهنگ و هم راستا نمایند.

به مرور زمان و با انتزاع تدریجی قدرت منابع نفتی اندونزی از یک سو، و مصرف ناپایدار و بیش از حد منابع طبیعی جنگلی از سوی دیگر (اندونزی دارای بزرگ ‌ترین جنگل‌های بارانی در حوزه کشورهای جنوب شرق آسیا است)، سیاست گذاران فرهنگی در این کشور بیش از هر زمان دیگری به سمت توسعه طرح هایی که به جایگزینی مدل های سنتی درآمد زایی ملی با سازوکارهای پایدار و روزآمد کمک میکنند، متمایل شدند. در همین چهارچوب نگرشی، یکی از مهم‌ترین مدل‌های استراتژیک اقتصادی که برای توسعه پایدار کشور اندونزی تعیین گردید، بسط دادن زیربخش های مرتبط با صنعت گردشگری بود. شایان ذکر است، در راستای پیاده سازی سیاست های کلان توسعه محور در بخش گردشگری اندونزی، انواع سنت‌های بومی و عناصر فرهنگ ملی کشور به عنوان هسته های مرکزی در تدوین سیاست گذاری های فرهنگی مرتبط با بخش گردشگری در نظر گرفته شدند. در همین راستا برای حمایت از توسعه سیاست های فرهنگی منطقه ای، دولت مرکزی اندونزی از طریق وزارت آموزش و فرهنگ، انتقال صندوق تخصیص ویژه (با نام اختصاری DAK) که یکی از ابزارهای تامین مالی زیرساخت ها، تسهیلات خدمات عمومی و حمایت از فعالیت های اقتصادی است، به دولت های محلی را در سال ۲۰۱۹ آغاز کرد.

تشکیل کارگروه و به دنبال آن وزارت اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی به طرز قابل توجهی به رشد تولید ناخالص داخلی کشور (به خصوص طی سالهای اخیر) کمک کرده است. این وزارتخانه دارای چندین زیر مجموعه است که هر کدام توسط یک معاونت و تیم مربوطه اداره می شود. زیر مجموعه های وزارت اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی عبارتند از: مد و پوشاک (و صنایع وابسته)، صنایع دستی، صنایع غذایی، فناوری و نوآوری (مدیریت بر فناوری های نوین، بالاخص در حوزه توسعه نرم افزارهای بومی تلفن همراه)، توسعه بازی های رایانه ای، صنعت موسیقی (با توجه ای ویژه بر برگزاری فستیوال های بین المللی موسیقی در شهرهای محتلف اندونزی)، صنعت فیلم سازی (با تاکید بر توسعه تولیدات پویا نمایی و محتوی تصویری)، معماری، صنعت طراحی داخلی، مدیریت سکوهای ارتباطات اجتماعی (حمایت از سکوهای بومی در کنار سیاست گذاری برای سکوهای بین المللی)، صنعت عکاسی (به ویژه در ارتباط با مناظر طبیعی و فرهنگ بومیان)، صنعت نشر و کتاب، صنعت تبلیعات (به ویژه تبلیغات مرتبط با حوزه گردشگری)، رادیو و تلوزیون، صنعت هنرهای نمایشی و تجسمی و صنعت طراحی محصول (با تمرکز به معرفی محصولات صادراتی کشور در سطح بین الملل)

علاوه بر تاکید بر توسعه گردشگری بعنوان منبع درآمدی پایدار، فرصت های نوآورانه که سایه پیشرفت بخش های فناوری اطلاعات و ارتباطات بوحود آمد، اندونزی الگوی اقتصادی جدیدی را با نام اقتصاد خلاق(بعدها در تعامل مستقیم با بخش گردشگری، به نام اقتصاد خلاق و گردشگری تعییر یافت) را پایه گذاری نمود و برای آن هدف گذاری بلند مدت انجام داد. در هسته مرکزی این سیاست گذاری نیز، فرهنگ به عنوان اساس اقتصاد خلاق در اندونزی مطرح و در تمامی زیربخش های تعریف شده نقش فرهنگ و سیاست گذاری های مربوطه در نظر گرفته شد.

با توجه به ارتباط عمیق موجود مابین زیربخش های وزارت اقتصاد خلاق و گردشگری با امور فرهنگی، جهت درک جامع استراتژی‌های فرهنگی اندونزی، ضروری است تا ابتدا ساختار وزارت گردشگری و اقتصاد خلاق این کشور مورد بررسی قرار گیرد. اگر چه درحال حاضر تعریفی جهان شمول از اقتصاد خلاق وجود ندارد (بسیاری از توصیف‌ها بکارگرفته شده از این مفهوم با تعاریف موجود از صنایع دیگر مانند فناوری اطلاعات و اقتصاد کلان همپوشانی دارند) ، سازمان ملل متحد این اصطلاح را به فعالیت‌هایی که شامل خلاقیت و/یا نوآوری های فرهنگی-اقتصادی است تعریف می‌کند. در کشور اندونزی اما تعریف بسیار گسترده‌تری برای مفهوم اقتصاد خلاق به کار گرفته می شود و بر اساس آن اقتصاد خلاق حدود ۱۲ میلیون شغل را در تحت تاثیر قرار می دهد. روند شکل گیری وزارتی که امروزه با نام وزارت گردشگری و اقتصاد خلاق اندونزی شناخته می شود، از دوره ۱۹۸۳-۱۹۸۸ آغاز گردید. در آن دوره فعالیت های مرتبط با حوزه فرهنگی کشور در چهارچوب "وزارت گردشگری، پست و ارتباطات" به ریاست وقت وزیر احمد طاهر مدیریت می شد. پس از آن، در طول دوره های مختلف حکومتی در اندونزی، ساختار، شرح وظایف و حتی نام این وزارتخانه  به مراحل زیر تغییر کرد: وزارت گردشگری، هنر و فرهنگ (به زبان باهاسا: دپارسنیبود) (۱۹۹۸-۱۹۹۹)؛ وزارت دولتی گردشگری و هنر (به زبان باهاسا: کمنگپارسن) (۱۹۹۹-۲۰۰۱)؛ وزارت دولتی فرهنگ و گردشگری (به زبان باهاسا: کمنگبودپار) (۲۰۰۱-۲۰۰۵)؛ وزارت گردشگری و فرهنگ (به زبان باهاسا: دپبودپار) (۲۰۰۵-۲۰۰۹)؛ وزارت فرهنگ و گردشگری (به زبان باهاسا: کمنگبودپار) (۲۰۰۹-۲۰۱۱)؛ وزارت گردشگری (به زبان باهاسا: کمنپار) (۲۰۱۴-۲۰۱۹) و وزارت گردشگری و اقتصاد خلاق (به زبان باهاسا: کمنپارکراف) (۲۰۱۱-تا کنون)

آشنایی با وزارت اقتصاد خلاق و کردشگری اندونزی

همانگونه که از بررسی ادواری تحولات ساختار اداری در حوزه فرهنگ در کشور اندونزی بر می آید، در بازه زمانی ۲۰۱۴-۲۰۱۹، رئیس‌جمهور وقت اندونزی (جناب آقای جوکو ویدودو) وظایف تعریف شده مرتبط با اقتصاد خلاق را از وزارت گردشگری جدا کرد و سازمانی تحت عنوان اقتصاد خلاق (به زبان باهاسا: بکراف) تشکیل داد. بکراف یک سازمان در سطح پایین تر از وزارت بود و وظیفه تقویت بخش اقتصاد خلاق را بر عهده داشت. سپس، از سال ۲۰۱۹ میلادی، رئیس‌جمهور جوکو ویدودو، سازمان موسوم به بکراف را با وزارت گردشگری ادغام کرد. به تبعیت از این تغییرات، مقرره شماره ۶۹ سال ۲۰۱۹ در مورد وزارت گردشگری و اقتصاد خلاق، وزارت گردشگری در هیئت وزیران به وزارت گردشگری و اقتصاد خلاق تغییر ساختار یافت. هم اکنون (۲۰۲۳/۰۹/۲۴) این وزارتخانه  تحت رهبری وزیر گردشگری و اقتصاد خلاق قرار دارد که از تاریخ ۲۳ دسامبر ۲۰۲۰ توسط جناب آقای ساندیاگا اونو سرپرستی می گردد.

بررسی ساختار، اهداف و عملکرد وزارت اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی

تهیه نقشه راه توسعه گردشگری و اقتصاد خلاق کشور. تعیین، تدوین و اجرای سیاست‌ های کاربردی و عملیاتی در راستای توسعه منابع، مدیریت مؤسسات مرتبط، مدیریت مقاصد گردشگری، توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز برای صنایع مرتبط، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، مدیریت بازاریابی (در سطوح ملی و بین المللی)، توسعه محصولات گردشگری بومی و همچنین مدیریت کسب و کارهای دیجیتال و کمک به توسعه محصولات خلاق محور در زیربخش های مرتبط با صنعت گردشگری و اقتصاد خلاق کشور. تدوین و تعیین سیاست‌های کلان در زمینه‌های مرتبط با صنعت گردشگری (و صنایع مرتبط) و اقتصاد خلاق. هماهنگی و همگام‌سازی اجرای سیاست ها در زمینه‌های گردشگری و اقتصاد خلاق. حمایت های مالی و لجستیکی در کنار ارائه مشاوره های فنی و کاربردی به فعالین درحوزه گردشگری و اقتصاد خلاق و نظارت بر عملکرد آنها به تطابق با مقررات و قوانین کشور. مدیریت داده ها و اطلاعات در زمینه‌های گردشگری و اقتصاد خلاق به تطابق با مقررات و قوانین کشور. مدیریت دارایی/ثروت دولت که مسئولیت آن به عهده وزارت گردشگری و اقتصاد خلاق است. نظارت بر اجرای صحیح وظایف داخل وزارتخانه. هماهنگی اجرای وظایف، راهنمایی و ارائه پشتیبانی سازمان به تمامی عناصر داخل وزارتخانه.

وظیفه و کارکرد اصلی وزارت گردشگری و اقتصاد خلاق به انجام امور دولتی در زیر بخش‌های تعریف شده مرتبط با گردشگری و اقتصاد خلاق است تا به رئیس‌جمهور در اداره دولت کمک کند. این وظایف عبارتند از:

در یک نگاه کلان، وزارت گردشگری و اقتصاد خلاق در اندونزی تلاش می کند تا قدرت صنایع خلاقانه-محور داخلی را در کشور تقویت کند تا بتوانند با محصولات مشابه وارداتی رقابت کنند. همچنین این وزارتخانه در صدد است تا انواع محصولات مرتبط با اقتصاد خلاق و گردشگری کشور اندونزی را در سطوح ملی و بین المللی معرفی و ترویج دهد. بدین ترتیب، به عنوان یک بخش بسیار مهم و تاثیرگذار در اقتصاد کلان کشور اندونزی، وزارت اقتصاد خلاق و گردشگری، برای ایجاد اشتغال و همچنین تشویق توسعه فرهنگ کارآفرینی در میان جمعیت نسبتاً جوان کشور اندونزی دارای نقشی بسیار کلیدی است. به همین دلیل، دولت جمهوری اندونزی، با آگاهی از پتانسیل های اقتصادی موجود در این بخش، اقتصاد خلاق و گردشکری را از طرق مختلف حمایت و پشتیبانی می‌کند. از جمله این حمایت‌ها تامین مالی برای برگزاری نمایشگاه‌های تجاری متعدد درسراسر کشور و خارج از کشور با هدف معرفی محصولات فرهنگی کشور اندوزی و حمایت از شرکت های فعال در این بخش است. از دیگر موارد حمایتی دولت در این بخش میتوان به برگزاری پارک‌ های فرهنگی (در غالب فستیوال ها و جشنواره های دوره ای در کنار مکان یابی دایمی برای این رویدادها) در استان‌های مختلف کشور اشاره کرد. این مکان ها عموما برای جشن گرفتن و گرامیداشت میراث فرهنگی هر منطقه از جمله هنرهای بومی، سنت ها و صنایع دستی آن منظقه مورد استفاده قرار می گیرند. بر اساس گزارش های آماری مرکز آمار اندونزی (BPS)، گردشگری و اقتصاد خلاق در اندونزی در سال ۲۰۲۲، ۴ درصد از کل تولید ناخالص ملی کشور را شکل داده است. همچنین، طبق آمار منتشر شده توسط این مرکز، بیش از چهار میلیون نفر در سال ۲۰۲۲ بعنوان گردشگر از کشور اندونزی بازدید کرده اند. در عین حال سند چشم انداز وزارت گردشگری و اقتصاد خلاق اندونزی برای سال ۲۰۲۴ نشان گر هدف گذاری تولید محصولات خلاقانه-محور به ارزش ۱۹.۲۶ میلیارد دلار و کسب سهم ۴.۵ درصدی از کل تولید ناخالص ملی کشور می باشد. در قسمت بعدی نگاهی به اهداف کلان تعیین شده برای هر یک از زیر بخش های اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی که در سند چشم انداز ۲۰۲۴ کشور ترسیم شده اند، خواهیم انداخت.

اهداف تعیین شده برای زیر بخش های اقتصاد خلاق و گردشگری طبق برنامه توسعه ۲۰۲۰-۲۰۲۴

ارزش تجارت خارجی

سهم از تولید ناخالص ملی

در این قسمت زیربخش‌های اصلی اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی که به طور مستقیم با بازار فرهنگی آن کشور مرتبط هستند در کنار بخش فرهنگی/ ورزش این کشور مورد بررسی قرار خواهند گرفت. پس از آن نیز چهارچوبی از الزامات سیاست گذاری های رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در کشور اندونزی جهت حضور فعال و کسب سهم بازار مطلوب در بخش اقتصاد خلاق و گردشگری این کشور ( با تمرکز بر زیربخش های مرتبط با فرهنگ) ارایه خواهد شد.

صنعت گردشگری

صنعت آثار هنری

صنعت فیلم

صنعت موسیقی

صنایع دستی

صنعت غذا و آشپزی

زیربخش های فرهنگی اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی

بررسی زیر بخش های فرهنگی اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی

ارزش اقتصادی محصولات خلاقانه-محور

تعداد گردشگران خارجی

متوسط هزینه های صرف شده توسط هر گردشگر خارجی در اندونزی

۲۰۲۲

۲۰۲۴

ارزش تجارت خارجی

سهم از تولید ناخالص ملی

ارزش اقتصادی محصولات خلاقانه-محور

تعداد گردشگران خارجی

متوسط هزینه های انجام شده توسط هر گردشگر خارجی در اندونزی

منبع : وزارت اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی

۴.۸ میلیارد دلار

۳.۳ میلیارد دلار

۴.۵٪

۴٪

۱۹.۲۶ میلیارد دلار

۱۶.۹ میلیارد دلار

۴ میلیون نفر (با توجه با اثرات طولانی مدت همه گیری کووید-۱۹

۴ میلیون نفر

۱۳۴۵ دلار

بین ۱۱۶۶.۶۷ و ۱۲۱۳.۶۷ دلار

طبق سند چشم اندار ۲۰۲۴ در بخش گردشگردی کشور اندونزی، سیاست گذاری کلان در این کشور با رویکرد زیر تنظیم میگردد:

پیش از بررسی دلایل گزیش سیاست فوق در حوزه گردشگری، ابتدا می بایست مفهوم گردشری جهانی در تناسب با اقتصاد خلاق مورد توجه قرار گیرد. به طور کلی بر اساس نظریات کارشناسان حوزه اقتصاد، ترکیب سیاست های گردشگری جهانی و اقتصاد نوآورانه محور می‌تواند به عنوان ستون‌های اقتصاد برای آینده کشورهای مختلف، از جمله اندونزی، عمل کند. در بخش های زیر توضیح داده شده است که چگونه این دو بخش می‌توانند یکدیگر را تکمیل کنند و به رشد اقتصادی کشورها کمک نمایند.

صنعت گردشگری

هماهنگی گردشگری و اقتصاد خلاقانه: صنایع خلاقانه مانند هنر، صنایع دستی، طراحی، مد و سرگرمی نقش مهمی در بهبود تجربه کلی گردشگری بین المللی ایفا می‌کنند. گردشگران اغلب در سفرهای خود به دنبال تجربیات فرهنگی و خلاقانه منحصر به فرد هستند. بنابراین، اقتصاد خلاق می‌تواند تعداد بیشتری از گردشگران خارجی را جذب کرده و به رشد بخش گردشگری بین الملل کمک کند.

تنوع منابع درآمدی: وابستگی کشورها تنها به بخش‌های سنتی اقتصاد (مانند انرژی و یا صنایع سنگین) ممکن است از جهات گوناگون برای توسعه پایدار کشورها خطرناک باشد، زیرا این بخش ها اغلب بیش از سایر بخش های مشابه به نوسانات اقتصاد بین الملل حساس هستند. در مقابل گردشگری و اقتصاد خلاق منابع درآمد جایگزینی ارائه می‌دهند که می‌تواند به استحکام و توسعه پایدار اقتصاد کشورها کمک کند.

ایجاد اشتغال: درهر دو بخش گردشگری و اقتصاد خلاق، تعداد قابل توجهی از افراد جامعه شاغل هستند و این پتانسیل نیز وجود دارد تا تعداد افراد شاغل در این بخش ها به سرعت افزایش یابد. صنعت گردشگری به طور ویژه اشتغال زیادی را ایجاد می‌کند نه تنها در شهرهای بزرگ بلکه در مناطق روستایی نیز که بسیاری از صنایع دستی و فرهنگ‌های محلی درانجا محفوظ شده است. در تحلیل نهایی، ایجاد اشتغال در این بخش ها می‌تواند به کاهش بیکاری و بهبود استاندارد زندگی جوامع محلی کمک کند.

حفاظت از فرهنگ: اقتصاد خلاق اساسا مبتنی بر حفظ و ترویج فرهنگ‌، سنن و میراث‌ های فرهنگ ملی کشورها است. این رویکرد نه تنها می‌تواند هویت و تاریخ فرهنگی کشورها را حفظ کند بلکه آنها را برای گردشگرانی که به تجربیات فرهنگی اصیل علاقه دارند نیز روانه کرد.

مقاصد گردشگری جهانی و اقتصاد خلاق به عنوان ستون‌ های اقتصادی آینده اندونزی

فرصت‌های صادراتی: محصولات خلاقانه-محور و محصولات فرهنگی کشورها می‌توانند به بازارهای بین‌المللی صادر شوند. این کار نه تنها درآمدزایی به همراه دارد بلکه به معرفی و تعمیق فرهنگ کشور در خارج از مرزهای جغرافیایی خود کمک خواهد کرد.

توسعه پایدار: رویکرد توسعه پایدار به صنعت گردشگری وصنایع وابسته به آن، می‌تواند به پایداری محیطی و اجتماعی کشورها بیانجامد. همچنین رویکردهای توسعه پایدار گردشگری می‌توانند منابع طبیعی و تاریخی فرهنگی را حفاظت نموده و تضمین کنند که این دارایی‌ ها برای نسل‌های آینده کشور قابل استفاده باقی خواهند ماند.

توسعه زیرساخت: رشد گردشگری و اقتصاد خلاق اغلب نیازمند توسعه زیرساخت‌ ها می باشد. از جمله این موارد میتوان به بهبود وضعیت صنعت حمل‌ ونقل کشورها و توسعه زیرساخت های مورد نیاز مراکز فرهنگی اشاره کرد. این سرمایه‌گذاری‌ها می‌توانند مزایای بلندمدتی برای توسعه فرهنگی و اقتصادی کشورها بهمراه داشته باشند.

با توجه به مزایای اشاره شده، کشور اندونزی با برخورداری از تاریخی کهن و فرهنگی غنی و زیبایی‌های بی نظیر و منحصر به فرد طبیعی خود، در موقعیت مطلوبی برای پیاده سازی ایده ادغام صنایع گردشگری با سایر بخش های اقتصاد نوآورانه-محور خود قراردارد. در همین راستا، با ترویج خلاقیت ها در اقتصاد ملی در کنار حفظ سنت‌های فرهنگی و تبلیغ جاذبه‌های گردشگری متنوع خود، اندونزی تصمیم دارد خود را به عنوان یکی از مقصدهای برجسته برای مسافرانی که به دنبال تجربیات منحصر به فرد و اصیل هستند، معرفی کند و در این فرآیند جایگاه خود در فرهنگ و اقتصاد بین الملل را تقویت نماید. به منظور آشنایی بیشتر و ارائه تصویری کلی از فرصت های موجود در سایر زیربخش های پیشرو در مجموعه اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی، در بخش های بعدی نگاهی به آن خواهیم داشت.

از نظر آماری، اندونزی دارای پتانسیل های فرهنگی-اقتصادی چشم گیری است. این کشور بیش از ۲۷۰ میلیون نفر جمعیت دارد و چهارمین کشور بزرگ جهان از لحاظ جمعیتی است. جمعیت این کشور نیز عمدتاً جوان هستند و میانگین سنی آن ۲۸.۶ سال است. اما ویژگی اقتصادی کشور قابل توجه است. طبق گزارشات بانک جهانی، اندونزی رشد تولید ناخالص داخلی ۵.۱ درصدی در سال ۲۰۱۹ و ۵.۲ درصدی را در سال ۲۰۲۰ تجریه کرده است. همجنین شرکت حسابداری PricewaterhouseCoopers پیش بینی می کند که تا سال ۲۰۵۰ اندونزی به چهارمین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل شود. اقتصاد رو به رشد [در اندونزی] به این معنی است که تعداد متخصصان جوان (که در نگاه مدیریت بازاریابی، درآمد قابل تصرف بیشتری نیز دارند) رو به رشد خواهد بود. بطور بالقوه، این جمعیت آماری بازار هدف مطلوبی را برای صنایع هنری (و بالتبع صنایع وابسته مانند نمایشگاه و جشنواره های هنری) شکل می دهد. به همین دلیل تعداد شرکت‌ هایی که در این کشور طی سالهای اخیر، به استفاده از هنر به عنوان بستری برای گفتگو و انتقال پیام با مخاطبان استفاده می‌کنند، افزایش قابل توجهی داشته است. در بخش تجارت خارجی اما، بررسی توازن واردات و صادرات کشور در بخش صنایع هنری، بیانگر افزایش واردات از سایر کشورها طی سال های اخیر و همزمان کاهش صادرات این کشور در حوزه مذکور می باشد. در این راستا، پیش‌بینی می‌شود که صادرات اندونزی از آثار هنری هر ساله به میزان ۴.۴ درصد کاهش یافته و از ۵.۸ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ به ۴.۴ میلیون دلار در سال ۲۰۲۶ کاهش پیدا کند.

آثار هنری

تولید صنایع دستی در اندونزی همواره یکی از ارکان اقتصاد این کشور بوده است و بخش قابل توجهی از نیروی کار اندونزی را به خود اختصاص داده است. در همین راستا به گزارش جاکارتا پست، در سال ۱۹۹۸ میلادی با وقوع بحران در اقتصاد اندونزی بسیاری از روستاییان این کشور کار خود را از دست دادند و آینده‌ی ناگواری در انتظار آن‌ها بود؛ ولی با رواج تولید صنایع دستی محلی در میان روستاییان، زندگی آن‌ها به روزهای خوب خود بازگشت. اکنون با گذشت بیش از یک دهه از آن حادثه، بخش قابل توجهی از روستاییان اندونزی به تولید صنایع دستی این کشور، بویژه تولیدات ساخته ‌شده از گیاهان، چوب، پوسته‌ی نارگیل و صدف‌های دریایی اشتغال دارند. در این شرایط، می‌توان تولید صنایع دستی را راهکاری برای کاهش نرخ بیکاری در اندونزی نیز قلمداد کرد. با این وجود بررسی توازن واردات و صادرات کشور اندونزی در بخش صنایع هنری نیر به مانند بخش آثار هنری آن، بیانگر افزایش واردات کالاهای هنری اندونزی از سایر کشورها طی سال های اخیر و همزمان کاهش صادرات این کشور در حوزه مذکور می باشد. این روند بیانگر ظرفیت های بوجود آمده در اثر رشد اقتصادی کشور طی سالهای اخیر برای سایر کشورها جهت حضور پررنگ تر در بازار صنایع دستی اندونزی است. بر اساس داده‌های مرتبط با میزان واردات اندونزی، واردات صنایع دستی در این کشور در سال ۲۰۲۲ بیش از ۳۱۰۰ تن تخمین زده می شود  و بیشترین واردات صنایع دستی اندونزی بترتیب از کشورهای هند، چین و ایالات متحده صورت گرفته است.

صنایع دستی اندونزی

بازار فیلم‌ و سرگرمی در اندونزی شامل تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان فرمت‌ های تصویری سرگرمی مانند فیلم (کوتاه و بلند)، پویانمایی و سایر تولیدات تصویری (شبکه های تلوزیونی و اجتماعی) است . این بازار در سال ۲۰۲۲ درآمدی چشمگیر به ارزش تغریبی ۸۷ میلیون دلار را تجربه کرده است. این عدد بیانگر فرصت های موجود فرهنگی و اقتصادی در زیربخش فیلم، پویانمایی و محتوای تصویری برای توسعه سهم بازار بیشتر سایر کشورها در چهارچوب اقتصاد خلاق اندونزی است. بسیاری از فیلم‌های تولید اندونزی طی سالهای اخیر جوایز متعدد بین‌المللی دریافت کرده‌اند و این مهم سبب رونق فیلم سازی و بازر بین المللی تولیدات تصویری اندونزی شده است. همچنین طی چند سال اخیر، بیشتر شرکت‌های فیلم سازی در اندونزی، همکاری با سرویس های پخش آنلاین جهانی مانند نتفلیکس، هلو و آمازون را برای نمایش فیلم‌های خود در سراسر جهان آغاز کرده‌اند. در قست بعدی، چند فیلم ساخت اندونزی که با هدف (مستقیم و غیر مستقیم) معرفی جاذبه های فرهنگی و گردشگری کشور و تشویق گردشگران و سرمایه گذاران خارجی برای بازدید و فعالیت در این کشور تولید شده اند را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

بازار فیلم، پویا نمایی و محتوی تصویری اندونزی

آرونا و طعم‌های او (۲۰۱۸)

این فیلم داستان آرونا را روایت می‌کند، یک اپیدمیولوژیست که وظیفه بررسی موارد مشکوک به آنفلوانز پرندگان را دارد. با موضوعی عاشقانه از طریق یک ماجراجویی آشپزی، فیلم "آرونا و طعم‌های او، نه تنها زیبایی‌های طبیعی اندونزی را به تصویر می‌کشد، بلکه ثروت فرهنگ غذایی سنتی آن را نیز نشان می‌دهد.

۵ سانتیمتر (۲۰۱۲)

این فیلم در بطن داستانی عاشقانه، مخاطب را با خود به قله های شگفت‌انگیز جزیره جاوا و قله ماهامرو در جاوا شرقی، خواهد برد. این فیلم در مورد پنج دوست کودکی است که مأموریتی برای صعود به بلندترین قله جاوا را آغاز می‌کنند. آنها موانعی را که در مسیر خود دارند پشت سر می‌گذارند و در طول راه معنای واقعی دوستی را کشف می‌کنند.

همانطور که از نام اثر بر میاید، این فیلم نگاهی به انواع قهوه‌هایی که توسط کشاورزان اندونزی تولید می‌شود و فرهنگ نوشیدن قهوه در سراسر اندونزی، به ویژه در جاکارتا دارد.

فلسفه‌ی قهوه (۲۰۱۵)

به عنوان یکی از موفق‌ترین فیلم‌های اندونزی تمام اعصار شناخته می‌شود، "لشکر پلنگی" فیلمی است که از یکی از معروف‌ترین رمان‌های اندونزی به همین نام، نوشته آندریا هیراتا، اقتباس شده است. داستانی که در دهه ۱۹۷۰ میلادی رخ می دهد و در آن دو معلم اندونزیایی به نام‌های مسلمه و حرفان از یک گروه از دانش‌آموزان جوان و با استعداد در مدرسه اسلامی خود در جزیره بلیتونگ خوش آمد گویی میکنند.

لشکر پلنگی (۲۰۰۸)

یک مجموعه مستند با ۹ اپیزود، "خوراک خیابانی آسیا" شما را با لذت‌های زندگی روزمره و ذائقه مردم آسیا، از جمله اندونزی، آشنا می‌کند. از طریق این مجموعه، مخاطب می تواند کشف کند که خوراک خیابانی نه تنها در مورد فروش غذا است، بلکه میراث فرهنگی، هویت و سنت ‌هایی است که زندگی مردم آسیا را شکل می‌دهد. به طور خاص در قسمت چهارم این مجموعه، با مباح ساتینم آشنا می‌شوید که تنقلات (اسنک) سنتی اندونزی به نام "جاجان پاسار" را در یوگیاکارتا می‌فروشد..

خوراک خیابانی آسیا

از دیدگاه اقتصاد کلان، صنعت غذا نقش مهمی در اقتصاد اندونزی ایفا می کند. اندازه بازار مجموع خدمات غذایی اندونزی در سال ۲۰۲۳، بیش از ۴۸.۷۳ میلیارد دلار برآورد شده است و انتظار می رود تا پایان سال ۲۰۲۹ این رقم به بیشتر از ۱۰۳.۷۶ میلیارد دلار برسد که در این صورت، در دوره پیش بینی (۲۰۲۳-۲۰۲۹) با نرخ رشد ترکیبی سالیانه ۱۳.۴۲ درصد مواجه خواهد بود. . در بخش اولیه، تولید مواد خام برای صنایع غذایی که مرتبط با کشاورزی و شیلات است، حدود ۱۳ درصد از تولید ناخالص داخلی اندونزی در سال ۲۰۱۹ را به خود اختصاص داده است. در بخش ثانویه، تولید محصولات غذایی ۶.۴ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۲۹ درصد از کل تولید داخلی اندونزی را به خود اختصاص داده است (منبع: اتاق بازرگانی آلمان و اندونزی، ۲۰۲۳). بزرگترین بخش صنایع غذایی در اندونزی، بخش محصولات نان و غلات حجیم بازار ۴۹.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ است (منبع: پایگاه داداه های استاتیستا، ۲۰۲۳) .

صنایع غذایی و گردشگری غذایی

مجموع

غذای آماده

گوشت و فرآورده های گوشتی

مواد افزودنی و شیرین کننده ها

غذای کودک

فرآورده لبنی

روغن های خوراکی

سبزیجات

غذای حیوانات خانگی

نان و غلات حجیم

ماهی و غذاهای دریایی

شیرینی جات و تنقلات

میوه و آجیل (مغزها

سس و چاشنی ها

۲۰۱۸سال

۲۰۲۸سال

ارزش تولیدات در هر بخش

در بازار داخلی اندونزی، آشپزخانه‌ها و رستوران های غذای آماده زنجیره ای، مجموعه‌ای گسترده و متنوعی از غذاهای بین الملل را ارائه می‌دهند تا به ذائقه ی غذایی تنوع طلب مصرف کنندگان جوان اندونزیایی پاسخ دهند. همچین رونق گردگشری و افزایش گردشگران بین المللی طی یک دهه گذشته، سبب شده است که توجه تولید کنندگان داخلی محصولات غذایی به جلب نظر این گروه مشتریان (گردشگران) نیز جلب گردد. بدین ترتیب از غذاهای سنتی اندونزی تا آشپزی بین‌المللی، آشپزخانه‌ها و رستوران های زنجیره ای در اندونزی (نشان های تجاری بومی، ملی و بین المللی) مجموعه‌ای از گزینه‌ ها را برای رضایت مصرف‌کنندگان ارائه می‌دهند. از دیگر عوامل موثر بر رشد صنعت غذا اندونزی در بخش خرده فروشی، توسعه خدمات تحت وب ( اپلیکیشن های موبایلی تحویل غذا مانند GrabFood و GoFood) است که سفارش ها را به راحتی به مشتریان با دسترسی محدود به مکان‌های فیزیکی می رسانند. در حوزه تجارت خارجی، اگر چه کشور اندونزی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان محصولاتی نظیر روغن نخل یا روغن پالم، محصولات دریایی، کاکائو و قهوه در جهان است و مازاد تولید خود را به خارج از کشور نیز صادر می کند، این کشور به واردات مواد غذایی نیز بشدت متکی است (محصولاتی که نمی‌توانند به هیچ وجه یا به مقدار کافی) در داخل تولید شوند، مانند گندم، فرآورده های لبنی یا محصولات غذایی فرآوری شده). بررسی بازارهای هدف و تبادلات خارجی کشور در حوزه مواد غذایی (اولیه و فرآوری شده)، نشان میدهد که علیرغم اینکه برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا مانند هلند، ایتالیا و آلمان در میان شرکای تجاری برتر برای صادرات و واردات محصولات غذایی تولید اندونزی هستند، تجارت خارجی اندونزی در بخش مواد غذایی بیشتر با کشورهای آسیایی (به خصوص کشورهای حوزه آ.س.آن) صورت میگیرد و یکی از دلایل اصلی آن هم وجود تفاهمات اقتصادی فی مابین است.

برای چندین سال متوالی، بازار موسیقی اندونزی در حال رشد بوده است. بر اساس گزارش پایگاه داده استاتیستا (۲۰۲۳)، کل درآمد در بازار موسیقی اندونزی در سال ۲۰۲۲ بیش از ۳۷.۹۹ میلیون دلار بوده است. همچنین انتظار می‌رود که این درآمد نرخ رشد سالیانه (CAGR ۲۰۲۲-۲۰۲۷) ۱۱.۹۲٪ را تجربه کرده و به حجم بازار ۷۱.۴۹ میلیون دلار تا سال ۲۰۲۷ میلادی دست یابد. این حجم بازار را می توان در علاقه بسیار زیاد مردم اندونزی به موسیقی ریشه یابی کرد. ساخت صنعت موسیقی اندونزی تنوع فرهنگی، خلاقیت موسیقی محلی و همچنین تأثیرات موسیقی خارجی را نشان می دهد که صحنه های موسیقی معاصر اندونزی را شکل داده است. هزاران جزیره اندونزی هر کدام دارای تاریخ و شخصیت فرهنگی و هنری خاص خود هستند و این ویژگی منحصر بفرد جفرافیایی، توام با گسترش سکو های پخش و توزیع آنلاین موسیقی سبب شده است تا تعداد باورنکردنی آثار موسیقیایی جدید محلی (منطقه ای) که گاهی به بیش از صدها اثر در هر هفته می رسد، تولید و منتشر شود. شایان ذکر است که ریشه های موسیقی و فرهنگ موسیقیایی مردم در اندونزی، با تاریخ و ادبیات کهن ایران نیز در ارتباط است. در این خصوص، بسیاری از محققان به نقش آلات موسیقی ایرانی در سرود ها و مراسم عبادی برخی از مردم اندونزی اشاره کرده اند. بسیاری از سرودها و آواهای موسیقی سنتی اندونزی آشکارا الهام گرفته از آموزه های شیعی رایج در جهان پارسی بوده است که بر فرهنگ مسلمانان اندونزی تاثیر گذاشته اند. از جمله این موارد می توان به دعاهای عرفانی، مناجات ها دینی و مراسم مولود پیامبر اسلام اشاره کرد (به زبان باهاسا: Maulid) . (منبع: کتاب جنبه های فارسی زبان جهان/ مالایی- اندونزی، انتشارات مرکز مطالعات فرهنگ فارسی دانشگاه ارواین کالیفرنیا، سال انتشار ۱۴۰۰

صنعت موسیقی در اندونزی

کسب سهم بازار در بخش فرهنگی یک کشور خارجی نیازمند درک عمیقی از سیاق محلی، احترام به سنت‌ های بومی و تمایل به تطبیق و یادگیری از بازار هدف است. این فرآیند ممکن است شامل مواجهه با چالش‌های فرهنگی، تطبیقی و لجستیکی نیز شود، بنابراین استراتژی های مطبوع و تعهد بلندمدت در این بازار امری ضروری است. گسترش سهم بازار نیز چه در بازار فرهنگی اندونزی یا هر بازار خارجی دیگری فرآیندی پیچیده است که نیازمند برقراری هدفمند ارتباطات و ارائه ارزش های فرهنگی منحصر به فرد کشور مهمان در بازار فرهنگی کشور میزبان می‌شود. در ادامه چهارچوبی از استراتژی و تاکتیک های مورد نیاز برای کسب و توسعه سهم بازار بخش فرهنگی ایران در کشور اندونزی، بررسی میگردد. پس از آن طرح هایی عملیاتی به تفکیک زیربخش های فرهنگی مرتبط با  اقتصاد خلاق و گردشگری اندونزی کسب و توسعه سهم بازار در بخش فرهنگی اندونزی برای ایران چگونه امکان‌پذیر است؟

تحقیقات بازار

تبادل فرهنگی

متخصصین محلی

استراتژی بازاریابی

بازاریابی آنلاین

همکاری دولتی

تعهد بلندمدت

تحقیقات بازار و درک بازار فرهنگی اندونزی: درک فرهنگ محلی مردم در بخش های مختلف کشور، شناسایی سنت‌ها و ارزش‌های بومی، آشنایی با شرکت های پیشرو در فروش محصولات فرهنگی در کشور اندونزی و ارزیابی فرصت، تهدید، نقاط ضعف و قوت آنها، امری حیاتی برای توسعه بخش فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در راستای ارائه محصولات و خدمات فرهنگی به بازار اندونزی است. در این خصوص سفارت جمهوری اسلامی ایران در اندونزی می بایست به طور مستمر بازارهای هدف را رصد کرده و تحقیقات گسترده در بازار فرهنگی اندونزی انجام دهد تا از این بازار درک عمیقی کسب کرده و با شناخت کافی از فرصت های موجود و تطبیق این فرصت ها با ظرفیت های منحصر بفرد ایران، برنامه ای جهت حضور هدفنمد و طولانی مدت تدوین و بطور موفقیت آمیز اجرا نماید. این فرآیندها بالتبع شامل شناسایی رویه ها قانونی و سازوکارهای حاکم بر بازار، الگوهای مصرف و ترجیحات مصرف کنندگان و شناسایی پیشروهای بازار (دولتی و خصوصی) در بخش های مختلف می‌شود. در عین حال، وجود ساختاری برای تحقیقات بازار در چهارچوب  رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در اندونزی، امکان شناسایی به موقع فرصت های موردی ناشی از تغییرات و تصمیمات کوتاه مدت و رصد خلاهای آنی بوجود آمده در هر بخش هدف گذاری شده را فرآهم کرده و سبب میگردد تیم مربوطه از انعطاف و آگاهی محیطی لازم برای پر کردن خلا های موجود با ظرفیت های خود برخوردار گردد. بعنوان مثال در تاریخ نگارش این طرح، سیاست گذاری دولت اندونزی در قبال مدیریت شبکه های اجتماعی بین المللی فعال در اندونزی (به طور خاص شبه اجتماعی تیک تاک)، شاهد تغییرات از پیش تعیین نشده و عمیقی است که ممکن است تاثیرات فرهنگی/اقتصادی کوتاه، میان و بلند مدتی را با خود به همراه داشته باشد. در این مثال، در صورت شناسایی و رصد (و یا پیش بینی) به موقع تغییرات فوق توسط بخش تحقیقات بازار تیم فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در اندونزی، میتوان برنامه های مرتبط با فعالیت ایران در شبکه ای اجتماعی در اندونزی رو بازنگری و در صورت نیاز با تغییرات پیش رو تطبیق داد تا نهایت استفاده مطلوب را داشته باشیم

تهیه و تنظیم: محمد رضا ابراهیمی -رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اندونزی

منابع :

Khamenei.ir. (2021, June 8). چرا اقتصاد مسئله اصلی کشور است؟. صفحه اصلی. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=48005

Total population of Indonesia 2028. (2023, April 28). Statista. https://www.statista.com/statistics/294100/total-population-of-indonesia/

18 Mei 1998 Ribuan mahasiswa kuasai gedung MPR/DPR RI, awal mula reformasi | Merdeka.com. (2023, May 18). merdeka.com. https://www.merdeka.com/jatim/18-mei-1998-ribuan-mahasiswa-kuasai-gedung-mprdpr-ri-awal-mula-reformasi-kln.html

Direktorat Jenderal Perimbangan Keuangan | Apa saja jenis-jenis dana perimbangan? (n.d.). https://djpk.kemenkeu.go.id/?ufaq=apa-saja-jenis-jenis-dana-perimbangan#:~:text=Dana%20Alokasi%20Khusus%20(DAK)%2C,dan%20sesuai%20dengan%20prioritas%20nasional.

Daily, M. (2021, December 20). Mau Tahu Dana Alokasi Khusus Fisik untuk Apa? Metro Daily. https://metrodaily.jawapos.com/kolom/20/12/2021/mau-tahu-dana-alokasi-khusus-fisik-untuk-apa/

Organizational structure. (n.d.). Kemenparekraf/Baparekraf RI. https://kemenparekraf.go.id/en/about/organization-structure

Institution profile. (n.d.). Kemenparekraf/Baparekraf RI. https://kemenparekraf.go.id/en/about/profile

Selamat datang di Website Kemenparekraf. (n.d.). https://kemenparekraf.go.id/en/economy-creative

The Official Statement of The Ministry of Tourism and Creative Economy - Indonesia Travel. (n.d.). Www.indonesia.travel. Retrieved October 9, 2023, from https://www.indonesia.travel/gb/en/news/the-ministry-of-tourism-and-creative-economy

Badan Pusat Statistik. (n.d.). Www.bps.go.id. https://www.bps.go.id/pressrelease/2023/02/06/1997/ekonomi-indonesia-tahun-2022-tumbuh-5-31-persen.html

Minister of Tourism and Creative Economy is Optimistic that the Target for Tourism and Creative Economy Development Based on the President’s Directives can be Achieved Soon. (n.d.). Kemenparekraf/Baparekraf RI. Retrieved October 9, 2023, from https://kemenparekraf.go.id/en/articles/minister-of-tourism-and-creative-economy-is-optimistic-that-the-target-for-tourism-and-creative-economy-development-based-on-the-presidents-directives-can-be-achieved-soon

International, S. (2021, August 3). How Tourism Can Protect Cultural Heritage. Solimar International. https://www.solimarinternational.com/how-tourism-can-protect-cultural-heritage/#:~:text=One%20of%20the%20most%20impactful

Export Strategies for Tourism. (n.d.). Retrieved September 10, 2020, from https://www.wto.org/english/forums_e/public_forum17_e/s36_Anton_Said.pdf

PricewaterhouseCoopers. (n.d.). PwC Indonesia Economic Update. PwC. Retrieved October 10, 2023, from https://www.pwc.com/id/en/pwc-publications/general-publications/indonesia-economic-update.html#:~:text=Our%20growth%20projection%20for%20Indonesia

PricewaterhouseCoopers. (n.d.). Realistic assumption of Indonesia’s economy. PwC. Retrieved October 10, 2023, from https://www.pwc.com/id/en/media-centre/infrastructure-news/june-2023/realistic-assumption-of-indonesias-economy.html

The World Bank. (2020, January 30). Aspiring Indonesia: Expanding the Middle Class. World Bank. https://www.worldbank.org/en/country/indonesia/publication/aspiring-indonesia-expanding-the-middle-class

A strong middle class is the backbone of Indonesia’s economy. (2023, March 17). East Asia Forum. https://www.eastasiaforum.org/2023/03/17/a-strong-middle-class-is-the-backbone-of-indonesias-economy/

EMBASSY OF THE REPUBLIC OF INDONESIA IN MADRID, THE KINGDOM OF SPAIN. (2022). Kementerian Luar Negeri Repulik Indonesia. https://kemlu.go.id/madrid/en/news/17122/indonesia-seashell-handicrafts-and-jewelry-from-waste-into-a-leading-export-product

Indonesia Art Industry Outlook 2022 - 2026. (n.d.). Www.reportlinker.com. Retrieved October 10, 2023, from https://www.reportlinker.com/clp/country/524851/726404

Leveraging Indonesia’s Creative Economy. (n.d.). Www.wipo.int. https://www.wipo.int/wipo_magazine/en/2019/05/article_0003.html

Indonesia Exports of works of art, collectors’ pieces and antiques - 2023 Data 2024 Forecast 1989-2021 Historical. (n.d.). Tradingeconomics.com. Retrieved October 10, 2023, from https://tradingeconomics.com/indonesia/exports/works-art-collectors-pieces-antiques

ltd, R. and M. (n.d.). Movies and Entertainment in Indonesia - Market Summary, Competitive Analysis and Forecast to 2025. Www.researchandmarkets.com. Retrieved October 10, 2023, from https://www.researchandmarkets.com/reports/5503212/movies-and-entertainment-in-indonesia market#:~:text=The%20Indonesian%20movies%20%26%20entertainment%20market

Cinema Tickets - Indonesia | Statista Market Forecast. (n.d.). Statista. https://www.statista.com/outlook/dmo/eservices/event-tickets/cinema-tickets/indonesia

7 Film Ini Bisa Membawamu Berwisata Keliling Indonesia Saat Harus di Rumah Aja - Indonesia Travel. (n.d.). Www.indonesia.travel. Retrieved October 10, 2023, from https://www.indonesia.travel/id/en/trip-ideas/7-movies-that-will-inspire-you-to-explore-indonesia

eszterullar. (2019, March 5). Indonesia’s film industry analysis | increasing national prosperity lures Hollywood’s investments. https://invest-islands.com/indonesias-film-industry-analysis-hollywoods-investment/

Indonesia Foodservice Market Size. (n.d.). Www.mordorintelligence.com. Retrieved October 10, 2023, from https://www.mordorintelligence.com/industry-reports/indonesia-foodservice-market/market-size#:~:text=Indonesia%20Foodservice%20Market%20Analysis

Food - Indonesia | Statista Market Forecast. (n.d.). Statista. https://www.statista.com/outlook/cmo/food/indonesia

Digital Music - Indonesia | Statista Market Forecast. (n.d.). Statista. https://www.statista.com/outlook/dmo/digital-media/digital-music/indonesia

Indonesians Love Listening to Pop Music in their Home! A Survey on Indonesian Music Preferences. (2020, March 26). Licorice. http://report.licorice.pink/blog/indonesia/indonesians-love-listening-to-pop-music-in-their-home-a-survey-on-indonesian-music-preferences/

Ariandika, G. (2021, May 2). THE MUSIC OF INDONESIA. Ecolodges Indonesia. https://ecolodgesindonesia.com/the-music-of-indonesia/

Center, U. N. (2020, October 19). Berjanjen: Tradisi Peringatan Maulid Nabi Muhammad SAW di Indonesia. Ulama Nusantara Center. https://ulamanusantaracenter.com/?p=983

Post, T. J. (n.d.). TikTok to stop sales in Indonesia after social commerce ban. The Jakarta Post. Retrieved October 10, 2023, from https://www.thejakartapost.com/business/2023/10/04/tiktok-to-stop-sales-in-indonesia-after-social-commerce-ban.html

Verma, A. (2020, December 16). An overview on the cultural exchanges. IPleaders. https://blog.ipleaders.in/overview-cultural-exchanges/

Khamenei.ir. (2023). منظور رهبر انقلاب از تعامل با دنیا چیست؟. Khamenei.ir. https://farsi.khamenei.ir/others-note?id=37480

Best Music Festivals in Indonesia - IndiansinIndonesia. (2022, April 18). Indiansinindonesia.org. https://indiansinindonesia.org/best-music-festivals-in-indonesia/

Tait, G. (n.d.). The Effect of Events on Tourism. TourismTiger. https://www.tourismtiger.com/blog/what-is-events-tourism/

Program Eid in Harmony anjuran Pavilion Kuala Lumpur dengan kerjasama Kedutaan Besar Iran - Portal Rasmi Kementerian Pelancongan, Seni dan Budaya. (n.d.). Motac.gov.my. Retrieved October 10, 2023, from https://motac.gov.my/galeri/facebook/perasmian-program-eid-in-harmony-anjuran-pavilion-kuala-lumpur-dengan-kerjasama-kedutaan-besar-iran

Celebrate a memorable and meaningful Hari Raya. (n.d.). The Star. Retrieved October 10, 2023, from https://www.thestar.com.my/starpicks/2022/04/15/celebrate-a-memorable-and-meaningful-hari-raya

The Iranian Film Festival 2022 | Film Festivals | Cinema Online. (n.d.). Www.cinema.com.my. Retrieved October 10, 2023, from https://www.cinema.com.my/filmfestivals/irff2022/

Dolphin Boy. (n.d.). Box Office Mojo. Retrieved October 10, 2023, from https://www.boxofficemojo.com/releasegroup/gr2861126149/

Presstv. (2022, July 13). Iranian animated film Dolphin Boy reaches $1.7 million in Russian ticket sales. PressTV. https://www.presstv.ir/Detail/2022/07/13/685573/Iran-animated-film-Dolphin-Boy-Russia-ticket-sales

About Years of Culture | Qatar Indonesia 2023. Yearsofculture.qa. Retrieved October 10, 2023, from https://yearsofculture.qa/about

(2017, August 23). Indonesiabasketball.or.id. https://www.indonesiabasketball.or.id/news/hamed-haddadi-akhiri-karirnya-di-timnas-iran

Indonesia-Iran Preferential Trade Agreement: Key Takeaways. (2023, August 3). ASEAN Business News. https://www.aseanbriefing.com/news/indonesia-iran-preferential-trade-agreement-unlocking-investment-prospects/

Embassy of the Republic of Indonesia In Tehran, Accredited to Republic of Turkmenistan the Islamic Republic of Iran. (2018). Kementerian Luar Negeri Repulik Indonesia. https://kemlu.go.id/tehran/en/news/21015/press-release-indonesia-iran-10th-bilateral-consultation-committee-agrees-to-improve-bilateral-relations

Zenit and Sepahan football clubs sign an updated cooperation agreement. (2023, October 6). En.fc-Zenit.ru. https://en.fc-zenit.ru/news/2023-02-17-zenit-i-sepakhan-zaklyuchili-obnovlennoe-soglashenie-o-sotrudnichestve-.htm

Lab, D. I. (n.d.). 6 Reasons Why Embassies Should Be on Social Media |. https://digitalinfluencelab.com/6-reasons-why-embassies-should-be-on-social-media/

Indonesian Consulate General Brings Cape Town Film Industry Players And Indonesian Partners Together | Portal Kementerian Luar Negeri Republik Indonesia. (2018). Kemlu.go.id. https://kemlu.go.id/portal/en/read/5334/berita/indonesian-consulate-general-brings-cape-town-film-industry-players-and-indonesian-partners-together

Indonesia International Bookfair. (n.d.). Indonesia-Bookfair.com. Retrieved October 10, 2023, from https://indonesia-bookfair.com/catalogue/iran-book-and-literature-house-1

اتحادیه فرش ایران در ژاپن　Persian Carpet Association in Japan. (n.d.). Www.carpet-Association.jp. Retrieved October 10, 2023, from https://www.carpet-association.jp/p/news.html

Kembara Chef Wan 2022 | sooka. (n.d.). Sooka.my. Retrieved October 10, 2023, from https://sooka.my/en/watch/drama/details/kembara-chef-wan-2022/1497875

Juniper. (2022, April 8). Pavilion REIT Malls Hari Raya promotions. Junipersjournal. http://www.junipersjournal.com/celebrate-memorable-meaningful-hari-raya-pavilion-reit-malls/

Cultural tourism | UNESCO. (n.d.). Www.unesco.org. https://www.unesco.org/en/tags/cultural-tourism

دیدار هیأت دانشگاهی از کشور اندونزی با مسئولان دانشگاه فردوسی مشهد. (n.d.). Intr.um.ac.ir. Retrieved October 10, 2023, from https://intr.um.ac.ir/index.php/fa/baygania/8106-2022-07-11-08-04-49-1202

antaranews.com. (n.d.). First Indonesian Corner opened in Iran. Antara News. Retrieved October 10, 2023, from https://en.antaranews.com/news/122611/first-indonesian-corner-opened-in-iran

JakTV dan Kedutaan Besar Republik Islam Iran Jalin Kerja Sama. (n.d.). Jak-Tv.com. Retrieved October 10, 2023, from https://jak-tv.com/news/JakTV-dan-Kedutaan-Besar-Republik-Islam-Iran-Jalin-Kerja-Sama

andy,+Journal+manager,+Jurnal+-+Andres. (n.d.).

BUSINESS GUIDE INDONESIA 2 dw. (n.d.).

Cahyani, Z., Nurcahyo, R., & Farizal. (2020). Popularity Analysis of Mobile Food Ordering Apps in Indonesia. 2020 IEEE 7th International Conference on Industrial Engineering and Applications, ICIEA 2020, 1000–1004. https://doi.org/10.1109/ICIEA49774.2020.9102024

Creaco, S. (2003). The role of tourism in sustainable economic development. https://www.researchgate.net/publication/23731052

Daneshgar, M. (2021). Persianate Aspects of the Malay-Indonesian World: Some Rare Manuscripts in the Leiden University Library (S. Farridnejad, Ed.; 8th ed.). Dabir: Samuel Jordan Center for Persian Studies & Culture University of California, Irvine.

Felzensztein, C., Stringer, C., Benson-Rea, M., & Freeman, S. (2014). International marketing strategies in industrial clusters: Insights from the Southern Hemisphere. Journal of Business Research, 67(5), 837–846. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2013.07.002

Fregidou-Malama, M., Chowdhury, E. H., & Hyder, A. S. (2023). International marketing strategy of emerging market firms: the case of Bangladesh. Journal of Asia Business Studies, 17(4), 804–823. https://doi.org/10.1108/JABS-12-2021-0504

Getz, D. (2008). Event tourism: Definition, evolution, and research. Tourism Management, 29(3), 403–428. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2007.07.017

Getz, D. (2014). Festival and event, tourism. In Encyclopedia of Tourism (pp. 1–4). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-01669-6_84-1

Government of the Republic of Indonesia. (1945). The 1945 Constitution of the Republic of Indonesia. https://jdih.bapeten.go.id/unggah/dokumen/peraturan/116-full.pdf

GOVERNOR OF THE SPECIAL REGION OF YOGYAKARTA. (2017). REGULATION OF THE SPECIAL REGION OF YOGYAKARTA NUMBER 1 OF 2017.

Gupta, K. (2023). The Importance of Trade For MSEs in The Indonesian F&B Sector.

Hipsher, S. (2017). Tourism: Job Creation, Entrepreneurship, and Quality of Life. In Poverty Reduction, the Private Sector, and Tourism in Mainland Southeast Asia (pp. 231–251). Springer Singapore. https://doi.org/10.1007/978-981-10-5948-3_11

Hutabarat, P. M. (2022). Journal of Indonesian Tourism and Policy Studies Journal of Indonesian Tourism and Policy Studies MUSIC TOURISM POTENTIALS IN INDONESIA:MUSIC FESTIVALS MUSIC TOURISM POTENTIALS IN INDONESIA:MUSIC FESTIVALS AND THEIR ROLES IN CITY BRANDING AND THEIR ROLES IN CITY BRANDING. Journal of Indonesian Tourism and Policy Studies, 7(1). https://doi.org/10.7454/jitps.v7i1.1085

International Quran News Agency. (2022, August 22). Iranian Carpet in Malaysian National Book of Records. International Quran News Agency. https://iqna.ir/en/news/3480250/iranian-carpet-in-malaysian-national-book-of-records

InternationalCenter for Applied Finance and Economics. (2018). MARKET STUDY ON FOOD SECTOR IN INDONESIA FINAL REPORT LembagaPenelitiandanPengabdianMasyarakat (LPPM) IPB 2018.

Irandu *, E. M. (2004). The role of tourism in the conservation of cultural heritage in Kenya. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 9(2), 133–150. https://doi.org/10.1080/1094166042000233658

Isfianadewi, D., Priyadi, U., & El Hasanah, L. L. N. (2023). Stakeholders of Yogyakarta Special Region and the Way They Manage Privilege Fund (pp. 185–200). https://doi.org/10.1007/978-3-031-08084-5_14

Iştoc, E.-M. (2007). Cultural Tourism and Sustainable Development CULTURAL TOURISM AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT Valeriu IOAN-FRANC *. www.world-tourism.org.

Jones, T. (2016). Kebudayaan dan kekuasaan di Indonesia : kebijakan budaya selama abad ke-20 hingga era Reformasi (Vol. 28).

Kasemsap, K. (2015). The Role of Sports Marketing in the Global Marketplace. In Marketing and Consumer Behavior (pp. 306–324). IGI Global. https://doi.org/10.4018/978-1-4666-7357-1.ch014

Khadaroo, J., & Seetanah, B. (2014). Infrastructure, tourism. In Encyclopedia of Tourism (pp. 1–2). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-01669-6_447-1

Latifa Isnaini Putri, N. (2018). Indonesia Tourism In Attracting Foreign Investors: The Role Of FDI. INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC & TECHNOLOGY RESEARCH, 7. www.ijstr.org

Lin, C.-P., & Dong, T.-P. (2021). The antecedents and consequences of exporting cultural products. International Marketing Review, 38(3), 487–513. https://doi.org/10.1108/IMR-11-2019-0262

Lussetyowati, T. (2015). Preservation and Conservation through Cultural Heritage Tourism. Case Study: Musi Riverside Palembang. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 184, 401–406. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.05.109

Mahayana, M. S., & Kunci, K. (2013). JAPANESE OCCUPATION GOVERNMENT POLICY IN INDONESIA ON CULTURE AND LITERATURE: A CASE STUDY OF ASIA RAJA NEWSPAPER (1942-1945). 25(2).

Munawar, F., Rahayu, A., Disman, D., & Wibowo, L. A. (2019). Management Commitment and Export Performance of Creative Industry: The Mediating Role of Partner Relationship Program. In International Journal of Innovation, Creativity and Change. www.ijicc.net (Vol. 6). www.ijicc.net

Muryani. (2017). Food Sector Analysis in Indonesia: A Social Accounting Matrix (SAM) Approach. JIEP, 17(2).

Nguyen, Q. H. (2021). Impact of Investment in Tourism Infrastructure Development on Attracting International Visitors: A Nonlinear Panel ARDL Approach Using Vietnam’s Data. Economies, 9(3), 131. https://doi.org/10.3390/economies9030131

Nurul Hasanah, N. (2018). Export Indonesia. http://djpen.kemendag.go.id

People Consultative Assembly Republic of Indonesia. (1945). The 1945 Constitution of the Republic of Indonesia.

Putra Desharyanto, A., & Wulandari, R. (2021). DOMESTIC BUSINESS EVENT TOURISM MARKETING STRATEGY. Journal of Indonesian Tourism and Policy Studies, 6(1). https://doi.org/10.7454/jitps.v6i1.1105

Rasool, H., Maqbool, S., & Tarique, Md. (2021). The relationship between tourism and economic growth among BRICS countries: a panel cointegration analysis. Future Business Journal, 7(1), 1. https://doi.org/10.1186/s43093-020-00048-3

Ratten, V., & Ratten, H. (2011). International sport marketing: practical and future research implications. Journal of Business & Industrial Marketing, 26(8), 614–620. https://doi.org/10.1108/08858621111179886

Raya Puspiptek Buaran, J., Pamulang, K., & Tangerang Selatan, K. (2021). DANA ALOKASI KHUSUS (DAK) BIDANG PENDIDIKAN: MODEL PENGELOLAAN BERDASARKAN SISTEM DESENTRALISASI DI INDONESIA. Jurnal Surya Kencana Dua: Dinamika Masalah Hukum Dan Keadilan, 8(2). https://doi.org/http://dx.doi.org/10.32493/SKD.v8i2.y2021.16803

Refiana, A. R. (2021). The Role of Tourism in Promoting Export Performance in Indonesia: Gravity Model Approach. Journal of Economics, Finance And Management Studies, 04(08). https://doi.org/10.47191/jefms/v4-i8-30

Richardson, R. B. (2021a). The Role of Tourism in Sustainable Development. In Oxford Research Encyclopedia of Environmental Science. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780199389414.013.387

Richardson, R. B. (2021b). The Role of Tourism in Sustainable Development. In Oxford Research Encyclopedia of Environmental Science. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780199389414.013.387

Rose, A. K. (2007). The Foreign Service and Foreign Trade: Embassies as Export Promotion. The World Economy, 30(1), 22–38. https://doi.org/10.1111/j.1467-9701.2007.00870.x

Rundh, B., & University, K. (n.d.). International Market Development:Marketing Strategies in SMEs for Long-Term Relationships.

Sakinah Siregar, P., Badaruddin, & Kadir, A. (2019). The Facilities and Infrastructure Provision for Tourism Development in Semangat Gunung International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding The Facilities and Infrastructure Provision for Tourism Development in Semangat Gunung Village, Merdeka District, Karo Regency. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding. https://doi.org/10.18415/ijmmu.v6i6.1180

Salsabila Halim, F., & Rahmawati, R. (2018). STRATEGI PENJUALAN MAKANAN MELALUI MEDIA DIGITAL: GOFOOD, GRABFOOD DAN SHOPEEFOOD. In Lembaga Penelitian dan Pengabdian Masyakat Universitas Islam (Vol. 3, Issue 2).

Scheunchen, T., & Ergon-Verlag. (2021). Cosmology, law, and elites in late antiquity: marriage and slavery in zoroastrianism, eastern christianity, and islam (8th ed., Vol. 8).

Secretary-General of the OECD. (2022). MAXIMISING SYNERGIES BETWEEN TOURISM AND CULTURAL AND CREATIVE SECTORS Maximising synergies between tourism and cultural and creative sectors Discussion Paper for the G20 Tourism Working Group.

Song, R., Moon, S., Chen, H., & Houston, M. B. (2018). When marketing strategy meets culture: the role of culture in product evaluations. Journal of the Academy of Marketing Science, 46(3), 384–402. https://doi.org/10.1007/s11747-017-0525-x

SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS IN THE TOURISM INDUSTRY (CASE STUDY OF THE HOSPITALITY INDUSTRY IN CENTRAL KALIMANTAN, INDONESIA). (2022). Journal of Environmental Science and Sustainable Development, 5(1). https://doi.org/10.7454/jessd.v5i1.1148

The Association of Southeast Asian Nations (ASEAN). (2017). ASEAN: A Community of Opportunities. www.asean.org

The Islamic Republic News Agency (ISNA). (2016, December 2). طنین-نوای-موسیقی-اصیل-ایرانی-در-تلویزیون-مالزی. The Islamic Republic News Agency (ISNA). https://www.irna.ir/news/82328740/%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%B2%DB%8C%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%B2%DB%8C

Tod Jones. (2012). Indonesian Cultural Policy in the Reform Era. Indonesia, 93, 147. https://doi.org/10.5728/indonesia.93.0147

Wijaya, S. (2019). Indonesian food culture mapping: a starter contribution to promote Indonesian culinary tourism. Journal of Ethnic Foods, 6(1), 9. https://doi.org/10.1186/s42779-019-0009-3

Wijaya, S., Morrison, A., Nguyen, T.-H., & King, B. (2016a). Exploration of Culinary Tourism in Indonesia: What Do the International Visitors Expect?

Wijaya, S., Morrison, A., Nguyen, T.-H., & King, B. (2016b). Exploration of Culinary Tourism in Indonesia: What Do the International Visitors Expect? Proceedings of the Asia Tourism Forum. 2016 - the 12th Biennial Conference of Hospitality and Tourism Industry in Asia. https://doi.org/10.2991/atf-16.2016.56

World Bank. (2019). ECONOMIC DIVERSIFICATION: LESSONS FROM PRACTICE. https://doi.org/10.1787/888933953413

Zuidema, L., & Ruël, H. (2012). Chapter 4 The Effectiveness of Commercial Diplomacy: A Survey Among Embassies and Consulates (pp. 105–140). https://doi.org/10.1108/S1877-6361(2012)0000009008