در مصاحبه ای نوروزبای حاجی تاغان اولی مفتی اعظم و رئیس اداره دینی مسلمانان قزاقستان با دیخان حمزه بیک اولی رئیس روزنامه سراسری یگمن قزاقستان مسائلی نظیر  وضعیت کنونی دین در کشور، مراحل شکل گیری اداره دینی مسلمانان قزاقستان، نگرش مفتیات به مسائل عدالت و شفافیت در فعالیت های اداری، مسئله پوشش دینی در جامعه، دین و سنت، مسئله ممنوعیت تبلیغات دینی توسط مبلغان غیر مجاز، سطح کشور در هماهنگی بین دینی و احترام به ادیان دیگر، مسئله دفن متوفی و فرهنگ اطعام مطرح شده است.

مقدمه

اداره دینی مسلمانان قزاقستان که مرجع اصلی این کشور در زمینه اسلام است، در هدایت مسلمانان و حفظ اسلام سنتی تلاش های زیادی انجام می دهد. به خصوص در سال های اخیر افزایش سواد دینی مردم به ویژه جوانان کشور مشاهده می‌شود. به همین دلیل اداره دینی مسلمانان نیز فعالیت های خود را در این زمینه افزایش داده است.

‌گزارش

پرسش: اولینسوال مربوط به تصویرمعنوی جامعه است. رئیس جمهور در گفتگو با روزنامه «یگمین قزاقستان» در آغاز سال جاری توجه ویژه ای به کیفیت و سلامت ملت داشت. در این راستا می خواهیم با مسائل روز امروز مرتبط با عقائد معنوی جامعه و چالش های مختلف آشنا شویم.

پاسخ: مصاحبه رئیس جمهور قاسم ژومارت توکایف که در روزنامه اصلی کشور در آغاز سال منتشر شد، حوزه ما را بی تفاوت نگذاشت. رئیس‌جمهور مجمع سراسری معروف  به «کنگره ملی» را «محلی مؤثر برای گفت‌وگوی موضوعات در حوزه ایدئولوژی، شکل‌گیری کیفیت جدید ملت و نوسازی نظام ارزشی جامعه» توصیف کرد. انشاءالله در سومین گردهمایی آن که به زودی در آتیراو برگزار می شود، ابتکارات متعددی مطرح می گردد که موجب شکوفایی کشور می شود.

برگزاری کنگره ملی در منطقه تاریخی آتیراو بی جهت نیست. مردم ایالت معروف اوردای طلایی، بعدها اوردای نوگای و شهر سارایشیک که مرکز خانات قزاق بود، در اینجا زندگی می کنند. به علاوه، امسال هشتصدمین سالگرد تأسیس اولوس جوشی است. رئیس جمهور در مصاحبه خود بر این موضوع تاکید کرد. جوشی خان فرمانروایی است که امپراتوری اوردای طلایی را با سابقه 250 ساله تأسیس کرد. او به زبان و مذهب مردم محلی کیپچاک آزادی داد. پس از مرگ جوشی خان، باتو و برکه بر کشور حکومت کردند. در دوران حکومت خان ​​های برکه و ازبک، اسلام در اوردای طلایی شکوفا شد. شهرهایی به سبک شرقی ساخته شد، مساجد و مدارس به مراکز فرهنگی و آموزشی تبدیل شدند.

ساتوک بوغیرا خان که سلسله قراخان را پایه گذاری کرد، در سال 955 اسلام را پذیرفت و بهترین شرایط ممکن را برای اسلام ایجاد کرد و در سال 960 در زمان سلطنت موسی خاقان اسلام دین دولتی اعلام شد. در دوره قراخان «دیوان لغات الترک» محمود کشغاری، «کوتی بیلیک» یوسف بالاساگونی، «دیوان حکمت» احمد یسوی و «هدیه حقیقت» احمد یوگینکی منتشر شد. در زمان اوردای طلایی آثاری چون «قصاص الانبیاء» از برهان الدین ربگوزی، «گلستان بیت ترکی» سیف سرایی، «نهج الفرادیس» از محمود کردر و «جم جمعه» اثر حسام کاتپ منتشر شده و ایمان و روشنگری هسته اصلی مردم ترک شده است.

در دوران اوردای طلایی، دین و سنت های ما احیا شد. دانش ترکی چند صد ساله و بینش اسلامی با هم ترکیب شد. در دوران حکومت قراخان، کشورهای مدرن آسیای مرکزی جهت دینی خود را مشخص کردند و مسیر ابوحنیفه در فقه و امام ماتریدی در عقیده را محکم دنبال کردند. علمای دین آثار بزرگی را تالیف کردند که در جهان و شرق اسلام شناخته شده است. برکه خان با حمایت از دین اسلام، روابط سیاسی و دیپلماتیک نزدیکی با نزدیکان خود در مصر – ممالیک-کیپچاک ها - برقرار کرد. روابط مستحکم بین دو کشور تحت تأثیر این واقعیت بود که آنها هم خون و هم دین مشترک داشتند. ارتباط فرهنگی به حدی قوی بود که علمای دینی آزادانه از اوردای طلایی به مصر و بالعکس مهاجرت می کردند و پلی طلایی بین دو کشور ایجاد کردند. در دوره فاطمیه، مسلمانان مصر به سمت تشیع روی آوردند، در حالی که در زمان ممالیک، به مکتب حنفیه پایبند بودند.

ارتباط فرهنگی به حدی قوی بود که علمای دینی آزادانه از اردن طلایی به مصر و از مصر به هورد طلایی مهاجرت کردند و پلی طلایی بین دو کشور ایجاد کردند. در ایام فاطمیه، مسلمانان مصر به سمت شیگا پشت کردند، در حالی که در زمان ممالیک، به مکتب حنفیه پایبند بودند. حکومت جوشی به تداوم دین و سنت توجه خاصی داشت. در شریعت ما، آداب و رسوم یک جماعت که قرن ها از آن پیروی می شد، اگر با قرآن و حدیث منافات نداشته باشد، منعی ندارد. سنت های ترکان در حکومت جوشی تحقیر نشد، بلکه مورد تجلیل قرار گرفت. اثر «قصاص الانبیاء» که در بالا ذکر شد، گواه این امر است.

در هر مرحله مسائل مختلف مربوط به عقائد جامعه مطرح می شود. در جامعه امروز تهدیدی برای وحدت ملت، استحکام دین و فرهنگ ملی ما که ناشی از فعالیت های مفسده و مذهبی است، کم نیست. چنین وضعیتی در زمان اوردای طلایی و خانات قزاق نیز وجود داشت. بهترین راه مقابله با چنین تهدیدی با هدف لعن و نفرین به بنیان کشورمان، تجلیل از دین سنتی، تقویت تبلیغات آموزشی و اطلاع رسانی و پیمودن مسیر متفاوتی است که نیاکان ما ترسیم کرده اند. سخنان رئیس جمهور که گفته بود: «تجلیل از اسلام سنتی با توجه به جهان بینی مردم ما بسیار مهم است. لازم است مبانی علمی و نظری آن توسعه یابد» معانی بسیار عمیقی دارد. ما معتقدیم که پیشنهاد رئیس دولت برای جشن گرفتن هشتصدمین سالگرد اولوس جوشی، ابتکار خوبی با هدف تجلیل از دین سنتی ما است.

اداره دینی مسلمانان قزاقستان ابتکارات مهمی را در رابطه با تجلیل از دین سنتی به اجرا گذاشته است. در ابتدای سال، سال 2024 را در گزارش برنامه های خود، «سال اسلام و ارزش سنت» اعلام کردیم. اولین رویداد این سال از ترکستان، مرکز مقدس خانات قزاق آغاز شد. انشالله در طول سال در این راستا کار ادامه خواهد داشت.  اخیراً کتاب جمعی علمی «در مسیر نیاکان ما: مکتب اسلام در استپ قزاقستان» را منتشر کردیم. در این اثر تاریخ ورود دین شریف ما به استپ قزاقستان، آداب و رسوم مردم ما، جایگاه دین در سنت های آن، واجبات شرعی که اجداد ما رعایت کردند و مبانی ایمان و اخلاق مسلمانان پوشش داده شده است. نسل جوان با تلقین ارزش‌های ملی و دینی که قرن‌ها امتحان خود را پس داده و با ایمان سنتی در ذهن و قلب آنها نهادینه شده است، می‌تواند در برابر هر جریانی مقاومت کند.

پرسش:مفتیات قزاقستان مراحل مختلفی را طی کرد. اداره شما هم آیینه جامعه است. در عین حال، مخاطبان بیش از همه نگران کیفیت و مصونیت متخصصان دینی، منحصر به فرد بودن مؤسسات آموزشی معنوی و رسالت آنهاست. لطفا این موضوع را بیشتر توضیح دهید.

پاسخ: بنای اداره دینی مسلمانان قزاقستان، اداره دینی مسلمانان آسیای مرکزی و قزاقستان (SADUM) است که در سال 1943 در تاشکند، پایتخت ازبکستان تأسیس شد. در آن زمان ما در مقام قضات (دادگاه) بودیم. در سالهای 1943-1990، عبدالقفار حاجی شمس الدین، سدواکاس حاجی علمانی، ژاقیا حاجی بیسن بایولی و راتبک حاجی نیسانبای‌اولی به عنوان قاضی قزاقستان خدمت کردند. در 12 ژانویه 1990، قضات قزاقستان از اداره دینی مسلمانان آسیای مرکزی جدا شد و به عنوان یک اداره دینی مستقل تأسیس شد. این تصمیم تاریخی توسط حضرت راتبک حاجی نیاسانبایولی اعلام شد که در اولین کنگره مسلمانان قزاقستان به عنوان مفتی اعظم انتخاب گردید.

پس از این شخص، ابستار حاجی دربیسالی، ارژان حاجی ملغاژی اولی و سریک بای حاجی اوراز به عنوان روسای اداره دینی مسلمانان قزاقستان فعالیت کردند. در دوره هر مفتی کارهای مختلفی با هدف توسعه فعالیت های اداره دینی اجرا شد. امروزه دو دانشکده دانشگاه نورمبارک به تربیت ائمه جماعت و متخصصین الهیات می پردازند. اولی دانشکده معارف اسلامی است که در آن متخصصان معارف اسلامی، علوم دینی و الهیات تربیت می شوند. دومی دانشکده زبان و علوم انسانی است که کرسی های زبان‌شناسی زبان های خارجی و ترجمه و علوم انسانی در آن کار می‌کنند. به علاوه، مدارک کارشناسان ارشد در علوم دینی و معارف اسلامی در موسسه آموزش می بینند. در سال 2012، دوره دکتری در رشته های معارف اسلامی، علوم دینی و زبان‌شناسی خارجی راه اندازی شد و علمای دینی شروع به آموزش کردند. این دستاوردی است که نشان دهنده پتانسیل پژوهشی و علمی دانشگاه نورمبارک در تربیت متخصصان مجرب و رقابتی است.

همچنین یک مؤسسه اسلامی به نام حسام الدین السیغانکی (آستانه)، یک مؤسسه سراسری اسلامی برای بهبود دانش امامان (آلماتی)، 9 مدرسه-کالج و 13 مرکز قاریان وابسته به اداره مسلمانان فعالیت می کنند. بیش از 700 قاری در مرکز قاریان آموزش می بینند. بیش از 1200 کودک در 45 موسسه خیریه آموزش دینی و سکولار می بینند. یک مرکز ایجازا وابسته به مؤسسه اسلامی السیغانکی فعالیت می کند. هدف این مرکز ایجاد شرایطی است که قاریان ما بدون نیاز به رفتن به خارج از کشور برای دریافت مجوز از قاریان سرشناس کشورمان یاد بگیرند. ایجازا مجوزی است که به قاری که قرآن را به سنت استادان حفظ کرده است داده می شود که از حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم تا امروز ادامه دارد. در گذشته قاریان برای گرفتن ایجازا به کشورهایی مانند ترکیه و مصر می رفتند و برخی از آنها تحت تأثیر جریانات مختلف مذهبی در آنجا قرار می گرفتند. به همین دلیل مرکز خود را افتتاح کردیم، قاریان واجد شرایط خارجی شناخته شده را استخدام کردیم و فرصتی را برای قاریانی فراهم ساختیم که امیدوار به دریافت ایجازا هستند.   

مدرسه‌-کالج های «آستانه»، «ابوحنیفه»، «چیمکنت»، «ساری آگاش»، «اکتوبه»، «اورال»، «اوشکونور»، «هیبت‌الله ترازی» و «ابوبکر صدیق» موسسه‌های آموزشی فنی-حرفه ای هستند. برنامه آموزشی در این موسسات 3 ساله است. مدارس ـ کالجها بر اساس الزامات وزارت آموزش و پرورش دارای وضعیت مؤسسات آموزشی ویژه متوسطه بوده و در چارچوب قانون فعالیت می‌کنند. به فارغ التحصیلان مدرک دولتی اعطا می شود. فارغ التحصیلان می توانند با مدرک تحصیلی این موسسات وارد سال دوم دانشگاه نورمبارک شوند. تیمی متشکل از دانشمندان و اساتید واجد شرایط تلاش می کنند تا فارغ التحصیلان مؤسسات آموزشی نه تنها متدین و باتقوا، بلکه متخصصانی تحصیل کرده، معقول، وظیفه شناس، میهن پرست و دولتمرد باشند. همچنین، شایان ذکر است که اکثر متخصصان ما در زمینه آموزش از شخصیت های مذهبی، عمومی، علمی و صاحب نظر هستند. در ضرب المثل قزاقی "فردی که استاد قوی دارد، نگرش خوبی دارد" بیهوده گفته نشده است.

در مورد جامعیت برنامه آموزشی، دروس انتخابی "مطالعات آلاش" و "شخصیت شناسی" در مراکز آموزشی تدریس می شود. این امر به متخصصان دینی آینده تداوم سنت را آموزش خواهد داد.

پرسش: اکنون عدالت و شفافیت، تمام حوزه ها را پوشش می دهد. فعالیت های مفتیات در این راستا چیست؟

پاسخ: سوال شما به جا و درست است. در واقع در ایام مذهبی مانند حج، عید قربان و ماه رمضان نظرات مختلفی در کشور به ویژه در شبکه های اجتماعی مطرح می شود. هر ساله در آستانه عید فطر، نظرات مختلفی مطرح می شود و عده ای نیز نظرات محکمی دارند. وظیفه ما جلوگیری از سوء تفاهم و افزایش اعتماد مردم است.

زکات و فطریه و پیدیا طبق شرع به فقیران، یتیمان، بیوه ها، بدهکارها، مسافران بدون پول و افرادی تعلق می گیرد که در راه خدا خدمت می کنند. در قزاقستان از دوره های پیش دادن زکات و فطریه به مسجد مرسوم است. این هم یکی از جلوه های اعتماد مردم است. صدقه ای که به مسجد داده می شود با رعایت موازین شرعی صرف امور خیریه می گردد. از جمله صدقه فطر که به خانواده های نیازمند، یتیمان و مادران مجردی که در فهرست مساجد ثبت شده اند، داده می شود.

یک کمیسیون بازرسی در اداره مفتیات فعالیت می کند که شفافیت مالی را تضمین می کند. این اداره به شدت بر استفاده صحیح از وجوهی که به صورت نقدی یا غیرنقدی توسط مسجد دریافت می شود، نظارت می کند و اجازه سوء استفاده از صدقه دریافتی از سوی مردم را نمی دهد. صدقه به مسجد اکنون از طریق کسپی QR انجام می شود. زکات اعطایی به صندوق «زکات و امور خیریه» نیز با استفاده از سامانه الکترونیکی انجام می شود. همانطور که می دانید، در دوره همه گیری، ما مراسم قربانی را به صورت آنلاین انجام دادیم. تلاش ها برای تضمین شفافیت مالی در این راستا همچنان ادامه دارد.

به همین ترتیب در ایام حج نیز نظرات مربوط به اختصاص سهمیه مطرح می شود. هر ساله وزارت حج و عمره عربستان تعداد زائرانی قزاقستانی را که می توانند بپذیرند، تعیین می کند. سپس اداره مفتیات یک رقابت آزاد بین تورگردانان قادر به سازماندهی سفرهای حج برای شهروندان در فصل حج اعلام می کند. کمیسیون ویژه ای برای این منظور ایجاد خواهد شد. به منظور اطمینان از شفافیت و قانونی بودن رقابت، نامزدها توسط یک سیستم امتیازدهی ارزیابی می شوند که توسط قوانین اداره دینی مسلمانان قزاقستان " در تخصیص سهمیه های حج به مجریان تور " هدایت می شود. به عنوان مثال، 31 شرکت توریستی مدارک برای سازماندهی سفر حج در سال 2024 را ارائه کردند، اما تنها 17 مورد از آنها واجد شرایط رقابت بودند. انشالله این 17 شرکت سفر حج امسال را برگزار خواهند کرد.

متأسفانه یک شرکت توریستی که سال گذشته موفق به دریافت مجوز نشد، شهروندان کشور را به صورت غیرقانونی به حج برد و در نهایت برای آنها پرونده کیفری تشکیل شد. این مشکل در سطح کشور مورد توجه قرار گرفته و اقدامات مناسب انجام می‌شود. در عین حال به هموطنانی که قصد سفر زیارتی دارند، اعلام می‌شود که فقط به شرکت های توریستی که رقابت ویژه اداره دینی را پشت سر گذاشته اند اعتماد کنند! در وب سایت اداره دینی و در روزنامه "موناره" اطلاعاتی در مورد شرکت هایی که موفق به کسب این مجوز شده اند، وجود دارد.

اداره دینی مسلمانان قزاقستان نماینده کل جامعه مسلمانان در کشور ما است. ما یک سازمان معنوی هستیم که متعهد به تشخیص و تبیین اصول شریعت برای عموم مردم هستیم. بنابراین تمام کارهای مفتیات بر اساس اصل عدالت و شفافیت انجام می شود.

پرسش: در جامعه سنتی قزاق، یک فرد مذهبی فردی پاک، شایسته، باسواد و روشنفکر است. بخش قابل توجهی از گنجینه معنوی ما را با تلاش مؤمنان نوشته‌اند. درباره ادامه این کار فاخر امروز چه می گویید؟

پاسخ: ارتقای مهارت‌های دینی ائمه و اساتید از وظایف مهم مفتیات است. زیرا در جامعه ما ارزش یک متخصص واجد شرایط و باهوش بالاست. البته امامان ما در درجه اول هماهنگ کننده خدمات مذهبی هستند. اما ائمه و اساتید به تقاضای جامعه باید افرادی روشنفکر و باهوش باشند. ما اغلب وقتی با روحانیون در مناطق مختلف کشور ملاقات می کنیم این را می گوییم و مطالبه می‌کنیم. در حال حاضر 13 دکترای علوم و بیش از 200 کارشناس ارشد در اداره دینی مسلمانان مشغول به کار هستند. 7258 کارمند در بخش مذهبی مشغول به کار هستند که بیشتر آنها متخصصان حرفه ای مذهبی‌اند‌ . امامان به طور دائم امتحانات ویژه‌ای را می گذرانند. 

در میان روحانیون، امامانی هستند که به تحصیل، علم و تحقیق مشغولند. مسیر زندگی و میراث علمی سادواکاس گیلمانی که در دوره شوروی قاضی قزاقستان بود و خودش کارهای یک مرکز کلی معارف اسلامی را انجام می داد، برای ما الهام بخش است.

به لطف خدا تعداد عالمان دینی امروزه در حال افزایش است. اکثر آنها از طریق کتاب ها و سخنرانی های خود برای عموم مردم آشنا هستند. دانشمندان واجد شرایطی مانند شمشادین کریم، محیت الدین ایساولی، پالتوره اختیار، تورالی قدیر، موخان ایساخان، غیرت کورمانبای، آلاو عادلبای، رشید محیطدین، آرمان قوانیشبای و یرسین امیره به هیئت علمای اداره مسلمانان قزاقستان پیوسته اند. همین طور در میان کارمندان اداره، در دانشگاه ها و مؤسسات، در مدارس ما، در مجلس خبرگان و بزرگان، دانشمندان به اندازه کافی هستند که به گنج معنوی ما می افزایند.

انتشارات «مفتیات» اداره دینی مسلمانان قزاقستان از سال 1398 به منظور جمع آوری گنجینه های معنوی و معرفی آنها به جامعه فعالیت می کند. در مدت کوتاهی حدود 70 عنوان کتاب توسط این انتشارات منتشر شد. آثاری همچون «در رکاب نیاکان: مکتب مسلمانان در استپ قزاقستان»، «احسان - اساس تربیت معنوی»، «شخص کامل»، «راز تصوف»، «تاریخ اسلام در قزاقستان» (جلد اول) ، «تاریخ مذاهب»، «احادیث نبوی و ضرب المثل های قزاقی»، «فرهنگ املای لغات و اصطلاحات دینی در زبان قزاقی»، «دایره المعارف آداب اسلامی» و... برای مخاطبان ارائه شده است. جلدهای اول، دوم و سوم «دایره المعارف اسلام» به زودی منتشر می شود. همزمان کتاب «دین و سنت» (سوم) منتشر می شود. دلایل زیادی وجود دارد که بگوییم این تالیفات، آثاری اساسی در راه ترویج دین، سنت و مکتب اسلامی ما هستند.

پرسش: در جامعه امروزی قزاقستان، مقررات لباس مذهبی اغلب مورد بحث قرار می گیرد. موضع مفتیات در این قضیه چیست؟

پاسخ: دین شریف ما مسلمانان را از پوشیدن لباس هایی که موجب استکبار و تمایز آنها از دیگران می شود، منع می کند. لباسها نباید به بدن بچسبد، نازک نباشد و شبیه لباس افراد ادیان دیگر نباشد. مسلمانان سعی می کنند به شدت به این شرایط شرعی پایبند باشند. اکنون موضوع پوشش مذهبی کاملاً سیستمی شده است. لباس امامان یکدست شد. به همین ترتیب، امامان جامعه در مناطق، امامان بخش و روستا، لباس متحدالشکل و عمامه سفید بر سر می پوشند. عمامه ها در بسیاری از کشورهای عرب زبان استفاده نمی شود و ملت های مسلمانی هم هستند که حتی عمامه نمی گذارند. اگرچه عمامه در اصل اساس اسلام بود، اما بعداً به عنوان لباس سنتی برخی از مردمان پذیرفته شد. عمامه بستن ویژگی سنتی ما در آسیای مرکزی است. زیرا بر اساس سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بهتر است مسلمان بدون کلاه بیرون نرود. در شریعت آمده است که «عمامه فرق مسلمان و مشرک است». قبلاً همه عمامه می گذاشتند، اما الان فقط مذهبی ها آن را می پوشند. عمامه بستن صبر انسان را تقویت می کند و سنت نماز نیز هست. پیامبر ما (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «لباس سفید بپوش. چون بهترین لباس است...». طبق این حدیث، ائمه ما جامه سفید یکدست می پوشند. در حال حاضر، روسای بخش و متخصصان اداره مسلمانان در مجامع رسمی، لباس‌های یکنواخت آبی تیره می‌پوشند. به طور کلی، اگر افرادی را می بینید که همیشه شاپان (لباس سنتی قزاقی) می پوشند و آن را برای عموم توصیه می کنند، بدانید که این افراد روحانی هستند. اما سیاه‌پوشی، پنهان کردن صورت، پوشیدن شلوار کوتاه و لباس های دیگر، هم با سنت ما و هم با تشکل های وابسته به اداره مسلمانان دینی نیز بیگانه است.  در عین حال، ما سبک بیش از حد اروپایی لباس باز را بی ادبی می دانیم. ما می خواهیم همه چیز معقول باشد. در این امر بهتر است مسئولیت اجتماعی و طراحی لباس ملی همزمان توسعه یابد.

پرسش: گرچه دردناک است، اما حقیقت این است که افراد بیشتری به نام دین پنهان شده اند. امروزه یکی از دو نفر در شبکه‌های اجتماعی «واعظ» است (حتی اگر تحصیلات دینی نداشته باشد) ...

پاسخ: بله، اخیراً "موعظه‌کنندگان" در اینترنت هستند. حتی زنانی در میان آنها هستند که چهره خود را نشان نمی دهند. اقدامات آنها برای جامعه خطرناک است. بر اساس قانون "درباره خدمات مذهبی و انجمن های مذهبی، "شخصی که از طرف اداره دینی مسلمانان قزاقستان مجاز است، حق انجام مراسم و فعالیت های تبلیغی مرتبط با دین اسلام را دارد. بنابراین فقط ائمه می توانند تبلیغ کنند. افرادی که در سیستم خدماتی اداره دینی مسلمانان قزاقستان کار نمی کنند و صلاحیت رسمی ندارند، از تبلیغ در مسجد منع می شوند.  بنابراین مردم باید مراقب «مبلغان» در شبکه های اجتماعی باشند. به همین ترتیب، ما پنهان نمی کنیم که در بین روحانیون برخی از وعاظ هستند که در موضوعاتی درک نمی کنند، آداب را رعایت نمی کنند. موقعیتی نیز وجود داشت که آنها شخصیت های معنوی مانند احمد یسوی  و بکت اتا  را "نقد" کردند و خشم کشور را برانگیختند. خداوند متعال در قرآن می فرماید: «از چیزی که نمی دانی پیروی مکن». (سوره اسراء، آیه 36)، دانشمند یوسف بالاساگونی گفت: «کلمات خود را با حکمت انتخاب کنید و پاسختان پربار باشد و با ضرب المثل جمع شود».

شورای انضباطی زیر نظر اداره دینی مسلمانان قزاقستان فعالیت های پیچیده‌ای را در رابطه با فرهنگ و آداب وعاظ انجام داد. یک مجمع جمهوری خواه در این زمینه برگزار شد. در آنجا  تریبونی با عنوان «آداب و فرهنگ موعظه» دریافت کردیم. این سند آموزشی مسئولیت بزرگی برای متدینین است. امام در واقع یک انسان تربیت کننده و معلم روشنگر جامعه است. به طور کلی عمده کار تربیت نسلی از مؤمنان وطن پرست، وفادار به امانت و با اخلاق، توسط کارمندان حوزه دین انجام می شود.

 پرسش: چند وقت پیش خبرنگاران در روزنامه ما بحث دین و سنت را مطرح کردند. به طور کلی مفتیات به برنامه معارف دینی در دانشگاه های امروزی چگونه می نگرند؟

پاسخ: با مطالب میزگرد چاپ شده در روزنامه «یگمن قزاقستان» با موضوع «ارزش های ملی: دین، مذهب، سنت» آشنا شدم.

در واقع یکی از ارزش هایی که مردم ما را متحد می کند و مردم را بسیج می کند دین است. در هر زمان، دین به عنوان یک عامل اتحاد در استپ قزاق خدمت می کرد. استالین که در جنگ جهانی دوم دین را ممنوع کرد، مجبور شد به دین آزادی بدهد. به این ترتیب، در سال 1943، اداره دینی مسلمانان آسیای مرکزی و قزاقستان تأسیس شد.

ما با ارزش های ملی خود مانند سرزمین، زبان، دین و سنت متحد شده ایم. متأسفانه برخی از نمایندگان بدعت سعی در تبدیل دین به ابزاری دارند که به جای اتحاد، اساس کشور را تخریب می‌کند. در نتیجه بی اعتمادی به دین در جامعه شکل گرفت. متخصصان دینی به این شبهه مردم عادی پاسخ می دهند. زیرا حوزه دین یک نظام اساسی است که در طول قرن ها کاملاً نظام‌مند شده است. خدا را شکر امروزه متخصصان علوم دینی کم نیستند. به غیر از دانشگاه نور مبارک، دانشگاه ملی قزاقستان به نام فارابی، دانشگاه ملی اوراسیا به نام گومیلوف، دانشگاه بین المللی قزاق-ترکی به نام خواجه احمد یسوی در ترکستان و دانشگاه قزاقستان روابط بین‌الملل و زبان های جهان به نام آبلای خان وظیفه تربیت متخصصین در برنامه مطالعات دینی دارند. با این حال، از آنجایی که همه مراسم دینی در راستای اسلام انجام می شود، اداره دینی مسلمانان قزاقستان در فعالیت‌های خود اولویت را به متخصصان علوم اسلامی می دهد.

پرسش: قزاقستان در چه سطحی از هماهنگی بین دینی و احترام به جایگاه سایر ادیان برخوردار است؟

پاسخ: احترام به نمایندگان ادیان دیگر سنت پیامبر ما (ص) است. اسلام با نمایندگان امت ها و ادیان دیگر دشمنی نمی کند. برعکس، به جایگاه آنها احترام می گذارد. قرآن و حدیث نیز به ما این را می آموزد. مردم را از منظر انسانی ارزیابی می‌کند و با این اعتقاد عمل می‌کند که در بارگاه الهی هیچکس برتر از دیگری نیست و فقط در تقوا و دینداری بالاتر است. زیرا خداوند متعال در قرآن می فرماید: «... برتری شما بر یکدیگر به نسب شما نیست، بلکه به تقوای شماست» (سوره حجرات، آیه 13). یعنی ناسیونالیسم و ​​نژادپرستی در اسلام راه ندارد.

رسول خدا (ص) در مدت سیزده سالی که در مکه گذراند، با سایر مذاهب روابط حسنه داشت. حتی مشرکان او را «محمد امین» (محمد مؤمن) می نامیدند. صحابه‌ای که راه رسول خدا را می‌پیمودند با نمایندگان سایر ادیان نیز انصاف داشتند. مثلاً زمانی که حضرت عمر (ص) خلیفه بود، اتفاقی افتاد که مسلمانان سرزمین یهودیان را تصرف کردند و مسجدی ساختند. خلیفه عمر با شنیدن این سخن، مسجد را ویران کرد و زمین را به صاحبش بازگرداند. پس مسلمانان باید بر اساس مواضع حکیم آبای «همه مردم را برادر و دوست بدارند» زندگی کنند و نسبت به مردم ظلم و بی احترامی نکنند. در حال حاضر اکثریت جمعیت ما را مسلمانان تشکیل می دهند. مسلمانان قزاقستان در صلح و هماهنگی با مسیحیان و نمایندگان سایر ادیان زندگی می کنند. البته معلوم است که افرادی هم هستند که می خواهند مشکلات بین مذهبی و قومیتی را در جامعه تشدید کنند. اما باید در چارچوب قانون جلوی اقدامات آنها گرفته شود.

پرسش: یکی دیگر از سوالات متداول مردم در مورد سادگی و توالی مراسمی مانند دفن متوفی و فرهنگ اطعام است.مفتیات در نظام سازی این جهت چه کردند؟

پاسخ: در سال 2020، اداره دینی مسلمانان قزاقستان اسناد "فرهنگ قبرستان و زیارت" و "فرهنگ غذایی" را در این راستا به تصویب رساند. بر اساس این اسناد ائمه اطهار دائماً در مناطق، ساماندهی قبرستان‌ها و سازمان‌دهی غذا را تبیین و تبلیغ می‌کنند. در سند «فرهنگ قبرستان و زیارت» احکام، فرهنگ، مساوات طلبی، فرهنگ قرار دادن سنگ قبر، قوانین مربوط به ساخت قبرستان و مقبره ها به وضوح بیان شده است. مثلاً با توجه به فرهنگ گذاشتن سنگ قبر، سنگ قبری به ارتفاع 1 متر و عرض بیش از 50 سانتی متر روی قبر گذاشته شود؛ نام کامل متوفی، تاریخ تولد و فوت روی سنگ قبر نوشته شود؛ الزاماتی مانند عدم نوشتن آیات و سوره های قرآنی بر روی سنگ قبر وجود دارد.

به همین ترتیب، سند «فرهنگ اطعام» به طور کامل نقش سرو غذا در دین و فرهنگ اخلاقی شرعی را پوشش می دهد.

در حال حاضر مراسم مذهبی کشور بر اساس این سند تنظیم می شود. بویژه در سفره خانه های مربوط به مساجد منطقه و شهرستان منویات خداپسندانه ثابت بوده و اسراف ممنوع است. کارهای سیستماتیک در آینده ادامه خواهد داشت.

در جمع بندی سخنانم، می خواهم بگویم که اداره دینی مسلمانان قزاقستان به تلاش خستگی ناپذیر برای تجلیل و اجرای ارزش‌های ملی که مردم ما را متحد می‌کند، ادامه خواهد داد. در عین حال، جایگاه ملی که رئیس جمهور گفت: "سخت کوشی، تحصیلات، حرفه‌ای بودن، اتحاد، همبستگی، دلسوزی، ابتکار، صداقت، حیا و صرفه جویی از ویژگی‌ها و ارزش‌های یک میهن پرست واقعی است.

خداوند نیات و راه و کار ما را در راه استقرار سعادت و وحدت ملی و تحقق کار و عدالت اصلاح کند!

مصاحبه توسط دیخان حمزه‌بک اولی

روزنامه «یگمن قزاقستان»، شماره ۴۶،  اسفند ۱402

ملاحظه:  پس از فعال شدن گروه های تروریستی در خاور میانه در سال های گذشته، حفظ اسلام سنتی و جلوگیری از ورود جریان‌های بیگانه به یکی از رویکردهای مهم دولت و اداره دینی مسلمانان قزاقستان تبدیل شد و به نظر می رسد در این زمینه موفق عمل می کند. در حال حاضر روند رو به رشدی در گسترش دین سنتی اسلام در قزاقستان به ویژه در میان جوانان مشاهده می شود.  به گفته اصیلبیک ایزباساروف دین شناس معروف قزاقستان، رشد دینداری مسلمانان در میان جوانان قزاق، اولاً نتیجه کسب استقلال و تقویت هویت ملی است و ثانیاً این امر، نتیجه شهرنشینی و به طور کلی مدرن شدن قوم قزاق با ورود به دنیای بزرگ است. نقش و جایگاه اداره دینی مسلمانان قزاقستان در این زمینه قابل توجه می باشد به این دلیل که عمده کار تبلیغ دین سنتی و هدایت مردم به دین سنتی قزاقستان توسط این اداره صورت می گیرد.