به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به نقل از خبرگزاری تسنیم، با افزایش هجمه‌های تبلیغاتی غرب علیه کشورمان در اقصی‌نقاط دهکده جهانی با عنوان "پروژه ایران‌ هراسی" یکی از سیاست‌های منطقی و قابل دفاعی که دولت سیزدهم تصمیم‌گرفته جدی‌تر و پررنگ‌تر از گذشته خارج از مرزهای کشورمان به اجرا درآورد موضوع توجه ویژه به دیپلماسی فرهنگی است.

نوعی از دیپلماسی که بسیاری از کارشناسان براین باورند که درگاه گسترش و تحکیم روابط دیپلماتیک همین دیپلماسی فرهنگی است و برای شناساندن ایران واقعی به کشورهای خارجی می‌تواند مفیدترین راهکار شناخته شود.

این درحالی است که نباید فراموش کنیم اجرای چنین سیاستی از سوی دولت علاوه براینکه نیازمند استفاده از افراد متخصص و آشنا به مسائل مربوطه است، باید برنامه‌ریزی قابل دفاع و البته مناسب با اقلیم مورد نظر اجرای سیاست‌های دیپلماسی فرهنگی به خود دیده باشد، چون به اعتقاد برخی کارشناسان عدم توفیق قابل توجه کشورمان در پاره‌ای از موارد مرتبط با همین نیاز تفاوت برنامه‌ای است.

از این رو گفت‌وگویی داشتیم با محمد جعفری ملک، رایزن فرهنگی سابق  جمهوری اسلامی ایران در  فلیپین؛  زادگاه ' اورارا باتارا ' پزشکی  که نامش در هشت سال دفاع مقدس کشورمان برای همیشه ثبت شد، اما هموطنان ما کمتر از این کشور می‌دانند و بعضاً فلیپینی‌ها نام ایران را با عراق اشتباه می‌گیرند و این اتفاق بیانگر آن است که هر دو کشور هنوز شناخت دقیقی از یکدیگر ندارند و جای خالی دیپلماسی فرهنگی میان آنها پررنگ است.

تسنیم: به نظر شما دیپلماسی فرهنگی در توسعه روابط خارجی کشورها چه اهمیتی دارد؟

 به نظر بنده لازمه همکاری در تمامی ابعاد برای کشورها،  چه جمهوری اسلامی ایران و چه دیگران؛  از طریق دیپلماسی فرهنگی است. من به نوبه خودم فکر می‌کنم مهم‌ترین در ورود برای ارتباط با کشورهای دیگر از گذرگاه دیپلماسی فرهنگی شکل خواهد گرفت. ببینید تجربه نشان داده که اگر بدون توجه به مسایل فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی بخواهم سیاست‌های خارجی را در کشورهای دیگر دنبال کنیم شاید برای کوتاه مدت موفقیت‌هایی داشته باشیم اما این موفقیت‌ها هرگز پایدار نیست.

 لذا حضور فرهنگی یک کشور در کشوری دیگر باعث می‌شود تا روابط سیاسی اقتصادی با آن کشور به صورت بسیار مطلوبی پیش برود و به قول معروف یک معادله برد - برد شکل بگیرد. بنابراین در واقع شاهراه اصلی همه این نوع ارتباطات دیپلماسی؛ فرهنگ است.

تسنیم: این نوع دیپلماسی در دولت‌های قبل وجود داشته یا خیر؟

در همه ادوار دیپلماسی فرهنگی البته تعاریفی مختلف وجود داشته به این صورت که  هر دولتی برای خود تعریفی از دیپلماسی فرهنگی داشت؛ ولی همگی معتقد بودند که در تمام دولت‌ها دیپلماسی فرهنگی باید فعال باشد و اصلا فکر می‌کنم به‌خاطر همین بود که سازمان فرهنگ و ارتباطات تاسیس شد تا دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تقویت شود.

به نکته خوبی اشاره کردید، بنده هم اعتقاد دارم که در برخی موارد انتخاب افراد انتخاب مناسبی نبوده، خود فرد شایستگی داشته  به این معنی که فرد مورد نظر دارای شایستگی بالایی است اما در این پست مناسب نیست. ببینید برای انتخاب افراد یک‌سری فاکتورها یا شاخصه‌های اداری داریم مثل تحصیلات آکادمیک، سابقه و ... اما نکته اینجاست که آیا این فرد برای مثلا کشور فلیپین مناسب است یا خیر؟ این نکته بعضی وقت‌ها به چالشی جدی تبدیل می‌شد. بنابراین؛ من اعتقاد دارم برخی اوقات این انتخاب، انتخاب خوبی نبوده است.

اجازه دهید برای روشن شدن موضوع از خودم مواردی را مطرح کنم، من حدود 18 سال کارشناس میز ایتالیا بودم، اصلا رشته تحصیلی هم ادبیات ایتالیا بود. زمانی قرار بود به آفریقا بروم، گفتند با این خصوصیات چرا آفریقا؟ برای این کشور مثلا افراد زیاد هستند که انگلیسی تسلط داشتند. شما ایتالیایی می‌دانید، باید بروید ایتالیا، تشخیص آن دوره واقعا همین بود که شناخت یک فرد از کشور می‌تواند در روابط فرهنگی تاثیرگذار باشد  و تجربه من نشان داد که واقعا تاثیرگذار است. از باب اینکه کارشناسی میز بودم تمام ابعاد فرهنگی ایتالیا را مطالعه کرده بودم، مکتوبات و مقاله هم داشتم؛ ولی همین جعفری ملک برای کشوری آفریقایی مناسب نبود، طبیعتا آنچه که در ایتالیا انجام دادم نمی‌توانستم برای آفریقا انجام دهم.

تسنیم: به موضوع شناخت  و اهمیت معرفی کشورها به یکدیگر اشاره کردید، برای همین به محل ماموریت شما یعنی کشور فلیپین برویم، کشوری که اگرچه نامش قبل از انقلاب زیاد تکرار می‌شد اما در دوران دفاع مقدس  ماندگار شد ولی نه ایرانی‌ها و نه فلیپینی‌ها درست از دلیل این اتفاق خبرندارند. فرصت‌ها و چالش‌های دیپلماسی فرهنگی در این کشور چیست؟

در خصوص کشور فیلیپین، عرض کنم یکی از دلایلی که این بنده به آنجا اعزام شدم، این بود که 90 درصد مردم فیلیپین مسیحی کاتولیک هستند و با توجه به اینکه بنده حوزه ایتالیا را داشتم یکی از مشترکات بین ایتالیا و فیلیپین دینشان بود؛ چون فیلیپین در واقع مهد کاتولیک جنوب و غرب آسیاست. از این منظر در واقع از این نگاه یکی از مهم‌ترین کشورهای آسیای جنوب شرقی برای بسط و گسترش دیپلماسی فرهنگی است.

دقیقاً درست می‌گویید، مردم فیلیپین آشنایی زیادی با ایران نداشتند و ندارند. قبل انقلاب یک سری فیلیپینی‌ها به ایران آمدند به صورت پزشک و کارگر که یکی از پزشکان اهل این کشور نامش برای همیشه در تاریخ دوران دفاع مقدس کشورمان ثبت شد. ایشان خانم دکتری از کشور فلیپین بود که قبل از انقلاب اسلامی به ایران آمده بود و بعد از انقلاب و حتی در دوران دفاع مقدس  در شهر دزفول ماند و به ارایه خدمات به رزمندگان اسلام پرداخت و نهایتاً به دلیل فعالیت‌هایی که انجام داد نامش برای همیشه ماندگار شد.

نکته اینجاست که نه هموطنان ما درباره این دکتر اطلاعات درستی دارند و نه خود فلیپینی‌ها اصلا درجریان هستند که چنین فردی با این همه خدمات در ایران زندگی کرده و تنها کافیست که با همین یک نکته بدانیم اکنون دیپلماسی فرهنگی در میان دو کشور چقدر کمرنگ است و باید در این زمینه فعالیت گسترده و مناسبی داشته باشیم. خوب همین اتفاق نشان می‌دهد که فرصت‌های بسیاری وجود دارد اما چالش‌هایی هم در این راه مقابل ما دیده می‌شود.

 تسنیم: چالش؟! منظور شما مشکلاتی هست از نظر قوانین کشور فلیپین؟ 

ببینید از نظر قوانین بالاخره هر کشوری قانون خاص خود را دارد و کسانی که قصد فعالیت در آن منطقه را دارند باید رعایت کنند. اما واقعیت درباره کشور فلیپین این است که حضور سنگین آمریکایی‌ها و برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس در این کشور به عنوان اصلی‌ترین چالش در اجرای سیاست‌های دیپلماسی فرهنگی است. موانع قابل توجهی به همین دو دلیل برای فعالیت رایزن فرهنگی و اجرای برنامه‌هایش وجود دارد که باید برای آنها برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم تا بتوانیم اثرگذاری این مشکلات را به حداقل برسانیم.

تسنیم: مشکلاتی که از آنها یاد کردید به نوعی مرتبط با پروژه ایران هراسی مرتبط است؟

ببینید؛ دوباره بازمی‌گردم به عرایض قبلی خودم. هرجا که ما نتوانیم خودمان را درست معرفی کنیم بدون تردید چالش ایجاد می‌شود. عرض کردم که مردم فلیپین شناخت درستی از ایران ندارند و حتی بعضا نام ایران را با عراق اشتباه می‌گیرند. تجربه خودم را می‌گویم بعد از سال‌ها، چهار یا پنج سال شاید آنجا بدون رایزن با سرپرست اداره می‌شد، بنابراین وقتی من به آن کشور رفتم، دیدم در دو حوزه ادیان و معرفی ایران به جامعه فرهیخته فلیپین فرصت مهیاست.

برای همین دیدم در جامعه مخاطبان مورد نظر خودم یعنی از دانشجویان گرفته تا اساتید دانشگاهی حضور پررنگ داشتم و برنامه‌ریزی کردم به جای اینکه همان رقبای یاد شده برای ما برنامه‌ریزی کنند خودمان کار را دست گرفته و فعالیت کنیم. پس برای اینکه اهمیت جمهوری اسلامی ایران و فرهنگ ایرانی را معرفی کنم در تمامی برنامه‌ها حاضر بودیم، خودمان برنامه‌های ویژه تدارک دیدیم و در تمامی دانشگاه‌های کشور مورد نظرمان حاضر شدیم.  در طول 3 سالی که آنجا بودم، چه از منظر گفت‌وگوی ادیان و بحث‌های فرهنگی از جمله مثلا زن در ادیان، خانواده در ادیان حدوداً فکر می‌کنم 70 تا 80 نمایشگاه و کارگاه آموزشی یا سخنرانی برگزار کردیم.

به این ترتیب برای اینکه دیپلماسی فرهنگی کشورمان را برخلاف تمام چالش‌های موجود، جابیندازیم در تمامی مراکز علمی و دانشگاهی حضور پررنگ داشتیم و رسماً بیان می‌کردیم که اصلاًً جمهوری اسلامی ایران چیست؟  یا اینکه اصلاً تشیع با داعش  فرق می‌کند، چون همان رقبا با استفاده از خلأ حضور ایران در برخی مراکز در گذشته تلاش می‌کردند افکار عمومی را اینگونه شکل دهند که تشیع مساوی با داعش است، یا همان پروژه ایران هراسی که به آن اشاره کردید. پس پاسخ دقیق سوال شما بله است، یکی از اصلی‌ترین دستاوردهای دیپلماسی فرهنگی خنثی‌کردن یا کمرنگ کردن پروژه ایران هراسی در سراسر جهان بخصوص کشورهای مورد نظر ماست.

تسنیم: از مراکز علمی و آکادمیک بگذریم، موضوع حضور ایران در نمایشگاه‌های خارجی بخصوص این کشور را چطور ارزیابی می‌کنید، آیا این حضور کارایی لازم را دارد؟

اجاره دهید اینطور بگویم که حضور در تمامی ابعاد برای اجرای سیاست‌های دیپلماسی فرهنگی لازم است. اما واقعیت امر اینجاست که باید شناخت داشته باشیم و از فرصت‌ها هدفمند استفاده کنیم. اجازه دهید برای شما از فلیپین مثالی بزنیم تا موضوع کاملا روشن شود که منظور بنده چیست.

 به سوال قبلی شما برمی‌گردم همان‌طور که قبلاً عرض کردم ما منتظر نشویم که دوستان - منظورم رقبای حاضر در فلیپین است - برای ما برنامه‌ریزی کنند و ما تنها مشغول پاسخ دادن به موارد مطرح شده باشیم. من دیدم اقتضای فلیپین این است که ما  فعالیت نمایشگاهی خودمان را با چاپ کتاب و نشریات مناسب افزایش بدهیم و ما در نمایشگاه‌ها حاضر باشیم. اما بحثی که درباره عادت‌ فلیپینی‌ها  مطرح است اینجاست که حضور در نمایشگاه‌ها برای مردم فیلیپین، مثل بقیه کشورها نیست. چون در سایر کشورها مثل ایتالیا که من اطلاعات کامل دارم، وقتی نمایشگاه برگزار می‌کردیم 3 ماه طول می‌کشید و در طول این نمایشگاه همواره مخاطب و بازدیدکننده داشتیم؛ ولی در فیلیپین مردم این خصوصیات را ندارند. مردم خیلی ریلکس آرام با طمأنینه یک روز برای بازدید حاضر می‌شوند، مثلا 10 دقیقه، یک ساعت، یک روز، دو روز نمایشگاه می‌آیند بعد از آن، دیگر نمایشگاه آن رونق روز اول یا دوم را  ندارد. 

به این ترتیب دیدیم برای رسیدن به اهداف شاید سهم حضور در نمایشگاه‌ها باید کمرنگ‌تر از راهکارهای هدفمند دیگری باشد که احتمالا بتوانیم از آنها استفاده کنیم. برای همین ما طول نمایشگاهمان را کم کردیم و به تعدادش افزودیم. یعنی مثلا دو روز در یک دانشگاه، دو روز در یک دانشگاه دیگر؛ می‌خواهم بگویم اگر محیط را نمی‌شناختیم و اگر آشنا نمی‌شدیم با محیط؛ شاید هم ناراحت می‌شدیم و دیگر ادامه نمی‌دادیم یا اینکه منابع را درست هزینه نمی‌کردیم و دستاوردی هم نداشتیم.

تسنیم: از همین صحبت شما وام می‌گیرم، پس شما پلتفرم حضور خودتان را تغییر دادید؟ آیا فعالیت در دنیای مجازی می‌توانست جایگزین مناسبی برای حضور فیزیکی در نمایشگاه‌ها باشد؟

ببینید حضور در فضای مجازی امروزه بسیار افزایش پیدا کرده و حالا خوشبختانه بگویم یا متاسفانه فیلیپین یکی از کشورهایی است که اگر در این زمینه شما  می‌خواهید بررسی کنید، می‌بینید بیشترین تاثیر فضای مجازی و بیشترین کاربران فضای مجازی منطقه جنوب شرق آسیا در فیلیپین حضور دارند.  یعنی می‌خواهم تائید کنم حرف شما را؛ معتقدم در شرایط فعلی حضور در فضای مجازی بسیار بسیار مفید و  البته کم هزینه خواهد بود.

ببینید اگر بازگردیم به همان موضوع نمایشگاه؛ مثلا فضای رئال یا حقیقی شما می‌تواند مثلا 100 تا 200 نفر دعوت کنید تا به نمایشگاه مورد نظرتان بیایند ولی وقتی صحبت از دنیای مجازی می‌کنید، می‌توانید نمایشگاه بگذارید و به همه هم بگویید و تعداد بیشماری از این نمایشگاه بازدید کنند. پس دوباره در تائید فرمایش شما چرا باید به این سمت برویم، حتی می‌توانیم محتوای مناسب منطقه در خود ایران تولید کنیم و در بسترهای مناسب محتوای مورد نظرمان را توزیع کنیم.  لذا؛ استفاده از فضای مجازی در کشور فلیپین برای بسط و گسترش دیپلماسی فرهنگی بسیار مناسب و مفید است  و این امکانات بسیار خوبی است که هم کم هزینه و هم پرکاربرد  با بهره‌وری بالاست.

تسنیم: یکی از سیاست‌های قابل توجه کشورها برای ارائه و معرفی فرهنگ منطقه خودشان به دیگران استفاده از فیلم و سریال است. مثلا ترکیه یا برخی کشورهای آمریکای لاتین از این روش به خوبی استفاده می‌کنند. ایران چقدر در این بخش فعال بوده در کشور فلیپین؟

در خصوص حوزه فیلم سینما، شما کشور ترکیه را مثال زدید. ما خیلی مانده تا به آن دیپلماسی فیلم و سینمای متناسب با داشته‌های فرهنگی، باستانی و تمدنی یا مذهبی خودمان برسیم. من فکر می‌کنم نه فقط در فلیپین بلکه در تمام کشورها ما این کمبود را داریم .در هفته‌های فرهنگی یا بحث روزهای خاص و ملی ایران که مطرح می‌شود؛ همکاران من در تمامی سفارتخانه‌ها یا رایزنی‌ها  نمایش فیلم می‌گذارند. ما خودمان چندین بار در دانشگاه دولتی فیلیپین اکران گذاشتیم یا در مرکز فیلم و سینمای این کشور فعالیت‌هایی داشتیم که خیلی  بیش از بقیه برنامه‌های فرهنگی دانشجویان مشارکت و حضور پیدا کردند. ولی واقعاً دست رایزن‌ها در این زمینه بسته است. چندسال پیش دوستان حالا زحمت کشیدند کپی رایت چند فیلم را خریدند و فرستادند که ما بتوانیم به صورت راحت آنها را پخش و توزیع کنیم. بسیار دیپلماسی خوبی بود.

ببینید؛ دیپلماسی فیلم بسیار موفق بود. در همان به اصطلاح بسته کمی که برای من ارسال شد، دستاوردهای خوبی داشتم. اگر جمهوری اسلامی به این سمت برود بدون تردید می‌توانیم بسیاری از شیطنت‌های بیگانه‌ها را علیه کشورمان خنثی کنیم؛ حتی در حوزه معرفی کشور ایران حالا میراث فرهنگی باید تهیه کند؛ صدا و سیما تهیه کند. به‌طور کلی نمی‌دانم ولی آنچه می‌دانم این است که در حوزه معرفی جمهوری اسلامی ایران شاید بگویم ما خیلی فقیریم.

فیلمی که بتوانیم متناسب به نیازهای منطقه به رسانه‌های آنجا جهت اکران بدهیم نداریم. نه اینکه صفر باشد ولی آنچه که دیگران دارند انجام می‌دهند را بسیار ضعیف و کمرنگ هستیم. ببینید همان کشور ترکیه که شما مثال زدید در تمامی پروازهای خارجی به مقصد ترکیه فیلم‌های تبلیغاتی دارد و حتی بعضا فیلم‌های کوتاه از جاذبه‌هایی خاص پخش می‌شود ولی ما ... . نکته جالب توجه اینکه اتفاقاً در کشورهای خارجی اینگونه فعالیت‌ها طالب بسیار دارد و زمینه‌های فعالیت بسیار گسترده و مهیا است.

تسنیم: به عنوان آخرین سوال، خوب حالا ما در حوزه یاد شده فقیر هستیم، آیا امکان همکاری و تولید مشترک، با فلیپین بخصوص وجود دارد؟

 باتوجه به شرایط کار، در اکثر کشورها این ظرفیت وجود دارد. در فیلیپین هم ظرفیت زیاد داریم. یکی از دوستان بزرگواری که در فیلیپین هم از دانشجوهای قدیم بود در واقع از جوانان قدیم بود تحقیقی کرد که به دلیل همان ارتباط فرهنگی قدیمی که ابتدای مصاحبه به آن اشاره کردم؛ حدود 300 کلمه فارسی در زبان فیلیپینی وجود دارد و نکته دیگر هم حضور مسلمانان در جزیره میندانائو است. من اعتقاد دارم که همین دو موضوع جای دنیایی از همکاری و تولید مستندهای گوناگون دارد درحالی که هنوز هیچ فعالیت قابل توجهی روی آن انجام نشده است. اجازه بدهید از فلیپین فراتر برویم. ایران دارای تمدنی چندهزار ساله است و از گذشته‌های دور با بسیاری از کشورها ارتباط داشتیم، بنابراین در دنیا احتمالا کشوری نیست که نتوانیم درآن فصل مشترک برای تولید محتوا پیدا کنیم. حتی در آمریکای لاتین می‌بینیم برخی موارد مرتبط با ایران است، در اسپانیا در آفریقا و البته آسیا و جنوب شرق آسیا.