به گزارش سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به نقل از خبرگزاری تسنیم ، یکی از مسائل مهمی که دولت سیزدهم درباره آن خیلی تأکید دارد، تقویت دیپلماسی فرهنگی با کشورهای منطقه است و الحمدلله تا الان توانسته به دستاوردهای خیلی خوبی برسد. کشور سوریه کشور همسایه ما است و از زمانی که چالش سوریه با ورود داعش شدت گرفت، شاهد شناخت بیشتر دوطرفه ملت با هم شدیم. برای شناخت و درک بیشتر ماجرای سوریه و مسائل سوریه خدمت دکتر حمیدرضا عصمتی رایزن فرهنگی ایران در سوریه هستیم.

* یکی از شعارهایی که دولت سیزدهم همواره مدافع آن بوده، بحث تقویت دیپلماسی فرهنگی به ویژه کشورهای منطقه است. در کشوری مثل سوریه این بحث دیپلماسی فرهنگی چقدر موفقیت‌آمیز بوده است؟

دیپلماسی فرهنگی و روابط فرهنگی با کشورهای منطقه یکی از اولویت‌های نظام است و به درستی این موضوع به عنوان یک اولویت درنظرگرفته شده است و سوریه هم یکی از کشورهایی است که برای ما اولویت دارد؛ چرا که روابط استراتژیک سیاسی داریم و‌ می‌خواهیم که روابط اقتصادی و فرهنگی به سطح مطلوبی برسد.

نکته مثبت در این قضیه این است که همه نهادها به این موضوع اذعان دارند و تلاش‌ می‌کنند تا روابط فرهنگی ما با سوریه ریشه‌دار تر شود. اگر بخواهیم برآیند فعالیت‌های انجام شده را در نظر بگیریم، باید واقعاً خدا قوت بگوییم. افراد بسیاری تلاش‌های زیادی انجام دادند و حجم فعالیت در سوریه بالا است و در مجموع باید بگویم که قدم‌های خیلی خوبی برداشته شده است. به طور طبیعی همیشه جا برای پیشرفت است و کارهای زیادی انجام می‌شود و همچنان ادامه دارد.  نهادهایی که در صحنه فرهنگی حاضرند، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و وزارت امور خارجه هستند. مستشاران نظامی هم که حضور دارند، همگی تلاش‌شان بر این است که حضور فرهنگی ایران در سوریه تقویت و شناخت مردم سوریه و ایران از همدیگر بیشتر و نیز ارتباط و پل فرهنگی بین دو کشور روز به روز مستحکم‌تر شود. هرچه پل محکم‌تر شود، پشتوانه‌ای برای روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی بین دو کشور‌ می‌شود؛ به طور کلی باید بگویم که گام‌های بلندی برای دیپلماسی فرهنگی ایران در سوریه برداشته شده است و در بین گفت‌وگو وارد مصداق‌ها هم خواهم شد.

یک مسئله‌‌ای که وجود دارد، بحث حضور فرهنگی ایران در کشور سوریه است. اکنون ما شاهد حضور حداکثری نظامی کشورمان نسبت به سایر کشورهای منطقه هستیم؛ یعنی ورود جدی‌تری به بحث نظامی داشتیم و با مقاومت رزمندگان ایرانی و با فرماندهی حاج قاسم سلیمانی به لطف خدا توانستیم ریشه داعش را تقریباً در سوریه خشک کنیم؛ منتها ما بحث حضور فرهنگی در کشوری مثل سوریه را داریم؛ یعنی به اندازه‌ هفت هشت سالی که حضور نظامی داشتیم، ظاهراً ردپای فرهنگی در آن کشور وجود ندارد؛ در حالی که کشوری مثل ترکیه یا روسیه توانستند تا آنجایی که اطلاع داریم ردپای فرهنگی‌شان را در آنجا تثبیت کنند و حتی در کتب درسی‌شان هم مداخله داشته باشند و آثاری از خودشان برجا بگذارند. این انتقاد بر کشور ما وارد که چرا ما در واقع نتوانستیم حضور فرهنگی‌مان در کشور سوریه را تثبیت کنیم؟

 من یک توضیحی راجع به روابط فرهنگی ایران و سوریه بدهم. روابط فرهنگی ما منحصر به هشت سال گذشته نیست. اولاً که ارتباط ایران و سوریه یک ریشه‌ تاریخی دارد. جدا از اینکه اصلاً منطقه‌ شام و حلب  در ادبیات ما تکرار شده است؛ یعنی یک موضوع قدیمی بوده است. چرا؟ چون منطقه‌ مهمی بوده است. ایران هم منطقه مهمی است. رفت و آمدها وجود داشته و طبیعی بوده است.

 شاید جالب باشد شما الان در سوریه خانواده‌هایی با فامیلی شیرازی، اصفهانی، کرمانشاهی و قزوینی‌ می‌ببینید؛ این امر عمق ارتباط فرهنگی را نشان‌ می‌دهد. ما اکنون در سوریه حدود 10 هزار نفر ایرانی‌الاصل داریم؛ یعنی شناسنامه ایرانی دارند. ممکن است اصلاً فارسی هم بلد نباشند و ارتباطشان با ایران قطع شده باشد، اما ریشه‌ ایرانی دارند. البته همه آمارها با درصدی از خطا همراه است؛ این تعداد نشان‌ می‌دهد این ارتباط و تبادل فرهنگی وجود داشته است. این از نظر تاریخی بود.

تأثیر دفاع مقدس در تبادل فرهنگی

اما در سال‌های گذشته معاصر ما یک زمانی سالانه یک میلیون زائر از ایران به سوریه‌ می‌رفتند. این حضور قطعاً نمی‌تواند بدون تأثیر باشد؛ یعنی نمی‌توانیم بگوییم ایران حضور فرهنگی نداشته است، چون فرهنگ با همین رفت‌وآمدها و تبادل‌ها منتقل‌ می‌شود؛ شاید شما مثل بنده این تجربه را داشته باشید؛ من تجربه‌ شخصی خودم است. یک جاهایی دوری در شهر دمشق رفتم که اصلاً تصور نمی‌کردم ‌مثلاً فروشنده کلمه‌ فارسی به کار ببرد. چرا؟ چون زائران ایرانی به آنجا رفته بودند و او یاد گرفته بود. اینها را نباید نادیده گرفت.

حال برسیم به دوره‌ بحران حضور نظامی ایران. ما بعد از انقلاب روابط نظامی با سوریه داشتیم. در خود بحران هم حدود دوازده سیزده سال است که حضور مستشاری مستقیم داشتیم. این مسئله به نوعی فرهنگ‌سازی کرده و اثرگذار بوده است.

 * منظورمان از حضور کم‌رنگ به این معناست که 10 و 20 سال بعد جوان سوری نگوید که ایرانی‌ها مگر اینجا بودند؛ یعنی دشمن از این طرف کار‌ می‌کند ما را تعضیف کند، اما ما نمی‌خواهیم برنامه‌ای داشته باشیم.

این چیزی که باید بشود من الان توصیف می‌کنم. چه بسا اینها هیچ کدام عامدانه و با برنامه‌ریزی نبوده، اما اثرگذار بوده است. من یک مثال بزنم؛ فرماندهان نظامی و یا چهره‌هایی که در سوریه حضور پیدا کردند، بالاخره شخصیت‌های متدین برجسته اخلاقی و کسانی بودند که باعث افتخار ما در ایران هستند. رفتار و تواضع و احترام و محبت‌شان نسبت به سربازان سوری و مردم سوریه منتشر شده و سوری‌ها دیدند و این یک چیز نسبتاً جدید بود؛ چون تصور یک ارتشی در یک کشور عربی، یک چهره خشن قوی و بدون لبخند و به دور از مسائل عرفانی و اخلاقی است. شاید یک چنین تصویری داشته باشند؛ اما وقتی یک فرمانده ایرانی با همان سربازها غذا می‌خورد برایشان جلب توجه می‌کند. بارها من داستان‌های مختلفی شنیدم که خاطراتی تعریف کردند؛ حتی فرماند‌های سوری متعجب می‌شدند که یک شخصیت بلندمرتبه‌ نظامی ایرانی با سربازان سوری و ایرانی سر یک سفره‌ می‌نشینند وغذا‌ می‌خورند. این برایشان یک فرهنگ جدیدی بوده و این فرهنگ منتقل شده است.

ترکیه در سوریه حضور فرهنگی رسمی ندارد

اما درباره آن چیزی که با برنامه‌ریزی قرار بوده از حضور فرهنگی اتفاق بیفتد، باید بگویم که بالاخره هنوز جای کار زیاد است و خیلی فضای خالی وجود دارد و شاید از نقطه‌ مطلوب فاصله‌ خیلی زیادی داریم، اما یک نکته در صحبت‌های شما بود؛ ترکیه را مثال زدید. ترکیه در سوریه حضور فرهنگی رسمی ندارد. ترکیه یک منطقه‌ای از سوریه را اشغال کرده است. یک قسمتش اشغال مستقیم است و یک قسمت اشکال غیر مستقیم که مسلحین و معارضین وابسته به ترکیه مثل جبهة النصره و بقیه گروه‌های مخالف نظام سوریه در آنجا حضور دارند.

 بله در آن مناطق، آموزش و پرورش به زبان ترکی است. پول ترکیه رواج دارد. مسائل اقتصادی تحت تأثیر ترکیه است، اما این یک حضور اشغالگرایانه است؛ یعنی تأثیر فرهنگی مستقیم نیست و لذا نباید این را با برنامه‌های ایران یا روسیه مقایسه کرد، این را باید متوجه بود. حتی‌ می‌بینم در آمارهای اقتصادی هم‌ می‌گویند ترکیه صادرات دارد و از ایران بیشتر است؛ ترکیه صادراتی ندارد بلکه در آن مناطقی که تحت اشغال خودش است، اجناس ترکیه حضور دارند. این را باید در نظر داشت. مقایسه درست اینجا شکل نمی‌گیرد.

روسیه از نظر فرهنگی قرابت بسیار کمی با فرهنگ سوریه دارد

در مورد روسیه بله، حضور پررنگی دارد. هم از نظر فرهنگی و هم از نظر نظامی؛ اما باز این را هم باید در نظر داشت که روسیه از نظر فرهنگی قرابت بسیار کمی با فرهنگ سوریه دارد و این جامعه‌ سوریه به عنوان یک جامعه‌ مذهبی و حالا مذهبی البته تعریف خودش را دارد. به هر حال ایران نزدیکی بیشتری با فرهنگ خودش به سوریه تا روسیه دارد. اما در مورد اینکه ایران چه اتفاقی‌ می‌افتد و آیا واقعاً آن نقطه مطلوبی که جوان سوریه، شهروند سوریه اطلاع کافی از فرهنگ داشته باشد، نه، هنوز خیلی فاصله داریم  و چه بسا در واقع باید خیلی بهتر و بیشتر تلاش می‌کردیم. شاید خیلی از فرصت‌ها را از دست دادیم و خیلی بهتر و بیشتر تلاش‌ می‌کردیم.

اطلاعات محدود شهروندان سوریه از ایران

 راجع به کتاب‌های درسی هم دوباره در مورد ترکیه فرمودید، همان اشکال وجود دارد. در  کتاب‌های درسی رسمی، ترکیه حضوری ندارد، اما ذهنیت نسبت به ایران در کتاب‌های درسی سوریه اصلاح شده و مطلوب است؛ یعنی در این زمینه مشکل خاصی وجود ندارد. چیزی که ما نیاز داریم این است که این شناخت از هر دو طرف بیشتر شود. علی‌رغم تمام حضور 12-13 ساله مستقیم ـ ما حالا من سابقه قبلی ذکر نمی‌کنم ـ همچنان احساس می‌شود که یک شهروند سوریه عادی اطلاعات بسیار کمی راجع به ایران دارد؛ وقتی شما یک چیزی را نشناسید طبیعتا نسبت به آن ممکن است موضع بگیرید و ممکن است یک چیزی به شما بگویند قبول کنید و مخالف ‌مثلاً ایران و لذا راهش این است که این شناخت صورت بگیرد.

دمشق را به عنوان مرکز یکی از مهم‌ترین مراکز ادبی فرهنگی جهان اسلام‌ می‌شناسند که ادبایی مثل نزار قبانی، محمود درویش از مشاهیر کشور سوریه هستند؛ مشخصاً برنامه‌ شما برای ارتباط‌گیری با نویسندگان، شعرا و اهل ادب سوریه چیست؟

شما به درستی اشاره کردید؛ دمشق بالاخره شهری است که قبل از بحران یکی از اصلی‌ترین شهرها جهت یادگیری زبان و ادبیات عرب و نیز  محل شاعران و نویسندگان معروفی بود. من در ‌سؤال قبلی به اتحاد الکتاب العرب یا اتحادیه نویسندگان عرب به عنوان یکی از ریشه‌دارترین نهادهای مدنی و نخبگانی در جهان عرب در سوریه است. ما شب شعرهای متعددی داریم. کتاب‌های متعددی از نویسندگان مختلف سوری چاپ کردیم. گاهی آثار ادبی ایرانی ترجمه و چاپ کردیم. من از رایزنی در کل دوران گذشته دارم صحبت می‌کنم.