به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، موضوع ارتباط با کشورهای جهان برای ساخت فیلم و سریال و حتی تبادل آثار فرهنگی و هنری اتفاق خوبی است که مخاطبان دنیا در جریان مفاهیم و محتوای پاک ایرانی قرار خواهند گرفت.

همان‌طور که در جریان سیاستگذاری‌های فرهنگی و هنری دولت سیزدهم، به موضوع دیپلماسی فرهنگی بیش از بقیه موارد، اشاره شد. زیرا کشورهای مدعی در ساخت فیلم و سریال، قدرت سیاسی و خط و مشی خودشان را با زبان‌ هنر نمایش نشان می‌دهند.

یکی از کشورهایی که اشتراکات فرهنگی بسیاری با ایران دارد، پاکستان است. فرهنگ در پاکستان با فرهنگ‌های گسترده شبه‌قاره هند و آسیای میانه در هم تنیده‌است. شامل گروه‌های قومی متعددی چون: پنجابی، سارایکیس، کشمیری، سندی، مهاجران، مکرانی در جنوب؛ بلوچ، هزاره‌ها و پشتون‌ها در غرب؛ و مردم دارد، واخی، شیناکی، بالتیز و بوروشو در شمال می‌شود. فرهنگ این گروه‌های قومی پاکستان تحت تأثیر بسیاری از همسایگان این کشور، مانند سایر آسیای جنوبی، ایرانی، ترک و همچنین مردمان آسیای میانه و غرب آسیا بسیار تأثیر گرفته‌است.

در گروه‌های قومی در جنبه‌های فرهنگی مانند لباس، غذا و مذهب تفاوت‌هایی وجود دارد، به ویژه در مواردی که آداب و رسوم پیش از اسلام با آداب اسلامی متفاوت است. منشأ فرهنگی آنها همچنین تأثیرات دور و بومی، از جمله هند باستان و آسیای مرکزی را نشان می‌دهد. پاکستان اولین منطقه از شبه قاره هند بود که به‌طور کامل تحت تأثیر اسلام قرار گرفت و از این رو هویت اسلامی متمایزی از نظر تاریخی متفاوت با مناطق بیشتر در شرق ایجاد کرد.

اگر بخواهیم به جایگاه ادبیات و شعر در پاکستان اشاره کنیم به نکات قابل توجهی دست پیدا می‌کنیم. ادبیات پاکستان از زمانی آغاز می‌شود که پاکستان استقلال خود را به عنوان یک کشور مستقل در سال 1947 به دست آورد. سنت رایج و مشترک ادبیات اردو و ادبیات انگلیسی هند بزرگ توسط دولت جدید به ارث رسیده‌است. در طی یک دوره زمانی، ادبیاتی منحصر به فرد برای پاکستان ظهور کرد که تقریباً در تمام زبانهای اصلی پاکستان از جمله اردو، انگلیسی، پنجابی، پشتو، سریایکی، بلوچ و زبان سندی نوشته شده‌است.

همچنین شعر یک هنر و حرفه ای بسیار مورد احترام در پاکستان است. شکل برجسته شعر در پاکستان تقریباً همیشه به زبان فارسی سرچشمه می‌گیرد، که بخشی از آن ناشی از وابستگی دیرینه و تحسین سنگین حاکمان منطقه است که در گذشته حاکی از جنبه‌های خاصی از فرهنگ خارجی فارسی بودند. اشتیاق به شعر در سطح منطقه ای نیز وجود دارد، تقریباً تمام زبان‌های استانی پاکستان این میراث ادبی را همچنان ادامه می‌دهند.

موضوع موسیقی پاکستانی هم از اهمیت بسزایی برخوردار است. چرا که موسیقی پاکستانی از موسیقی متنوعی فولیک و سبک‌های سنتی مانند قوالی که توسط مردان با کف زدن، آواز خواندن و نواختن طبل‌ها و غزال گایاکی گرفته تا اشکال مدرن که موسیقی سنتی و غربی را اجرا می‌کند، متفاوت است.

پاکستان محل زندگی بسیاری از خوانندگان مشهور عامیانه مانند علم لوهار است که در پنجاب هند نیز مشهور است. ورود مهاجران افغان به استان‌های غربی موسیقی دری را دوباره زنده کرده و پیشاور را به عنوان قطب موسیقی دانان افغان و مرکز توزیع موسیقی افغان در خارج از کشور ثبت کرده‌ است.

به دلیل اهمیت دیپلماسی فرهنگی در دولت سیزدهم و اشتراکات فرهنگی میان دو کشور ایران و پاکستان گفت‌وگویی باحجت‌الاسلام سعید طالبی‌نیا،وابسته فرهنگی ایران در این کشور داشتیم که مشروح آن در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: بگذارید گفت‌وگو را با اهمیت دیپلماسی فرهنگی شروع کنیم و علاقه‌مندی‌هایی که مردم پاکستان در این زمینه دارند. 

پر واضح است که دیپلماسی فرهنگی هر کشوری باید در بسترهای تعریف شده‌ای شکل بگیرد که با هنجارهای کشور هدف همخوانی داشته باشد. کشور پاکستان تا 150 سال پیش جزئی از ایران پهناور بوده است که با توطئه انگلیسی‌ها و در زمان ناصرالدین شاه به همراه افغانستان از ایران جدا شده است. بنابراین پاکستان در حوزه تمدنی ایران قرار دارد و طبیعی است که ادبیات، آداب و رسوم و دین و مذهب مشترکی داشته باشند و همین عامل مهمی برای همگرایی متقابل و تسهیل امور در دیپلماسی فرهنگی است.

به عنوان مثال اکثریت جمعیت 250 میلیونی پاکستان اعم از شیعه و سنی، از محبان اهل‌بیت پیامبر بوده و علاقه وافری برای زیارت مرقد مطهر حضرت امام رضا(ع) در ایران دارند. بسیاری از مردم این کشور شیفته مولانا و سعدی از حکما و شعرای فارسی‌گوی هستند. بیش از 70 درصد اشعار علامه اقبال لاهوری به زبان فارسی بوده و حدود 50 درصد الفاظ زبان اردو، به زبان فارسی است، حدود پنجاه میلیون از مسلمانان پاکستان پیروان مذهب اثنی عشری‌اند و ده‌ها مورد دیگر که همه و همه حاکی از وجود بستری آماده برای دیپلماسی فرهنگی ایران در این کشور است.

تسنیم: به‌این ترتیب با توجه به اشتراک‌های زبانی، آیا تولیدات فیلم و سریال ایرانی در این کشور طرفدار دارد و اینکه به نظر شما می‌تواند فرصتی برای بازنمایی فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی باشد؟

بله؛ کاملاً منطقی است که وقتی اشتراک‌های زبانی داشته باشید می‌توانید در زمینه ارائه سایر محصولات فرهنگی از جمله فیلم و سریال نیز گام‌های موثری بردارید به دقیقا به همین دلیل است که سریال‌ها و فیلم‌های ایرانی در پاکستان بسیار مورد استقبال هستند. اجازه دهید به نکته‌ای جالب اشاره کنم که موسسه‌ای رسانه‌ای در کراچی وجود دارد بنام "پیام" که یک شبکه خصوصی دوبله و پخش فیلم کابلی است و این شبکه برای مشترکان خود سریال‌های ایرانی پخش می‌کند.

جالب اینجاست که بیشتر این آثار از شبکه برون مرزی سحر به زبان اردو دوبله شده است. سریال‌هایی مثل سریال یوسف پیامبر، امام علی، مختارنامه، مردان آنجلس، بانوی عمارت و صدها فیلم و سریال دیگر ایرانی را پخش کرده است. مجموعه یوسف پیامبر یکی از سریال‌هایی است که بسیار مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است.  این درحالی است که  شبکه سحر اردو بعنوان کانال اصلی پخش فیلم و سریال ایرانی مورد استقبال مخاطبان است.

یکی از فیلم‌هایی که در پاکستان مورد استقبال واقع شد فیلم «شبی که ماه کامل شد» اثر خانم نرگس آبیار است. خانم آبیار در سال 2020 توسط کمپانی HUM به کراچی دعوت شد و در مراسم تجلیل از زنان راهبر با حضور رییس جمهور پاکستان مورد تقدیر قرار گرفت؛ البته با همه این مسائل، شبکه‌های تلویزیونی پاکستان عملکرد مناسبی در خصوص پخش فیلم و سریال ایرانی ندارند و این موضوع به موانع پشت پرده برمی‌گردد که امید می‌رود با گسترش روابط فرهنگی رسانه‌ای، این مشکل نیز حل شود چرا که مردم پاکستان اعم از شیعه و سنی علاقه زیادی به ایران و فرهنگ ریشه دار آن دارند.

* ماجرای دعوت از گروه‌های موسیقی ایرانی و اجرای موسیقی آیینی چه بوده و کدام شاخه موسیقی در پاکستان بیشتر طرفدار دارد؟

یکی از برنامه‌های جدّی خانه فرهنگ ج.ا.ایران در کراچی دعوت گروه‌های موسیقی ایرانی و اجرای جشنواره موسیقی آئینی با همکاری مؤسسان هنری پاکستان است. در همین رابطه با یکی از شبکه‌های تلویزیونی خصوصی پاکستان برای دعوت از گروه‌های موسیقی آئینی ایرانی توافق شده که این برنامه در نیمه دوم امسال اجرا خواهد شد.

یکی از اشتراکات هنری و موسیقیایی ایران و پاکستان، هنر قوالی است. موسیقی قوالی یکی از شاخه های موسیقی عرفانی محسوب می‌شود و بیشتر در کشور پاکستان رواج دارد. این موسیقی آمیخته با عبادت است و ریشه آن به سده هفتم برمی‌گردد.

* شما به هنر قوالی یا موسیقی قوالی اشاره کردید که بسیار موردنظر مخاطبین پاکستانی است. گفته می‌شود این نوع موسیقی از ایران سرچشمه گرفته؛ نظر شما در این باره چیست؟

به نکته جالبی اشاره کردید. در مقایسه موسیقی قوالی با موسیقی ایرانی خواهیم دید که از لحاظ دستگاهی و سازهای موسیقیایی شباهتی به یکدیگر ندارند. اما در هر دو موسیقی از محتوا و اشعار و مضامین به هم شبیه‌اند.

همین‌طور آثار شاعران ایرانی معمولاً در آثار موسیقی قوالی قدیم تر استفاده می شده است بنابراین ریشه ی قوالی، موسیقی معنوی ایران است و اغلب آثار قوالی به زبان فارسی و به زبان شعرای بزرگی چون مولانا، حافظ،‌ خیام خوانده و اجرا شده است. موسیقی قوالی همواره مورد توجه شاعران ایرانی و هندی بوده و اشعار و غزل‌های کلاسیک این بزرگان توسط قوال‌های بزرگ خوانده شده است. اگر ایرانی‌ها قوالی را دوست دارند به این دلیل است که این نوع موسیقی از ایران سرچشمه گرفته و ریشه آن در سرزمین ماست.

* در ادامه سؤالی که از خانه فرهنگ کراچی مطرح کردم بفرمایید زبان فارسی و توجه و اهتمام به این مهم که جزو اشتراکات فرهنگی ایران و پاکستان هم به شمار می‌رود در این خانه فرهنگ چگونه پیگیری می‌شود؟

موضوع آموزش زبان فارسی یکی از اصلی‌ترین وظایف خانه فرهنگ کراچی و سایر نمایندگی های فرهنگی ج.ا.ایران ایران در پاکستان است که اتفاقا مورد تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی هم به حساب می‌آید. در همین راستا بنیاد سعدی بصورت متمرکز و از طریق اعطای نمایندگی به رایزنان فرهنگی، این وظیفه خطیر را رهبری می‌کند.

هم اکنون ده‌ها کلاس آموزش زبان فارسی در محل نمایندگی های فرهنگی ایران در پاکستان به صورت مستقیم و در خارج از آن بصورت غیرمستقیم برگزار می‌شود. آموزش زبان فارسی در چهار سطح مقدماتی، متوسط، خوب و عالی با استفاده از کتاب‌های تألیف شده توسط استادان فارسی در بنیاد سعدی انجام می‌شود.

همچنین به طور متناوب، جلسات شعر و ادب در خانه فرهنگی کراچی و همه نمایندگی‌های فرهنگی پاکستان برگزار می‌شود. «محفل شعر و ادب» عنوان یکی از جلسات فصلی است که با همکاری انجمن‌های شعر اردو و سندی و با حضور زبده‌ترین شعرای ایالت سند در خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در کراچی برگزار می‌شود.

برگزاری کلاس‌های آموزش زبان فارسی و جلسات شعر و ادب فارسی باعث زنده نگه داشتن فرهنگ ایرانی و تکریم و تشویق ایران دوستان و ایران پژوهان و سبب تداوم فرهنگ 700ساله ایرانی در جامعه پاکستان می‌شود.

تسنیم: اگر از موضوع زبان و محصولات فرهنگی بگذریم با توجه به دین و کتاب آسمانی مشترک میان دو کشور، دیپلماسی قرآنی را در گسترش دیپلماسی نرم میان ایران و پاکستان چطور ارزیابی می‌کنید؟

معتقدم یکی از مطمئن‌ترین و بی‌حاشیه‌ترین بخش‌های دیپلماسی فرهنگی در کشور پاکستان، دیپلماسی قرآنی است. مردم پاکستان اعم از شیعه و سنی علاقه وافری به قاریان و حافظان قرآنی و جلسات تلاوت قرآن دارند. در طول سال‌های بعد از انقلاب اسلامی، همواره قاریان ایرانی مورد احترام و استقبال مردم پاکستان به ویژه برادران اهل سنت بوده‌اند. ماه رمضان امسال نیز یک گروه همخوانی قرآنی از اصفهان و یک قاری برگزیده کشوری از خرم‌آباد مهمان خانه فرهنگ کراچی بودند و در طول اقامت ده روزه خود، فضای قرآنی ایرانی در شبکه‌های تلویزیونی، مساجد و مراکز علمی آموزشی و فرهنگی بوجود آوردند. به یقین می‌توان گفت مؤثرترین دیپلماسی فرهنگی در پاکستان، دیپلماسی قرآنی است چرا که قرآن و تلاوت آن با گوشت و پوست مردم پاکستان عجین شده است.

به نظر می‌آید برای ارتقاء سطح قرائت قاریان پاکستانی بویژه شیعیان باید برنامه‌ریزی و حمایت جدی از سوی  جمهوری اسلامی ایران صورت پذیرد و مراکز فرهنگی ایران در پاکستان به ویژه خانه فرهنگ کراچی آمادگی انجام برنامه‌های مصوب قرآنی را دارند. شهر کراچی با برخورداری از جمعیت بیست و پنج میلیونی از ظرفیت مناسبی برای فعالیت‌های قرآنی برخوردار است.

تسنیم: با تمام این موارد مطرح شده به یک نکته مشخص برسیم، هم اکنون اقتصاد فرهنگ میان دو کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در حال حاضر اقتصاد فرهنگ در بین دو‌ کشور از وضعیت مناسبی برخوردار نیست و دلیل آن، موانعی است که نهادهای خاص در کشور پاکستان به دلیل القائات بیرونی ایجاد می‌کنند. واقعیت این است که مردم ایران، دولت و ملت پاکستان را برادر خود می‌دانند و هر دو ملت به ویژه نخبگان فرهنگی و دانشگاهی علاقه وافری به یکدیگر دارند. یکی از فرصت‌های ایران در بازار فرهنگی پاکستان، برگزاری نمایشگاه‌های مستمر کتاب، نرم افزارها، بازی‌های رایانه‌ای، صنعت انیمیشن و محصولات فرهنگی مذهبی است. نمایندگی‌های فرهنگی ایران در پاکستان بویژه در کراچی، مشتاقانه آماده همکاری برای تسهیل‌گری در این زمینه هستند و این موضوع از اهمیت، ضرورت و فوریت برخوردار است.