غلامرضا کریمی، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی در حال حاضر ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی این دانشگاه را عهده دار است. او از سال 1383 تا 1387 قائم مقامی وزیر آموزش و پرورش در امور بین‌الملل و مدیرکلی دفتر همکاری‌های علمی و بین‌المللی را بر عهده داشته است.

علاوه برآن در مسئولیت‌هایی مانند نمایندگی دولت جمهوری اسلامی ایران در شورای اجرایی سازمان آیسسکو و معاون دفتر همکاری‌های علمی بین المللی وزارت آموزش و پرورش، حضور در بیش از 50 کنفرانس، همایش و کارگاه های بین‌المللی و منطقه‌ای در کشورهای مختلف را تجربه کرده است. وی از سال 1374 تا 1376 به عنوان پژوهشگر مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی با این سازمان همکاری داشته و در سال 1389 به عنوان پژوهشگر برتر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزیده شده است. به مناسبت هفته پژوهش و فناوری با این استاد و پژوهشگر شناخته شده کشور به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

بحث پژوهش یکی از وظایف اصلی دانشگاه هاست. اگر قرار باشد سه هدف برای دانشگاه ها از ابتدای شکل گیری این نهادهای آموزشی در نظر بگیریم، یکی ترویج علم است، دیگری پژوهش و هدف سوم نیز ارتباط با جامعه و پاسخگویی به نیازهایی است که باید پیوست های پژوهشی و تحقیقی داشته باشد. در همین ارتباط است که دانشگاه های نسل یک، دو، سه و چهار تعریف می شود؛ به این صورت که گفته می شود دانشگاه های نسل یک آموزشی و کارشان ترویج علم بوده و باید آنچه را تولید شده بود به نسل های بعدی انتقال می دادند. دانشگاه های نسل دو بیشتر کارشان را در حوزه پژوهش متمرکز کردند و در کنار آموزش، پژوهش نیز مطرح شد. دانشگاه های نسل سه بیشتر به حوزه کارآفرینی و مهارت پرداختند و در زمینه ایجاد فرصت های شغلی کار کردند و دانشگاه های نسل چهارم در زمینه پرداختن به مسئولیت های اجتماعی دانشگاه و کمک به جامعه برای رشد و توسعه تلاش کرده اند.

امروز کشور ما به دلایل مختلف دچار مشکلات و چالش های بنیادینی شده که این چالش ها همه تار و پود کشور را گرفتار خود کرده است و نیازمند حضور دانشگاه ها در عرصه عمل هستیم تا بتوانند نقش ویژه خودشان را در ارتباط با مسئولیت های اجتماعی که دارند، ایفا کنند. لذا فرض بر این است که اگر دانشگاهیان ارتباط و تعامل ویژه ای با حوزه اجرا داشته باشند، می توانند نقش مهمی را در حل و رفع این چالش ها برعهده بگیرند تا ضمن استفاده از تجارب آکادمیک و زیسته آنها بتوان راه حلی موثر برای چالش هایی که اکنون دچار آن هستیم اندیشیده شود. در حال حاضر نیز شاهد هستیم بسیاری از کشورهایی که جزو کشورهای توسعه یافته دسته بندی می شوند و در مرزهای دانش جایگاه مهمی دارند، به دلیل همین ارتباط و تعامل نزدیک بین حوزه اجرا و دانشگاه و استفاده از نتایج پژوهش هایی بوده است که صورت گرفته و مورد استفاده واقع شده است.

این درست است که آموزش هم در دانشگاه جای خودش را دارد اما پس از رسیدن دانشجو به سطوح بالاتر و در تحصیلات تکمیلی، پژوهش اولویت و اهمیت بیشتری پیدا می کند. در حقیقت دانشجو در دوره های تکمیلی باید به سطحی از تجربه و دانش برسد که بتواند با رویکرد علمی به دنبال حل مسائل باشد. از طرفی دیگر شاید بتوان گفت دلیل این که امروزه در کشور با ابر بحران هایی روبه رو هستیم که بر همه امور سایه افکنده ، دلیلش این است که مدیران ما رویکرد علمی به مسائل نداشته اند و اساسا چنین رویکردی در کشور نهادینه و حاکم نشده است. اما اگر قرار باشد این مشکلات و بحران ها به صورت دقیق و اصولی حل و رفع و رجوع شود، نیازمند این هستیم که رویکرد علمی بر همه امور حاکم شود.

خوشبختانه در حال حاضر بیش از90درصد مدیران ارشد کشور تحصیلات عالیه درحد کارشناسی ارشد و دکتری دارند که با چنین تصوری منطقا نباید هیچ کار غیرعلمی و غیراصولی در سطح مدیریت کلان اجرایی کشور انجام شود اما متاسفانه شاهد هستیم که تصمیمات غیرعلمی زیادی گرفته می شود و تبعات خودش را هم دارد. دلیل چنین وضعیتی همان نکته ای است که به آن اشاره کردم و گفتم ما نسبت به مسائل یک رویکرد علمی که از پژوهش و تحقیق نشات گرفته باشد، نداریم و روح حاکم بر تصمیمات و اقدامات ما روح علمی، پژوهشی و تحقیقی نیست.

راهکار اصولی در این حوزه این است که بحث پژوهش در مقطع تحصیلات تکمیلی خیلی جدی گرفته شود تا افراد متوجه شوند که منطق کارکرد بین متغییرها به خصوص در میان علوم انسانی چگونه است. اگر نتوانیم در حوزه تحصیلات تکمیلی و دانشگاه ها این نکته را نهادینه کنیم، قطعا در مراحل بعدی که وارد اجتماع می شوند احتمال این که تصمیمات اشتباهی گرفته یا در معرض تصمیمات غلط قرار گیرند، زیاد خواهد شد. لذا بخش پژوهش در دانشگاه های نسل دو،سه و چهار، بسیار برجسته شده و باید گفت که امروزه پژوهش بنیاد اصلی دانشگاه ها را تشکیل می دهد و برای همه نظام های آموزشی و دانشگاهی از اولویت زیادی برخوردار است. البته امر مهم پژوهش محوری زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که بتواند در ارتباط با بخش فرهنگ، اجتماع و دیگر بخش ها معنا شود و نتایج پژوهش هایی که انجام می گیرد در بخش های مختلف و مرتبط مورد استفاده قرار گیرد. امری که باعث خواهد شد مشکلات حوزه اجرا، بحران ها و چالش هایی که به آن اشاره کردیم کمتر شده و به سمت وسویی حرکت کنیم که بتوانیم با حاکم شدن رویکرد علمی، استفاده بیشتری از نتایج پژوهش های مختلف به دست آوریم. جالب است که امروزه ایران به لحاظ تولید مقالات علمی وضعیت خوبی دارد و درمجموع دررنکینگ ها و رده بندی های جهانی معمولادررتبه های16وهمین حدود قرار می گیرد اما در عرصه عمل و اجرا آن گونه که باید و شاید خودمان کمتر از نتایح این مقالات که عمدتا برگرفته از گزارش های پژوهشی و علمی است، استفاده می کنیم. در حقیقت دانشمندان ما در مرزهای دانش حضور دارند اما آن گونه که شایسته است از این امکان و ظرفیت بومی و داخلی استفاده نمی کنیم.

بله، باید توجه داشته و به خوبی بدانیم این اشکالات در دو سوی ماجرا وجود دارد، یعنی هم دانشگاهیان و هم مدیران اجرایی کشور آن تعامل و ارتباط لازم و موثر برای استفاده از این نتایج پژوهشی ندارند و گاهی نیز دیده می شود که در بدنه اجرایی کشور حال و حوصله کار علمی و تحقیقاتی وجود ندارد یا خودشان گمان می کنند کسانی که در دانشگاه ها فعالیت می کنند با پیچیدگی های حوزه اجرا آشنا نیستند و اگر بخواهند مبتنی بر نظرات آنها حرکت کنند، کار طولانی شده و مانعی در مسیر پیشرفت کارها خواهد بود و همین است که گاهی شاهد هستیم 10 سال از شروع یک پروژه بزرگ اجرایی می گذردومشکلات فراوانی درمسیر اجرای آن دیده می شود که اگر قبلا درباره آنها کار پژوهشی و علمی صورت گرفته بود، قطعا چنین اشکالاتی در مرحله اجرا بروز نمی کرد. به دلیل چنین اتفاقاتی است که دنیا به این تجربه عملیاتی رسیده که آنچه در قالب مرزهای دانش، پژوهش ها ,تحقیقات علمی تولید ومنتشر می شود، باید بتواند ارتباطی نزدیک با بخش های اجرایی مانند فرهنگ،صنعت، اقتصاد، کشاورزی و...داشته باشد تا عملا مورد استفاده قرار گیردوضمن جلوگیری ازهدر رفتن چنین اقداماتی،بخش های اجرایی بتوانندازنتایج آن بهره مندشوند.درحقیقت دانشگاه باهمه ماموریت های آموزشی، پژوهشی، مهارت آموزی و وظایف و مسئولیت های اجتماعی که دارد، زمانی موفق می شود که بتواند در کنار مدیریت اجرایی کشور و بخش های مختلفی قرار گیرد که نیازمند و مشتری کارهای علمی و پژوهشی او هستند و این دو هستند که می توانند تلاش ها و اقدامات یکدیگر را کامل و نتیجه بخش کنند.

در این میان نکته ای که به خصوص در ارتباط با سیاست های خارجی کشور ما اهمیت و معنا پیدا می کند، بحث دیپلماسی علمی است که پژوهش و تحقیقات را پیشران این نوع از دپیلماسی می دانند. معمولا در هر کشوری در کنار دیپلماسی سیاسی، دیپلماسی اقتصادی، دیپلماسی نظامی، دیپلماسی فرهنگی و انواع دیگر دیپلماسی، جایگاه خاص خودش را دارد و به همین دلیل گفته شده که پژوهش و فناوری می تواند پیشران دیپلماسی باشد. این حرف، یک نکته اساسی و درست است که باید به خوبی به آن توجه شود. همین است که مطرح می شود دانشمندان باید ارتباط ویژه ای با همدیگر داشته باشند تا دیپلماسی علمی موجب شود حیطه های علم گسترش پیدا کند و از طرفی علم بتواند در خدمت سیاست خارجی قرار گیرد تا موازنه بیشتری بین کشورها به وجود بیاید و همگان بتوانند از دانش جهانی و چیزی که مربوط به بشریت است به طور مشترک و تا جایی که ممکن است به صورت مساوی و عادلانه بهره ببرند.

اگر این ارتباطات با مردم، دولتمردان و مدیران کشورهای دیگر برقرار شود، قطعا وضعیت سیاست خارجی کشور هم بهبود پیدا خواهد کرد. این حرف به این معناست که مثلا اگر ما بتوانیم 10 پروژه تحقیقاتی مشترک با یک کشور دیگر داشته باشیم یا به عنوان نمونه بتوانیم مرکز تحقیقات زبان فارسی را در دانشگاه کشور دیگری راه اندازی کنیم و دانشجویانی از دو کشور در کشور ما و کشوری که با آن ارتباط علمی و پژوهشی برقرار کرده ایم، حضور پیدا کنند، طبیعتا بستر لازم برای حوزه دیپلماسی سیاسی و دیپلماسی فرهنگی فی مابین و در پی آن رونق دیپلماسی اقتصادی و تجاری نیز فراهم خواهد شد.

در حقیقت به هر میزانی که بتوانیم در حوزه علمی این ارتباطات را گسترش دهیم، بستر کار برای سیاست خارجی نیز فراهم تر خواهد شد. مثال قابل ذکر در این حوزه جنگ جهانی دوم است که بر اثر این درگیری بین المللی، بیش از 40 تا 50 میلیون نفر جان خود را از دست دادند و آسیب های زیادی به زیرساخت های کشورهای درگیر جنگ وارد شد. دولتمردان اروپا احساس کردند روندی که تا آن دوره وجود داشته و این که آنها 100 سال با همدیگر در جنگ بوده اند قابل دوام نیست و همین بود که در مجموع به دیپلماسی صلح و برقراری ارتباطات علمی و موثر روی آوردند.

بر اثر چنین تحلیل و برآورد درستی بود که تصمیم گرفتند تبادل دانش آموز، استاد و معلم بین کشورهای اروپایی صورت گیرد و پروژه ای را اجرا کردند که طی آن بچه های دبستانی و دبیرستانی در مدت معینی زمان را در درون یک خانواده از یک کشور همسایه بگذرانند تا یک کودک آلمانی که به فرانسه می رود، ضمن آشنایی با فرهنگ دیگر، از حجم دشمنی ها و خصومت هایی که سال ها بین آنها شکل گرفته بود، کاسته شود.

کاری که هوشمندانه بود و با این هدف انجام شد که مانع بروز و تکرار جنگ های بزرگ در اروپا شود و بعد از آن هم سازمان ها و نهادهای بین المللی شکل گرفتند تا چنین تفکری را بین همه کشورهای جهان ترویج کنند و باعث شوند که دیپلماسی فرهنگی و علمی جایگزین دیپلماسی رقابت های غیرسازنده و بحران آفرین شود. مدلی ارتباطی که شاهد هستیم حدود 70 سال گذشته جواب داده ،گر چه مسائل سیاسی هم موثربوده اما بدون شک بسترسازی های فرهنگی، علمی و آموزشی، پیشران مهمی برای تحقق آن بوده است. 

دیپلماسی علمی ابعاد مهمی دارد که یک بعد آن بعد فرهنگی است؛ به این معنا که با اعزام رایزنان فرهنگی و سفیرانی که رویکرد علمی و فناوری دارند، یا با تشکیل کرسی های زبان فارسی یا کرسی های علمی، مثلا کرسی شیعه شناسی یا سوابق تمدنی مثل نوروز می توان بستر این گونه تعاملات را فراهم کرد. یا مثلا در حوزه پژوهشی که الزامات خود را دارد و مثلا در حال حاضر شاخص ویژه این است که اگر یک استاد مقاله علمی و پژوهشی تولید می کند، بتواند از طریق ارتباط با چند دانشگاه داخلی و خارجی و با مشارکت اساتیدی از دیگر دانشگاه های داخلی و خارجی مقاله خود را تولید کند. با چنین نگاهی است که وقتی پژوهش را با دپیلماسی علمی فرهنگی تلفیق می کنیم، مشاهده می شود که ظرفیت کار دانشگاه بسیار افزایش پیدا می کند. ما در سال 1394 پروژه ای را در دانشگاه خوارزمی کلید زدیم که دو وزارت علوم در ایران و کشوراتریش بودجه آن را تقبل وتامین کردندکه براساس توافق های انجام شده 12 پروژه راحوزه های فیزیک، شیمی، زیست شناسی، علوم اجتماعی وحتی حوزه مهاجرت تعیین کردیم.بعد ازآن هم این پروژه ها عملیاتی واجرایی شدکه از این12پروژه،11تای آن منتج به نتایچ پژوهشی و تولید مقاله شد.

اتفاقی علمی که رابطه بین ایران و اتریش رادرزمینه های علمی و پژوهشی به شدت افزایش داد.می خواهم به این نکته تاکید کنم که ما وقتی چنین بسترها و ظرفیت هایی را فراهم می کنیم، افق هایی که برای پژوهش گشوده می شود بسیار گسترده خواهد بود و در نتیجه خواهیم توانست با ایجاد ارتباط و تعامل بیشتر، نتایج خوبی از این مراودات علمی آموزشی به دست بیاوریم.نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشته باشیم این است که در دنیا به مطلب و یافته و داده ای توجه می شود که در یک مرجع معتبر علمی بررسی، تایید و به آن اعتبار داده شده باشد که با چنین وضعیتی یکی از راه های افزایش جایگاه علمی ایران در دنیا و کشورهای منطقه و همسایه، این است که ما بتوانیم با استفاده از گسترش ارتباطات خود، آنچه را به عنوان نتایج پژوهش یا در قالب مقالات علمی و پژوهشی ثبت می کنیم، حتما به تایید یک مرجع معتبر علمی پژوهشی رسیده باشد تا مورد مراجعه، استناد و استفاده قرار گیرد.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی