به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به نقل از ایکنا ،  به همت اداره کل بین‌المللی تبلیغ  سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نشست «ارزیابی ظرفیت‌ها و کارآمدی مطالعات قرآنی معاصر در غرب» شامگاه ۲۳ فروردین ماه در بخش بین‌الملل سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی قرآن در مصلای تهران برگزار شد.

این نشست در سالن نشست‌های تخصصی بخش بین‌الملل نمایشگاه قرآن برگزار و با تلاوت سیدحسن عصمتی، کارشناس قرآنی اداره کل بین‌المللی تبلیغ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی آغاز شد.

پریسا عسگر سمنانی، دبیر علمی جلسه و سخنرانان نیز محمود مطهری‌نیا؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی جعفر طیاری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب و قائم مقام دانشگاه و علی حسن‌نیا؛ عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد بودند.

نتایج منصف مستشرقان کارساز است

حجت‌الاسلام والمسلمین جعفر طیاری به عنوان نخستین سخنران این نشست طی سخنانی به رویکردهای مستشرقان قرآن‌پژوه در غرب پرداخت.

وی در ابتدا با ذکر مقدمه‌ای به بیان ویژگی‌های قرآن پرداخت و گفت: نخست اینکه قرآن کتاب آسمانی و وحی منزل است. سخن خداست که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده و کتاب زمینی نیست.

این استاد دانشگاه افزود: دومین ویژگی قرآن این است که قرآن کتاب هدایت و نقشه راه زندگی انسان تا قیام قیامت در امور فردی و اجتماعی است و سوم اینکه قرآن پایدار، همگانی و جهانی است و چهارم اینکه قرآن معجزه و البته بزرگ‌ترین معجزه و سرآمد معجزه‌های انبیاء و وحی حاضر و مادام و مستمر است و مختص یک زمان و مکان نیست. پنجم اینکه قرآن تحریف‌ناپذیر است و همان طور که بر پیامبر نازل شده دست نخورده باقی مانده است.

حجت‌الاسلام جعفر طیاری با بیان اینکه برخی مستشرقان اعتقادی ندارند که قرآن کتاب آسمانی است، گفت: برخی از آنها حتی اسلام و پیامبر آن را هم قبول ندارند و قرآن را کتاب آسمانی و جهانی نمی‌دانند و از همین رو می‌خواهند انتقاد کنند، ایراد بگیرند و پیامبر را انکار کنند.

این کارشناس مستشرقان را به دو دسته تقسیم کرد و گفت: یک دسته منصف  و به دنبال کشف حقیقت هستند یعنی می‌خواهند بدانند قرآن همانی است که در زمان پیامبر نازل شده است یا خیر و دسته دوم خاورشناسان مغرضی هستند که قصد تخریب قرآن و اسلام را دارند یعنی می‌خواهند بگویند که قرآن کتاب معتبری نیست و اشکالات خود را وارد می‌کنند.

وی با بیان اینکه ریشه‌های تحقیقات مستشرقان متعدد است، گفت: برخی از رفتارهای خشن کلیسا در قرون وسطی با دانشمندان و رهبران مسیحی متأثر شدند، اما به تدریج با رسیدن دوره رنسانس بین دانشگاه و حوزه و علم و دین رخنه ایجاد شد و این دانشمندان بودند که به کلیسا و کتب مقدس ایراد وارد کردند و این موضوع به جهان اسلام نیز سرایت کرد به نحوی که مستشرقان را متوجه اسلام، پیامبر و روحانیت کرد یا از دل جهان اسلام دانشمندانی به اصطلاح روشنفکر بدون توجه یا با توجه اشکالاتی به کتب مقدس وارد کردند.

حجت‌الاسلام طیاری با بیان اینکه ریشه دوم گرایش به شرق‌شناسی در هراس از فراگیر شدن و جهانگیر شدن قرآن و اسلام بوده است، گفت: اسلام در برابر کفر و استکبار قد علم کرده بود و هر روز بر قدرتش افزوده می‌شد و سیاستمداران مستکبر از مسیر مستشرقان وارد شدند تا قرآن را زیر سؤال ببرند.

این استاد دانشگاه ریشه سوم شرق‌شناسی 

را تحقیقات منصفانه مستشرقانی خواند که به دنبال حقیقت هستند و تعصب ندارند و می‌خواهند ببینند قرآن بیانگر چه آموزه‌هایی است و چه ارزشی دارد؟

وی در ادامه به پژوهش یک استاد برجسته دانشگاه آلمان به نام میشائیل مارکس اشاره کرد و گفت: پروژه تحقیقاتی کورپس کورانیکوم (Corpus Coranicum) در سال ۲۰۰۷ و به همت آنگلیکا نویورت، میشائیل مارکس و نیکلای سینایی در آکادمی علوم برلین-براندنبورگ آلمان و مربوط به کاوش‌های نسخه‌شناسی قرآن آغاز شد.

حجت‌الاسلام طیاری افزود: این پژوهشگران با استفاده از تکتیک تاریخ‌گذاری رادیو کربن چند نسخه قدیمی از قرآن کریم را از موزه‌های نقاط مختلف جهان جمع‌آوری کرد و به بررسی آن پرداخت. این نسخه‌ها از موزه‌های لندن، صنعاء، قاهره، استانبول و تاشکند به دست آمده بود.

این استاد دانشگاه گفت: نتایج این پژوهش حاکی از این بود که نسخه‌های مورد بررسی مربوط به سال‌های ۵۱ تا ۱۵۰ هجری قمری بودند و هیچ کدام از روی یکدیگر استنساخ یعنی رونویسی نشده‌اند و اندازه و حجم و تعداد اوراق و سطور آنها با یکدیگر متفاوت است اما در ترتیب و تقسیم آیات و سوره‌های آنها هیچ تفاوتی وجود ندارد.

وی افزود: حتی آزمایش روی یک نسخه نشان داد که قرآن روی پوست گوسفندی نوشته شده که فاصله بین ذبح و دباغی آن بسیار اندک بوده و مربوط به سال ۵۱ هجری قمری است و این‌ها می‌تواند پاسخ خوبی به شائبه‌ها و سوال‌های جوانان امروز در شرق و غرب باشد.

ریشه شرق‌شناسی به صدر اسلام بازمی‌گردد

جعفر طیاری در ادامه سخنان خود با بیان اینکه پیشینه نقطه نظر مستشرقان به صدر اسلام باز می‌گردد، گفت: در صدر اسلام هم کافران مثل مستشرقان ایراد وارد می‌کردند و می‌گفتند پیامبر شاعر، کاهن یا مجنون است اما خداوند در قرآن کریم پاسخ دندان‌شکنی به آنها می‌دهد.

این کارشناس به آیات ۳۸ تا ۴۷ سوره حاقه اشاره کرد که خداوند کریم می‌فرماید: «فلا أقْسم بما تبْصرون ﴿۳۸﴾پس نه [چنان است که مى‌‏پندارید] سوگند یاد مى‌‏کنم به آنچه مى ‏بینید(۳۸) وما لا تبْصرون ﴿۳۹﴾و آنچه نمى ‏بینید (۳۹) إنّه لقوْل رسولٍ کریمٍ ﴿۴۰﴾که [قرآن] قطعا گفتار فرستاده‏‌اى بزرگوار است(۴۰) وما هو بقوْل شاعرٍ قلیلًا ما تؤْمنون ﴿۴۱﴾و آن گفتار شاعرى نیست [که] کمتر [به آن] ایمان دارید(۴۱) ولا بقوْل کاهنٍ قلیلًا ما تذکّرون ﴿۴۲﴾ و نه گفتار کاهنى [که] کمتر [از آن] پند مى‏‌گیرید (۴۲) ولوْ تقوّل علیْنا بعْض الْأقاویل ﴿۴۴﴾ و اگر [او] پاره‏ اى گفته ‏ها بر ما بسته بود(۴۴) لأخذْنا منْه بالْیمین ﴿۴۵﴾ دست راستش را سخت مى‏‌گرفتیم (۴۵) ثمّ لقطعْنا منْه الْوتین ﴿۴۶﴾ سپس رگ قلبش را پاره می‌کردیم(۴۶) فما منْکمْ منْ أحدٍ عنْه حاجزین ﴿۴۷﴾ و هیچ یک از شما مانع از [عذاب] او نمى ‌شد(۴۷)»

حجت‌الاسلام جعفر طیاری گفت: خداوند متعال در این آیات تأکید می‌کند که اگر آنچه حضرت محمد(ص) برای مردم گفته چیزی غیر از حی منزل بود، ما پیامبر را نیز مواخذه می‌کردیم. بنابراین آیات قرآن خود ادله نقلی از خود قرآن کریم گواه بر معجزه بودن قرآن است.

وی در پایان تأکید کرد که باید از مطالعات شرق‌شناسان از هر دو دسته استفاده کرد و آنها را مورد ارزیابی قرار داد؛ چه کسانی که منصفانه عمل می‌کنند و چه آنها که مغرضانه عمل می‌کنند و باید به آنها با تحقیقات علمی گسترده‌تر پاسخ داد.

علی حسن‌نیا به عنوان دومین سخنران این نشست نیز در ابتدا توضیحی درباره مطالعات غربی‌ها درباره قرآن ارائه داد و گفت: وقتی می‌گوییم مطالعات قرآن در غرب شاید نخست تداعی شود که غرب یعنی نیم کره غربی زمین و مطالعات غرب یعنی آنچه در غرب مدنظر است. این یک نگاه محسوب می‌شود.

حسن‌نیا ‌‌‌‌‌‌‌ افزود: یک نگاه هم می‌تواند این باشد که ما به جای در نظر گرفتن جغرافیای غربی روح حاکم بر غرب را در نظر بگیریم یعنی عینک غربی را برای بررسی اسلام بزنیم و شرق‌شناس شویم.

وی با اشاره به مطالعات هارالد موتسکی یک شرق‌شناس هلندی که کتاب او با عنوان حدیث اسلامی در ایران از سوی فردی به نام کریمی‌نیا نیز ترجمه شده است، گفت: در مقدمه این کتاب آمده است که خاورشناسی به معنای این نیست که کسی از غرب، شرق را بررسی کند بلکه مهم پیروی از متد و روشی است که غرب در مطالعات خود نسبت به شرق دارد.

حسن‌نیا با بیان اینکه درباره این موضوع در کتاب خاورشناسان و حدیث شیعه به طور مفصل به این موضوع پرداخته است، گفت: صحبت از مطالعات قرآنی در غرب قاعدتاً جنبه آکادمیک پیدا می‌کند و در واقع باید گفت مطالعه گسترده‌تر از تحقیق است.

وی در ادامه با اشاره به نقطه ضعف‌های پایان‌نامه‌ها در ایران گفت: پایان‌نامه‌ها باید فراتر از تحقیق باشند و حرف نو و بیان نو داشته باشند چیزی که امروز در غرب بیشتر از شرق است.

به دانشجویان تریبون بیشتری داده شود

این استاد دانشگاه با بیان اینکه امروز برای پژوهشگران شرقی به اندازه غربی‌ها تریبون وجود ندارد، گفت: یک آسیب در مطالعات داخلی این است که کار خوب آرشیو می‌شود و مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. اما در غرب در دانشگاه‌های برجسته یک دانشجو تا قبل از اینکه بخواهد پایان‌نامه خود را ارائه بدهد چندین سمینار در خصوص آن ارائه می‌دهد و دانشجو از امکانات دانشگاه برای چاپ پایان‌نامه و غیره استفاده می‌کند.

وی بر لزوم فراتر رفتن دامنه مطالعات شرق‌شناسی از چاپ کتاب و مقاله گفت: ارائه سمینار یکی از راه‌های ضروری است، زیرا در این زمینه نباید صرفا به کار مکتوب اکتفا کرد.

حسن‌نیا گفت: هزاران کتابی که مرحوم فلاطوری در کتابخانه شیعه‌شناسی دانشگاه کلن جمع‌آوری کرده بود امروز به اذعان خود مسئولان آن دانشگاه، در آن کتابخانه در حال خاک خوردن است و کسی فکری به حال آن نمی‌کند.

این استاد دانشگاه به اظهارات یک شرق‌شناس دیگر اشاره کرد و گفت: این شرق‌شناس منصف معتقد است که امروز بخش اعظم شرق‌شناسان جهان اسلام را در اهل تسنن می‌بینند و شیعه به حاشیه رفته است و اگر شیعیان مایل به بررسی شدن اسناد و منابع خود هستند باید خود را بیشتر معرفی کنند و ارائه سمینار و چاپ و نشر گسترده کتب شیعه یک راه است.

وی بر لزوم گسترش معاملات دانشگاهی بین‌المللی تاکید کرد و گفت: ظرفیت‌شناسی در حوزه‌های علمی، فرهنگی، اقتصادی، تبلیغ و روشنگری اهمیت دارد.

این استاد دانشگاه همچنین بر لزوم استفاده از ظرفیت ایرانی‌های خارج از کشور که پژوهشگر در علوم انسانی و قرآنی و اسلامی هستند تأکید کرد و گفت: ما در ایران در برقراری تعامل با جهان کم عمل کرده‌ایم.

حسن‌نیا بر لزوم شناسایی بیشتر شیعه در کشورهای آمریکای لاتین و قاره آفریقا و حتی جهان اسلام تاکید کرد و گفت: باید تعاملات دانشگاهی با کشورهای این قاره‌ها نیز بیشتر شود.

وی بر اصل هدایتگری قرآن کریم برای تقویت ظرفیت مسلمانان شیعه بخصوص در ایران تأکید کرد و گفت: توجه به اینکه قرآن کتاب آسمانی برای هدایت همه بشریت است و استفاده از این رویکرد در تعامل با جهانیان می‌تواند بسیار مثمرثمر باشد.

حسن‌نیا با بیان اینکه باید کاری کرد همه دنیا از ظرفیت هدایتگری قرآن استفاده کنند، گفت: مرحوم صدر با نگاه دردمندانه به قرآن کریم درمان مشکلات اجتماعی و سیاسی را با رجوع به قرآن می‌یافت و این گونه باید قرآن را به واقع شفای مردم جهان معرفی کنیم.

این استاد دانشگاه گفت: بنابراین باید دردهای دنیا را شناخت و پیدا کرد و با رجوع به قرآن پاسخ آن را به دنیا ارائه داد و مطالعات در این زمینه می‌تواند نتایج خوبی داشته باشد.

وی استفاده از زبان‌شناسی را هم در مطالعات اسلامی ضروری خواند و گفت: غربی‌ها از این امتیاز استفاده زیادی کردند، اما ما کم کاری کردیم که باید جبران شود.

حسن‌نیا در پایان به دانشجویان توصیه کرد که از ظرفیت فضای مجازی برای مطالعات و تعامل با جهانیان استفاده بیشتری کنند.

لزوم راه‌اندازی شبکه‌های اجتماعی با حوزه علمی و فرهنگی

مطهری‌نیا نیز به عنوان سومین سخنران این نشست به تعبیر خود به بررسی قالبی مطالعات شرق‌شناسی پرداخت و گفت: هر چقدر در غرب برای این دست مطالعات هزینه می‌شود در شرق و از جمله در کشور ما متأسفانه کوتاهی می‌شود.

وی به بحران حوزه نشر به عنوان یک نمونه در کشورمان اشاره کرد و گفت: امروز متأسفانه برخی کتب به دلیل هزینه بالای چاپ آن پیش فروش می‌شوند و این یک معضل بزرگ و زنگ خطری است که به صدا درآمده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ناشران از کتب شاخص تخصصی در ایران استقبال چندانی نمی‌کنند، گفت: از همین رو این کتاب در تعداد و چاپ محدود منتشر می‌شود و آنچنان وجهه داخلی چه برسد به بین‌المللی پیدا نمی‌کند.

مطهری‌نیا با بیان اینکه بعد از کرونا دوره واقعی حیات بشر آغاز شده است، گفت: این بحران فرصت‌هایی را نیز خلق کرد که باید از آن استفاده کرد یعنی از فضای مجازی برای تعاملات بین‌المللی بهره برد.

این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به اینکه مشاور دینی انیمیشن شاهزاده روم بوده است، گفت: اگر داستان این فیلم فقط به شکل کتاب منتشر شده بود شاید خیلی‌ها در داخل ایران هم آن را نمی‌خواندند و از محتوای آن خبردار نمی‌شدند که مربوط به امامت امام زمان و مادر ایشان است اما روایت آن در قالب انیمیشن هم در ایران بازتاب خوبی داشت و هم در کشورهای دنیا نظیر انگلستان، استرالیا و لبنان هم اکران شد.

وی افزود: در لبنان پس از اکران فیلم شاهزاده روم، وزیر فرهنگ سنی مذهب این کشور ایستاده عوامل فیلم را تشویق کرد و به آنها مرحبا گفت.

مطهری‌نیا تأکید کرد: اگر برای مطالعات و تولیدات دینی خود با قالب‌های جدید پساکرونا پیش رویم، این قالب‌ها تا ۸۰ سال دیگر حداقل جواب می‌دهد.

این استاد دانشگاه تأثیر نرم‌افزارها برای فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی را زیاد خواند و گفت: برای مثال موسسه نور به سه زبان محصولاتش را در دنیا ارائه کرده است که این امر می‌تواند به زبان‌های بیشتر گسترش یابد.

وی در پایان بر لزوم راه‌اندازی شبکه‌های اجتماعی علمی برای تعامل دانشجویان ایرانی با اساتید خارجی در حوزه دین تأکید کرد و گفت: شناسایی ظرفیت‌های مطالعات قرآنی غرب و استفاده از آن مبحثی بسیار ضروری است.