به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، دهم تیرماه ماه بیست و نهمین سالگرد تاسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که در تقویم این روز را به عنوان روز «دیپلماسی فرهنگی و تعامل با جهان» نام‌گذاری شده است، یادبودی برای ستایش تلاش جهادگران دیپلماسی فرهنگی در جهان، آنها که ایران فرهنگی را به واسطه ارتباطی که به اجزا جهان دارند معرفی می کنند، اما باید فرهنگ را شناخت، ظرفیت های بومی و ملی را در بستر همه نوع ابزار ارتباطی به جهان شناساند.

در مطالعات علوم انسانی و اجتماعی، «فرهنگ» از اهمیت بسزایی برخوردار است به گونه‌ای که از آن به عنوان سرمایه، دستاورد، گنجینه‌ای از علوم، معارف، ارزش‌ها و سنت‌های زندگی یک ملت یاد می‌شود. فرهنگ مجموعه‌ای است که همه ابعاد روحی، فکری، ارزشی، اعتقادی، سنت‌ها، باورها و رویه‌های زندگی یک جامعه را شامل می‌شود بنابراین می‌تواند محملی برای انجام تبادلات، تعاملات و همکاری‌های متقابل فرهنگی میان کشورها باشد.

«تبادل فرهنگی»، به روش‌های مختلف از گفتمان میان کشورها گرفته تا مطالعه درخصوص آداب و رسوم و سنت‌های دیگر کشورها صورت می‌گیرد، این امر به ملت‌ها کمک می‌کند تا ضمن معرفی فرهنگ خود به دیگر ملت‌ها در جهت رفع چالش‌ها و تقویت نقاط مثبت فرهنگی خود برنامه‌ریزی کنند.

فرهنگ به گونه‌ای فزاینده در روابط بین‌الملل و سیاست خارجی نفوذ کرده است. در دهه های اخیر «روابط فرهنگی بین‌المللی» از جمله مسائل مهم دولت‌ها محسوب می شود. در فضای روابط فرهنگی بین المللی، هر کشور در جست‌وجوی آن است که تصویر خود را در میان افکار عمومی دیگر جوامع، مثبت و پیش برنده نشان دهد.

تاجران و هنرمندان دیپلمات‌های فرهنگی

کامیابی و موفقیت در سیاست خارجی به طور عام و در حوزه تغییر تصویر یک کشور در جوامع دیگر به طور خاص، در گرو استفاده صحیح از سازوکارها و ابزارهای فرهنگی در فرآیند «دیپلماسی فرهنگی» است. اهمیت دیپلماسی فرهنگی و به کارگیری فرهنگ در سیاست خارجی، به گونه‌ای است که کشورها در روابط خارجی خود به دیپلماسی فرهنگی توجه ویژه ای دارند. دیپلماسی فرهنگی بخشی جدایی ناپذیر از دیپلماسی عمومی است. دیپلماسی فرهنگی تلاش می‌کند با استفاده از فرهنگ و مولفه‌های فرهنگی مانند ایده‌ها، ارزش‌ها، اطلاعات، هنر، زبان و ادبیات بر افکار دیگر کشورها تاثیر بگذارد؛ از همین رو به عنوان ابزاری برای جذب و نفوذ شناخته می‌شود.

شیوه‌های مختلف دیپلماسی فرهنگی قرن هاست که وجود داشته است. مسافران، تاجران، معلمان و هنرمندان دیپلمات های فرهنگی اولیه بودند.

فراتر از فرآیندهای سیاستی دولت‌محور، دیپلماسی فرهنگی طیف گسترده‌ای از بازیگران غیردولتی مانند هنرمندان، روزنامه‌نگاران، مدرسان، معلمان و دانشجویان را شامل می‌شود که از روابط و تعاملات فرهنگی حمایت یا آن را تقویت می‌کنند.

دیپلماسی فرهنگی معاصر بیشتر در مورد همکاری های بلندمدت و ارزش های مشترک کاربرد دارد؛ خواه برای توانمندسازی مشارکت‌کنندگان در جهت بهبود تنوع فرهنگی و یا برای ایجاد درک مشترک از آثار گذشته و یا ادغام تخصص‌ها در جهت افزایش ظرفیت صنایع خلاق یا راه‌اندازی برنامه‌های زبانی.

دیپلماسی فرهنگی می‌تواند به عنوان راهکاری برای افزایش سرمایه‌های فرهنگی ملی و محلی یک کشور و ترویج تنوع فرهنگی عمل کند؛ یکی از ویژگی های دیپلماسی فرهنگی این است که به مرور زمان منجر به شکل گیری روابط فرهنگی عمیق و گسترده میان کشورها می شود به گونه ای که این تعمیق می تواند به حوزه های سیاسی و امنیتی نیز تسری پیدا کند.

دیپلماسی فرهنگی در تقویت جایگاه جهانی، اقتدار ملی و کاهش تهدیدات امنیتی هر کشور نیز نقشی تعیین‌کننده دارد. برقراری ارتباط با سازمان‌های بین المللی، نهادهای غیردولتی، انجمن‌های دوستی و موسسات مردم نهاد موجب رشد و تحول در روابط فرهنگی و زمینه سازی بستری مناسب برای گسترش مناسبات و تعاملات فرهنگی بین المللی خواهد شد.

«سازمان همکاری شانگهای» از جمله سازمان های بین المللی تاثیرگذارست که در حوزه های امنیتی، انرژی، اقتصادی و فرهنگی فعالیت دارد؛ در بیست و یکمین نشست سران سازمان همکاری های شانگهای مصادف با ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ (۲۶شهریور۱۴۰۰)؛ با عضویت ایران موافقت شد و در چهارم جولای ۲۰۲۳ (۱۳تیر ۱۴۰۲) همزمان با برگزاری اجلاس برخط سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در هند، عضویت رسمی جمهوری اسلامی ایران در این سازمان تصویب و اعلام شد.

سازمان همکاری شانگهای ۴۰% از جمعیت جهان و ۳۰% از تولید ناخالص داخلی جهانی را شامل می شود، عضویت ایران در سازمان جایگاه این سازمان را در مناسبات بین المللی افزایش داده است چراکه صاحب نظران معتقدند که این سازمان در حال حاضر همه بازیگران موثر برای حل چالش های منطقه ای را دراختیار دارد.

همجواری جمهوری اسلامی ایران با ۱۵ کشور همسایه و دارا بودن سابقه فرهنگی-تمدنی با کشورهای هند و چین، در کنار پیش گرفتن سیاست اولویت روابط با همسایگان به عنوان یکی از مهمترین ارکان سیاست خارجی کشور، این امکان را فراهم می کند که نقش آفرینی ایران در سازمان شانگهای به لحاظ جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی بسیار اثربخش باشد.

ایران با استفاده از ظرفیت های جغرافیایی و فرهنگی خود می تواند زمینه های همگرایی بیشتر میان کشورهای عضو را فراهم کرده و علاوه بر کمک به توسعه گفتمانی آسیاگرایی، ارتباط جغرافیایی میان کشورهای عضو شانگهای با اروپا و آفریقا را تسهیل نماید.

شانگهای و صنعت گردشگری

یکی از ظرفیت های مهم کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، صنعت گردشگری است. این صنعت منبع ارزآوری مهمی برای این منطقه می باشد. تاثیر این صنعت بر افزایش میزان اشتغال، بالابردن درآمدهای ارزی، رونق صنایع داخلی و گسترش همکاری های بین المللی موجب شده که توریسم جایگاه معتبری در سیاستگذاری دولت ها پیدا کند. براین اساس معرفی ظرفیت های فرهنگی و تاریخی و جاذبه های گردشگری و نیز ارائه تصویر شایسته ای از جمهوری اسلامی ایران به منظور گسترش تعاملات گردشگری و تبادلات فرهنگی با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، علاوه بر معرفی صحیح و دقیق جاذبه های تاریخی-تمدنی کشورمان، فرآیند لازم و موثر برای توسعه دیپلماسی فرهنگی و نیز سیاستگذاری هدفمند برای رونق صنعت گردشگری فراهم خواهد گردید.

همکاری‌های فرهنگی بخشی از چارچوب فعالیت های سازمان همکاری شانگهای است. وزیران فرهنگ کشورهای عضو این سازمان برای نخستین بار در آوریل ۲۰۰۲ سند همکاری مشترک فرهنگی را در نشست پکن امضا کردند. یکی از راهکارهای تقویت روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای عضو سازمان، تمرکز بر روی سنت ها، آیین ها، رسوم و نمادهای مشترک فرهنگی، هنری و تمدنی است. جشن نوروز یکی از سنت هایی ست که در میان تعدادی از کشورهای عضو رسمی شانگهای، آیینی مشترک بوده و نماد دوستی و صلح جهانی و هم افزایی فرهنگی ایران با همسایگان خود به شمار می رود.

ساخت فیلم و مستند از آیین های محلی، آداب و رسوم، موسیقی محلی، پوشش های سنتی، شعر و ادبیات عامه، افسانه‌های محلی کشورها در ارائه تصویر واقعی از پیشینه فرهنگی-تمدنی هر کشور و نیز افزایش فعالیت‌های مشترک فرهنگی منطقه ای، نقش بسزایی دارد.

مریم سه‌دهی، کارشناس توسعه روابط فرهنگی بین‌المللی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی