در هفته‌ای که گذشت، در دو برنامه فرهنگی ارزشمند، درس آموز و پر خیر و برکت در دوحه شرکت کردم. اولی مراسم رونمایی از کتاب «عذابات غزه» اثر خلاقانه احمد عبدالملک که از سوی قطر للصحافه در محل این مؤسسه برگزار شد و دیگری معرفی کتاب «مردانی در آفتاب» نوشته شهید غسان کنفانی در جشنواره «یک کتاب یک دوحه» که از سوی کتابخانه ملی قطر در دهکده فرهنگی کتارا برگزار شد.

در این رابطه، چند موضوع ذهن من را به خود مشغول کرد که تصمیم گرفتم با برادران فرهیخته و دغدغه‌مند خودم به اشتراک بگذارم. داستان یکی از ابزارهای قدرتمند آموزش و انتقال فرهنگ به نسل‌های آینده است. علاوه بر این، بیان احساسات و عواطف، توسعه تفکر و تخیل و تحلیل و بررسی مسائل اجتماعی از دیگر کارکردهای قصه نویسی و قصه گویی است که البته نباید از جنبه تفریحی و سرگرم کنندگی آن نیز غفلت کرد.

در بیان اهمیت داستان نویسی و روایتگری همین بس که خداوند نیز در قرآن برای ماندن در حافظه تاریخ و هدایت بندگانش از ابزار داستان بهره گرفته و با بیان داستان‌های راستین انبیاء و اقوام پیشین، موجبات درس و عبرت آموزی آیندگان را   فراهم آورده است. و چه زیبا می‌فرماید لقدْ کان فی قصصهمْ عبْرةٌ لّأولی الْألْباب.

در این مقاله، قصد اطاله کلام و پرداختن به فواید و اهمیت قصه و قصه نویسی در جوانب مختلف آن را ندارم، که آن خود حدیثی است مفصل که مجال مناسبتری را می‌طلبد. با مقدمه‌ای که بیان شد، دو درس مهم پنهان در دو رویداد فرهنگی ارزشمندی که در آن شرکت کردم را با متولیان حوزه فرهنگ و فرهیختگان جامعه به اشتراک بگذارم.

دو رویداد مذکور با یکدیگر در دو چیز اشتراک داشتند؛ «موضوع» و «ابزار». موضوع فلسطین که پاره تن جهان اسلام و ستم و رنجی که مستقیما متوجه امت اسلامی است؛ اگر چه در حال حاضر تبدیل به یک دغدغه انسانی و مسأله‌ای جهانی شده. امروزه در جای جای دنیا فارغ از دین و باور و زبان و نژاد، حامیان غزه به میدان آمده اند و فریاد بلند مردم غزه شده اند. علت آن هم وحدت جهان اسلام در روایتگری حقیقت ماجرای فلسطین و مظلومیت مردم غزه است. امروز فلسطین برای هیچ کس بیگانه نیست، غیر خودی نیست. همه فلسطین از خود می دانند و به مردم مظلوم، شجاع و مقاوم آن به دیده مهر می‌نگرند. بسیاری ملت ها ممکن است در موضوعات مختلفی اختلاف نظر داشته باشند، اما در همدلی با مردم فلسطین موضوع واحد دارند. در رابطه با فلسطین در جای جای دنیا در جوامع مسلمان کتا‌ب‌ها و داستان‌ها نوشته می‌شود و اهل قلم آثار ارزشمندی خلق می‌کنند که این آثار بدون مرز در جوامع اسلامی ترجمه و منتشر می‌شود.

این قدرت روایتگری و استفاده صحیح از آن در بیان حادثه تلخی است که در این برهه از تاریخ رخ داده است و دغدغه مشترک مسلمانان جهان است. اکنون شرق و غرب عالم و شمال و جنوب این کره خاکی تبدیل به صدای فلسطین فریاد شده است.

بنابراین به یکی دیگر از کارکردهای قدرتمند داستان اشاره می کنم و آن قدرت ایجاد همدلی است. یک داستان خوب، خواننده‌اش را به درون خود می‌کشد و او را با خود همراه می‌کند. خواننده کتاب با همزاد پنداری با شخصیت‌های داستان همراه می‌شود و غم و شادی آنها را با تمام وجود احساس می‌کند. این قدرت شگفت انگیز داستان است. ویژگی که می تواند زمینه افزایش فهم و شناخت ملت ها از یکدیگر و ایجاد همدلی در جهان اسلام را فراهم آورد. اگر چه نمی‌توان قدرت خلق آثار هنری و سینما را نیز در این رابطه ندیده گرفت، ولی به کرات اثبات شده که کتاب و داستانهای ماندگان مرزهای زمان  مکان را در هم نوریده‌اند و در تاریخ ماندگار شده‌اند.

اگر گذشتگان و میراث ارزشمند دانشمندان بزرگ علمی و ادبی مسلمان را به کناری گذاریم، ما نسبت به غربی‌ها در تغذیه فکری نسل پیش‌رو به ویژه در حوزه داستان نویسی کم کاری کرده‌ایم همچنان که در استفاده از بسیاری از ابزارهای وحدت آفرین و عناصر فرهنگی تمدن ساز برای جهان اسلام بهره لازم را نبرده‌ایم.

تاکنون غربی‌ها نوشته‌اند و ما خوانده‌ایم و آنگونه نوشته‌اند که خود می‌بینند و خود می‌خواهند و در بسیاری از موارد واقعیت‌ها را نمی‌گویند، بلکه روایت خود را می‌سازند و وقایع را دگرگونه می‌کنند. امروزه کتابخانه و کتابفروشی نیست که داستان‌ها و رمان‌های نویسندگان غربی بخش اعظم آن را به خود اختصاص نداده باشد. فراگیرترین و محبوت ترین قصه‌ها و روایت‌های کتابخوان‌های ما، روایتی نیست که خود ما نوشته باشیم، صادقانه بگویم، کوتاهی کرده‌ایم، روی سخن من با اهالی قلم و فرهیختگان جهان اسلام است. شایسته نیست در جهان اسلام اختلافات جزئی مانع تقویت و ترویج اشتراکات و هویت قدرتمند مشترک‌ شود؛ چرا که در نهایت ما ما هستیم و آنها آنها. آیا رنج امروز غزه و لبنان رنج کیست و چشم امید زنان و کودکان غزه به کجاست؟

اکنون و در این برهه از تاریخ فلسطین مظلوم باید به داد عالم اسلام رسید و عامل ایجاد همدلی و همراهی نه تنها جهان اسلام که حتی آزادگان و آزادی خواهان عالم، علیه ظلم و استکبار شد؛ اگر چه به بهایی سنگین و رنجی جانکاه. اکنون ما باید نقش و سهم‌مان را در آن پیدا کنیم. چه اتفاق دیگری باید در جهان اسلام بیفتد که دوباره همصدا شویم؟

جهان اسلام سرمایه‌های ارزشمند علمی، فرهنگی و هنری فراوانی در اختیار دارد، به نظر می‌رسد آنچه نتوانسته همبستگی و همدلی لازم را به ارمغان آورد، نبود نگاه جهانی در خلق آثار و فقدان هم‌افزایی در تولید محتوای مورد نیاز برای تغذیه فکری جامعه اسلامی به معنای امت واحده است.

در اینجا شایسته است از اقدامات خوبی که در قطر در حوزه کتاب انجام می‌شود، مانند جایزه بین‌المللی کتاب و دیگر اقدامات در حمایت از نویسندگان جهان اسلام قدردانی کنم. کما این که در ایران نیز جایزه جهانی کتاب سال، هدف مشابهی را دنبال می‌کند.

آیا وقت آن نرسیده که خود روایتگر خود باشیم و ما برای فرزندان و نسل آینده بنویسیم نه دیگران؟

فرزندان ما حق دارند روایت‌های صحیح را از پدرانشان دریافت کنند و این یک مسئولیت و وظیفه است بر دوش متولیان امر و اهالی قلم. اگر نسل‌های آینده از ما، فرهنگ، تمدن و ارزش ها و باورهای ما بیگانه شوند، آیا ما مقصر نیستیم؟ اگر جوامع اسلامی که در حال حاضر دچار رنج اختلاف هستند در آینده از یکدیگر فاصله بیشتری بگیرند، به قیمت از دست دادن هویت اسلامی و فراموشی تمدن عظیم آن، آیا نسل حاضر مقصر نیست؟ مسئولیت احساس بیگانگی با خود و قرابت بیشتر را بیگانه بر دوش کیست؟

سخن کوتاه می‌کنم و صاحبان اندیشه و اهالی قلم و متولیان حوزه فرهنگ را با چند سوال دیگر به اندیشه در آنها دعوت می‌کنم:

-           آیا نویسندگان و فرهیختگان جهان اسلام موضوع مشترک فرهنگ و هویتی قابل عرضه برای جهان ندارند؟

-           چند داستان فاخر مشترک و فارغ از مرزبندی های سیاسی و مذهبی و قابل ترجمه برای جهان اسلام تولید کرده ایم که همه آن را از خود بدانند و در آینه آن خود را به تماشا بنشینند؟

-           آیا وقت آن نرسیده که اهل قلم در کشورهای اسلامی که بیشترین اشتراکات فرهنگی و هویتی را با یکدیگر دارند، در جهت توسعه همدلی، تقویت هویت اسلامی و همبستگی امت اسلام دست به قلم شوند؟

ان الله لایغیر ما بقوم، حتی یغیروا ما بانفسهم.

منبع : الشرق

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی