نشست ظرفیت‌ها و همکاری‌های علمی و تاریخی ایران و ازبکستان/
اعجاز برادری و لحظه شگفت‌انگیز دیدار
پس از سال‌ها انتظار، گروهی از تاریخ پژوهان ازبکستانی شب گذشته با مورخان ایرانی دیدار کردند و دلتنگی سال‌ها دوری را به در بردند.
به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، 10 تن از اساتید بنیاد امیر علیشیر نوایی که در کشور ازبکستان واقع است، با همکاری نمایندگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران میهمان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بودند.
تعداد 8 استاد ایرانی انجمن ایرانی تاریخ نیز به این جمع پیوسته بودند تا یک دیدار تاریخی به معنای اعم آن و یک دیدار تاریخی به معنای اخص آن را رقم بزنند. این جمع پژوهشگران سال‌ها در جست وجوی حقیقت و برادری طی طریق کرده بودند و اینک، اینجا لحظه دیدار فرا رسیده و غم دوری، رخ بر بسته بود.
در ابتدای این نشست، ابوالحسن خلج منفرد، مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که میزبان و دورهم آورنده این جمع بود، سخن گفت و خرسندی‌اش را از برگزاری چنین نشستی، ابراز کرد.
وی ابتدا بیان کرد که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مسئول توسعه در حوزه‌های فرهنگی و هنری و علمی و ادبی ایران با سایر کشورهاست. در بسیاری از کشورها نماینده‌های فرهنگی و رایزن های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران حضور دارند که یکی از آنها، در کشور ازبکستان است.
مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به سیاست دوستی ایران با همسایه‌ها به ویژه در دولت جدید و اهمیت بالای آن نیز اشاره کرد و ادامه داد: در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، برای همکاری علمی و فرهنگی با همسایه‌هایمان توجه زیادی داریم. اگر چه با ازبکستان مرز مشترک نداریم اما به صورت تاریخی این کشور را همسایه خوب خود می‌دانیم. ازبکستان در دایره ارتباط با همسایگان، جایگاه بلندی برای ایران دارد.
خلج منفرد ابراز امیدواری کرد که در دوره جدید روابط، برگ طلایی جدیدی در ارتباط دو کشور ایجاد شود.
مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بیان کرد: ما در ایران برداشت‌مان این است که دولت ازبکستان نیز در این شرایط با آغوش باز با ما مواجه شود. اکنون سرفرازم که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برای تنظیم این سفر که سال‌های دراز برای ما یک آرزو و آرمان بود برآورده پیش قدم شد.
خلج منفرد در ادامه این نشست، درباره ارتباطات تاریخی بین دو ملت ایران و ازبکستان نیز صحبت کرد و گفت: این دو، زمانی یک دولت بودند در زمان‌های قدیم و در دوره جدید، با سیاست‌های خردمندانه دو دولت، شرایط بهتری بین شان به وجود آمده است بنابراین همدلی و پیوند روحی که بین ایران و ازبکستان هست، بیشتر خواهد شد.
وی بیان کرد: آنچه در سال‌های اخیر متوجه شده ایم این است که مردم ازبکستان، کامیابی مردم ایران در عرصه بین الملل را کامیابی خود محسوب می‌شود.
خلج منفرد درباره موانعی که در گذشته برای ارتباط علمی و فرهنگی بین دو کشور وجود داشت، توضیح داد: در حال حاضر شرایط نسبت به گذشته متفاوت شده است و هر دو طرف از فعالیت‌ها و ارتباطات علمی و فرهنگی بین دو کشور استقبال می‌شود.
وی افزود: اکنون تعداد دانشجویانی که از ازبکستان در ایران بورس می کنیم هر روز بیشتر می‌شود. از سوی دیگر، ما با آغوش باز از پژوهشگران تاریخ ازبکستان استقبال می‌کنیم.
سال‌ها منتظر چنین لحظه‌ای بودیم
شهرام یوسفی فر، استاد دانشگاه تهران که در حوزه تاریخ سلجوقیان و غزنویان تخصص دارد، در این نشست گفت: ما به عنوان جمعی که متخصص تاریخ ایران هستیم سال‌ها منتظر چنین لحظه ای بودیم که با صاحبنظران ازبکستان گفت وگوهای علمی و فرهنگی را آغاز کنیم. بنابراین این جلسه برای ما مهم و مغتنم است.
وی همچنین ابراز کرد: تأکید همه اساتید و مورخان در ضرورت همکاری متقابل است. از سوی دیگر ظرفیت تاریخی و معنوی مشترک ما ایجاب می‌کند که هر چه سریع تر به برنامه‌های مشترک بپردازیم. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و انجمن ایرانی تاریخ یکی از بهترین ابزارها برای ایجاد ارتباط و ایجاد برنامه تاریخی بین دو کشور هستند.
یوسفی فر ادامه داد: برای آنکه ارتباط پایدار و مستمر به وجود آوریم پیشنهاد ما، ایجاد برنامه دوسالانه ثابت علمی با عناوین مشترک تاریخی است.
این استاد دانشگاه به اختصار نکاتی درباره مطالعه تاریخ تیموریان در ایران مطرح کرد و سپس گفت: ما با ازبکستان، تاریخ مشترک داریم و موضوعات علمی برای گفت‌وگو بسیار داریم. اما به دلیل عدم گفت وگو میان مورخان طرفین، آسیب هایی به این حوزه های مطالعاتی با عدم وجود ارتباط علمی و فرهنگی وارد شده است.
وی گفت: مطالعات تیموریان در ایران بسیار گسترش دارد. اما متاسفانه ما امکان گفت‌وگو با محققان تاریخ در ازبکستان و استفاده از این مطالعات را به دست نیاورده ایم.
زمینه‌های زیادی برای ارتباط بین دو کشور وجود دارد
غلامرضا امیرخانی، مورخ و متخصص تاریخ تیموریان با اشاره به علاقه و آشنایی فرهنگی بین مردم دو کشور، گفت: زمینه‌های زیادی برای ارتباط و همکاری‌های بیشتر بین دانشمندان و مورخان دو کشور فراهم است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: در مشهد مقدس، آثار زیادی از امیرعلیشیر نوایی وجود دارد که نشان از عمق اشتراکات فرهنگی دو کشور است. در سال‌های اخیر رفت و آمدهای زیادی بین نهادهای فرهنگی بین دو کشور صورت گرفته است که امیدواریم این روابط گسترده تر و مستمر باشد.
روابط دانشگاهی بین دو کشور را جدی بگیرید
ذکرالله محمدی، مورخ و متخصص دوره ایلخانان و تیموری نیز این جلسه را مغتنم و فتح بابی دانست برای گسترش روابط علمی و فرهنگی بین دو کشور. وی ادامه داد: توصیه‌ای برای دو طرف دارم. این روابط را به صورت صوری و سطحی در نظر نگیرید و جدی بدانید. به این دلیل که مقالات بسیار زیادی در حوزه تاریخی ازبک‌ها وجود دارد اما ایشان اطلاعی از این مقالات مهم تا اکنون نداشته‌اند.
این استاد دانشگاه الزهرا ادامه داد: باید این موضوع را جدی در نظر داشته باشیم که از این مقالات استفاده شود و شناسانده شود تا در تعاملات فرهنگی و علمی، تاثیر مثبتی بگذارد.
زمین و آسمان ایران و ازبکستان یکی است
ابراهیم خدایار، مورخ و متخصص در دوره تاریخی تیموری که سال‌ها به عنوان پژوهشگر در ازبکستان حضور داشته است، بیان کرد: من 25 سال پیش وارد تاشکند شدم. همایشی درباره فرهنگ مشترک ایران و ازبکستان در حالی برگزاری بود. بعد از آنکه چند دانشمند از ازبکستان سخنرانی کردند نوبت به من رسید. گفتم در این چند دقیقه حضورم در ازبکستان، متوجه شدم زمین و آسمان ما یکی است چرا که این واژه ها در ایران و فارسی هم به کار می‌رود.
وی ادامه داد: دو ملت چه چیزی برای پیوندهایشان می‌خواهند به جز زمین و آسمان؟ هر چه در آنجا زندگی کردم، عمق روابط فرهنگی را بیشتر احساس کردم.در افسانه‌های ما یا شاهنامه فردوسی، ایران و توران دو برادر با هم هستند.
این استاد تاریخ در ادامه صحبت‌های خود به موضوع مهمی نیز اشاره کرد و گفت: ایراد بزرگی ما دو ملت داریم؛ بی جهت از یکدیگر می‌ترسیم. ترسمان هم به این خاطر است که بسترهای دانشگاهی برای شناخت بیشتر از یکدیگر ایجاد نکرده‌ایم. تعداد کمی وجود دارند در ایران که منابع اصلی را می‌توانند در ازبکستان مطالعه کنند. بالعکس آن نیز وجود دارد. عمده اطلاعات ما از آسیای مرکزی از عینک روس هاست و همچنین مطالعاتی که اروپایی‌ها انجام داده‌اند. این عینک واضح و روشن نیست.
خدایار ادامه داد: گناه این عیب‌ها به گردن ما است. تا وقتی این عیب ها برطرف نشود، وقت ما صرف تعارف بین همدیگر می‌شود. حتی برگزاری چنین نشست هایی نیز در گذشته وجود نداشت و از برگزاری آن ترس وجود داشت.
وی ابراز امیدواری کرد که با جدیت گسترش ارتباطات فرهنگی و دانشگاهی از طرف سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پیگیری شود.
خدایار گفت: مسیرهای علمی را باید با این ارتباطات به وجود آوریم تا مطمئن باشیم شرایط فعالیت‌های آکادمیک بین دو کشور فراهم شود؛ چراکه دانشگاهیان دروغ در دهان تاریخ نخواهند گذاشت.
آماده‌ایم مرکز تیمورشناسی را در ایران تأسیس کنیم
اسماعیل حسن‌زاده، مورخ و متخصص در تاریخ خوارزمشاهیان، تیموریان و ترکمانان نیز در این نشست، درباره اهمیت ارتباط بین دو کشور سخن گفت.
وی توضیح داد: شرایط امروز را مقایسه می‌کنم با ارتباط دانشگاهی ایران و ترکیه. حدود 30 سال پیش تعداد استادان عثمان شناس ما از 5 تا 6 نفر، فراتر نمی رفت. ولی در این سی سال حداقل 50 متخصص عثمانی در فضای دانشگاهی داریم.
حسن‌زاده ادامه داد: طی بیست سال پژوهش درباره تیموریان، بیش از 50 ایمیل به اساتید ازبک ارسال کرده‌ام و تا کنون حتی یک پاسخ از ایشان دریافت نکرده‌ام. دلیل اش این است که ارتباط ما دو برادر به لحاظ سیاسی در برهه‌ای قطع شده بود.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: به تکامل رساندن تحقیقات دانشگاهی درباره تاریخ تیموریان و خوارزمشاهیان، بدون ارتباط بین اساتید دو کشور، اتفاق نخواهد افتاد. وقت آن رسیده است که این ارتباط ایجاد شود.
حسن‌زاده یک پیشنهاد برای اساتید ازبکستانی داشت: آمادگی داریم مرکز تحقیقات خوارزم شناسی یا تیمورشناسی را در ایران برپا کنیم. دانشگاه الزهرا(س) نیز آمادگی دارد به دانشجویان ازبکستانی بورس اعطا کند برای تحقیقات بیشتر و جامع در عرصه تیمورشناسی با منابع ایرانی. همچنین تلاش می‌کنیم مرکز ترجمه‌ای برای ترجمه آثار ایرانی و ازبکی به یکدیگر تأسیس شود.
پژوهش‌های ما دارای غنای کافی نبوده است
هوشنگ خسروبیگی، استاد تاریخ و متخصص در تاریخ خوارزمشاهیان و مغولان، از دیگر حاضران در این نشست بود که ابراز کرد: سال ها ما درباره خوارزمشاهیان کار می‌کنیم اما عدم ارتباط با اساتید ازبکستان، حاصل تحقیقات و پژوهش‌های ما شامل غنای کافی نشده است.
وی ادامه داد: رساله‌های زیادی در ارتباط با ازبکستان راهنمایی کرده ایم که ازبک ها از آنها بی اطلاع هستند و در ازبکستان هم، شرایط چنین است. امیدواریم این جلسه آغازی برای پیوند فرهنگی دولت ملت باشد.
سمرقند و بخارا برای دانشجویان ایرانی جذاب تر از لندن و پاریس است
جمشید نوروزی، مورخ و متخصص تاریخ تیموریان هم در ابتدای صحبت های خود، گفت: یکی از جاهایی که دانشجویان تاریخ ما علاقه مند هستند به جای لندن و پاریس به آنجا سفر کنند، سمرقند و بخارا است. اما در عمل با سد سکندر عدم ارتباط فرهنگی و علمی با ازبکستان بر خورده‌ایم.
وی ادامه داد: علاقه داریم روی ریشه‌های فرهنگی مشترک دو کشور کار کنیم اما متاسفانه این عدم اطمینان برای جامعه دانشگاهی ما وجود دارد که برای دسترسی به منابع تاریخی، به ما کمک نشود.
از یکدیگر بی اطلاعیم
علیرضا ملایی، رئیس انجمن ایرانی تاریخ هم به عنوان آخرین سخنران هیأت ایرانی در این نشست، ابراز کرد: همه ما متوجه شده‌ایم که ظرفیت‌های علمی فراوانی بین دو کشور وجود دارد. دانشمندان متعدد و منابع زیادی تولید شده، نهادهای علمی، دانشجویان علاقه‌مند، اما از یک دیگر بی اطلاع هستیم.
وی ادامه داد: انجمن ایرانی تاریخ به عنوان یک نهاد علمی و مدنی که بسیاری از نخبگان تاریخ در آن عضویت دارند علاقه‌مند است زمینه علمی در حوزه تاریخ را بین دو کشور فراهم کند. آماده‌ایم این فعالیت علمی پراکنده میان دو کشور را تجمیع کنیم و با هم افزایی، به دنبال نتایج تأثیرگذار و ارزشمند خواهیم بود.
دوره بی خبری تمام شد
عالیم جان دولت اف دولت آویچ، مدیر اجرایی بنیاد بین‌المللی علیشیر نوایی در ازبکستان که ریاست هیأت ازبکستانی را برعهده داشت، بیان کرد: ما یک فرهنگ در دو زبان هستیم. هر آنجا که ترکان بر سر کار بوده‌اند زبان و ادبیات فارسی رواج بیشتری پیدا کرده است. در واقع شمشیر به دست ترک‌ها بوده است و قلم به دست ایرانی‌ها. به طوری که بسیاری از بزرگان ازبک، آثار خود را به دو زبان فارسی و ترکی نوشته‌اند.
وی ادامه داد: بیش از 1500 اثر از منابع فارسی به ازبکی ترجمه شده است. از رودکی تا نادر نادرپور. اما سخن گفتن درباره ترجمه آثار ازبکی به فارسی، دشوار است؛ چرا که تعداد بسیار کمی اثر از ازبکی به فارسی ترجمه شده است. وقتی تبادل افکار صورت نگیرد این بی خبری بین دو ملت، به وجود می‌آید.
وی تأکید کرد که دیگر آن دوره بی خبری تمام شد و ادامه داد: ارتباط بین دانشگاهیان ایرانی و ازبکی از این پس راحت تر خواهد شد.
این مورخ ازبکستانی درباره ارادت ازبک‌ها به شاعران بزرگ ایرانی توضیح داد: مردم ما خاک مزار حافظ را زیارت می کنند چرا که این شاعر و سایر بزرگان ادب فارسی، همواره برای ازبک‌ها عزیز بوده است. حافظ نه تنها برای ایران بلکه متعلق به ازبکستان است. محبتی که مردم ازبکستان به بزرگان ادب فارسی دارد بسیار زیاد است.
دولت آویچ با بیان اینکه دردها و شوق‌ها و آرمان‌های دو ملت ایران و ازبکستان، مشترک است، تأکید کرد: باید همکاری‌ها در عرصه‌های مختلف را افزایش دهیم و از سخن به عمل نزدیک بشویم. هر کس هر کاری از دست‌اش بر می آید باید در این مسیر انجام دهد. این ملاقات نخست، قطعا ملاقات آخر نخواهد بود و ادامه خواهد شد و همکاری علمی و ادبی و فرهنگی افزایش خواهد یافت.
وی ابراز امیدواری کرد که با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی کمبودهایی که در عرصه ازبک شناسی وجود دارد جبران شود و اساتید این عرصه در ایران بیشتر شوند.
سال‌ها منتظر حل مشکل ارتباطی بین دو ملت بودیم
صادق جان قاسم اف فاضل آویچ استاد دانشگاه خاورشناسی تاشکند نیز بیان کرد: سال ها منتظر حل مشکلات ارتباط بین دو ملت ایران و ازبکستان بوده ایم تا به امروز. ایران و ازبکستان داستان ها، حکایت ها، ضرب المثل و بنیان های ادبی مشترک بسیاری دارند. داستان های حماسی بزرگ که بین مردم ازبکستان وجود دارد با ایرانی ها مشترک است.
وی افزود: از گذشته در دو ملت، حافظ خوانی و شاهنامه خوانی و مثنوی خوانی وجود داشته است. بسیاری از آثاری که به زبان فارسی است با بهره مندی از آن، آثار بزرگی به زبان ترکی ایجاد شده است. برعکس آن نیز وجود داشته است. امیر علیشیر نوایی یکی از آن مثال هاست.
اکنون می‌توانیم به راحتی به ایران بیاییم
باقی جان توخلیف استاد تاریخ در ازبکستان هم در این نشست بیان کرد: با گسترش ارتباطات سیاسی اکنون می توانیم به راحتی به ایران بیاییم و ارتباطات را بیشتر کنیم.
وی ادامه داد: منابع فارسی زبان در ازبکستان کم است و به دلیل سیطره شوروی اساتید ازبکی، زبان فارسی بلد نیستند و بیشتر به روسی سخن می گویند. از آنجا که مساله ترجمه آسان نیست، این موضوع، نیاز به توجه بیشتر طرفین دارد.
صاحب جان بیگمت اف محمودآویچ، متخصص حوزه موسیقی ازبکستان، یکی دیگر از حاضر در این نشست بود که به اشتراکات عمیق موسیقی ایران و ازبکستان اشاره کرد و آن را زمینه‌ای ارزشمند برای افزایش ارتباطات فرهنگی دانست.
وی گفت: با بررسی تاریخ موسیقی ایران به این نتیجه رسیدم که موسیقی وقتی به خرد و تفکر انسان وصل می‌شود، یک اثر ماندگار ایجاد می‌شود.
این استاد دانشگاه ازبکستان همچنین بیان کرد: ریشه‌های مشترک موسیقایی به زمینه‌های فرهنگی، ادبی و نزدیکی دو ملت مرتبط است.
شایان ذکر است، نشست تخصصی ظرفیت‌ها و همکاری‌های علمی و تاریخی ایران و ازبکستان به همت مرکز همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد.
انتهای پیام /
