به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا و با مشارکت دانشگاه عرفان آویلا، دانشگاه ادیان و مذاهب قم و مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌ها، همایش یک روزه «صلح از منظر اسلام و مسیحیت» در سالن اجتماعات دانشگاه آویلا در شهر آویلای اسپانیا برگزار شد.

این همایش که دومین کنفرانس برگزار شده در قالب گفت‌وگوی ادیان پس از برگزاری همایش «اخلاقی زیستن از منظر عرفای مسیحی و مسلمان» در سال گذشته از سوی رایزنی فرهنگی اسپانیا به شمار می‌رود، با حضور سخنرانانی از دو دین بزرگ الهی به انجام رسید.

یرزی ناوویوسکی، رئیس دانشگاه عرفان آویلا، محمدمهدی احمدی، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا و یوسف فرناندز، رئیس شورای اسلامی اسپانیا در این همایش یک روزه در خصوص مساله صلح و نسبت آن با اسلام و مسیحیت سخن گفتند.

ابزار صلح دیدار، گفت‌وگو و شکیبایی است

یرزی ناوویوسکی نخستین سخنران این همایش بود که به اهمیت مفهوم صلح در زندگی بشری از دیدگاه مسیحیت تأکید کرد. وی سخنان خود را با این واقعیت آغاز کرد که عرفان ودیعه الهی در میان انسان‌ها جهت شناخت خداوند است. او این شناخت را هدف اصلی و موضوع هر جریان عرفانی دینی دانست و گفت: در این میان تجربه انسانی در رسیدن به این شناخت یعنی شناخت الهی بسیار پر اهمیت است. ما همگی انسان هستیم، به این معنا که همگی قوه شناخت جهان را داریم و زندگی ما در این جهان ذاتی متناهی دارد و با مرگ به پایان می‌رسد. بر همین اساس است که تجربه انسان در این جهان دارای اهمیت است. همین تناهی است که باعث ارزشمند شدن تجربه انسانی می شود.

رئیس دانشگاه عرفان آویلا اظهار داشت: تجربه‌های انسانی دارای تشابه هستند. این تجربه‌ها در مکاتب مختلف و در ادیان مختلف معنایی می‌یابند و به انسان برای رسیدن به هدف اصلی یعنی شناخت خداوند کمک می‌کنند.

یرزی ناوویوسکی در عین حال، مطرح کرد: چه تصوف اسلامی و چه عرفان مسیحی بر اساس تجربه بشری شکل می‌گیرند. نمی‌گویم که این دو نوع عرفان یکی هستند، خیر این‌ها محتواهایی متفاوت دارند، اما مساله اصلی و اساس هرگونه نزدیکی میان این دو دیدگاه دینی آن است که بپذیریم به عنوان انسان تجربه‌های مشترکی داریم. همین است که ما را به هم نزدیک می‌‎کند و می‌تواند باعث شود که با یکدیگر گفت‌وگو کنیم.

وی افزود: ما در این جلسه نیز با همین نگاه و رویکرد گردهم آمدیم، زیرا می‌خواهیم با یکدیگر گفت‌وگو کنیم و بر اساس نقاط مشترک، درباره تفاوت‌هایمان سخن بگوییم و آن تفاوت‌ها را بفهمیم. گفت‌وگو آغاز چنین فهمی است که در نهایت ما را به صلح نزدیک می‌کند.

رئیس دانشگاه عرفان آویلا به سخنان پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان در دیدار خود از بحرین و ملاقات با مقامات مذهبی مسلمان اهل سنت در نوامبر سال گذشته اشاره کرد و گفت: پاپ به درستی بر اهمیت گفت‌وگو برای رسیدن به صلح اشاره کرده است جایی که می‌گوید «ایمان به خداوند محور تمامی ادیان و بنیادی برای صلح است. خداوند منشاء صلح و آرامش است. از او می‌خواهیم به ما توفیق ایجاد راه هایی برای تحقق صلح در هر نقطه جهان قرار دهد».

وی به فراز دیگری از سخنان پاپ در دیدار با مسلمانان اشاره کرد و افزود: «خداوند صلح، هرگز با خود جنگ نمی‌آورد، نفرت نمی‌پراکند، از خشونت حمایت نمی‌کند. ما که به او ایمان داریم از سوی او فراخوانده شده‌ایم تا صلح را در جهان با ابزار خود صلح به پا کنیم. ابزار صلح دیدار، گفت‌وگو و شکیبایی است. گفت‌وگو مانند اکسیژن در هوای همزیستی است».

صلح در پرتوی اعتدال

سخنران بعدی همایش، محمدمهدی احمدی، رایزن فرهنگی ایران در اسپانیا بود. احمدی سخنان خود را با تعریف صلح از نگاه اسلام آغاز کرد و افزود: صلح در لغت به معنای مسالمت و سازش آمده است و یکی از بنیادی ­ترین مفاهیم در مطالعات سیاسی و اجتماعی است. در اکثر تعاریف، صلح در تقابل با جنگ تعریف شده بود و بعضی فقدان جنگ را صلح تعریف می‌کردند. اما در دوران معاصر مفهوم صلح نه فقط به معنای نبود جنگ،‌ بلکه به معنای ایجاد شرایط آرام، بدون دغدغه و خالی از تشویش و ستیز به کار رفته است.

وی ادامه داد: به طور کلی دو دسته نظریه در خصوص جنگ و صلح ارائه شده است و دیدگاه‌­های اولیه اندیشمندان یا مبتنی بر اصالت صلح است و یا مبتنی بر اصالت جنگ است. عده‌­ای جنگ را اصل حاکم بر نظام بین­الملل دانسته و صلح را امری عارضی می­‌دانند. عده دیگر، دلایل بروز خشونت را در عوامل بیرونی و محیطی جستجو می­‌کنند و نه در ذات و سرشت انسان. این در حالی است که اسلام به فراتر از صلح بدین معنا می­‌اندیشد. گویاترین واژه قرآنی در برابر صلح، سلم است و سلم به معنای صلح ایمانی و درونی در کنار صلح بیرونی است و مفاهیمی نظیر عدالت، ایمان و کرامت انسانی را نیز در برمی‌­گیرد.

احمدی اذعان کرد: صلح باید بر مبنای عدالت،‌ با معرفت به کرامت انسان و به دور از اغراض قدرتمندان دنیا باشد. این که گروهی جنگ طلب نباشند، به معنای حاکمیت صلح نیست؛‌ زیرا همواره منفعت عده‌­ای در گرو جنگ و آتش­افروزی است؛‌ زیرا عالم ماده و علاقه به آن همواره محل نزاع و کشمکش­‌هاست.

رایزن فرهنگی کشورمان در ادامه سخنانش، به نسبت اعتدال با صلح و سوء تفاهماتی که در مورد برخی خوانش‌های رادیکال از دین وجود دارد اشاره کرد و اظهار داشت: از نظر دین­داران،‌ دین در ذات خود معتدل است و این عوامل بیرونی است که گاهی افراط و تفریط را به دین تحمیل می­‌کند. عواملی نظیر سوءتفاهم­ها، برداشت­‌های ناصحیح، سوءاستفاده از نهادهای دینی و تفسیر غلط از متون مقدس می­‌تواند از عوامل ایجاد افراط و یا تفریط در حوزه دین باشد که همزیستی مسالمت‌آمیز بین پیروان ادیان الهی را نیز به خطر ‌می­‌اندازد.

وی افزود: نتیجه برداشت‌های غلط و تفسیر نادرست، خشونت و ایجاد اختلال و تنش در جامعه می‌شود که منشأ این رفتار خشونت‌زا، تعصبات کورکورانه برای منافع مالی و معنوی است. داعش نمونه بارزی از اندیشه متعصبانه و خشونت­زا بود. هر چند اغراض سیاسی و حمایت­‌های دولت­‌های استکباری را در رشد و قدرت­‌ گرفتن این پدیده شوم نمی­‌توان نادیده گرفت.

احمدی اظهار داشت: حکومت‌­های استبدادی برای حفظ حاکمیت خود در جوامع اسلامی و در تقابل با حرکت­‌های اسلامی مخالف خود، از زور، زندان و فشارهای رسانه‌­ای استفاده کردند و بسیاری از حکومت­‌های لیبرال غربی نیز،‌ برای حفظ منافع خود در غرب آسیا و شمال آفریقا به حمایت از آنها روی آوردند. از آن طرف، رسانه­‌های غربی هم برای تشویش اذهان عمومی نسبت به اسلام سیاسی تلاش فراوانی انجام دادند تا آن را معادل تروریسم و خشونت دینی معرفی کنند. عدم تفکیک میان گروه­‌های مختلف معتقد به اسلام سیاسی در کشورهای گوناگون و یکی دانستن گروه‌­هایی نظیر اخوان­ المسلمین و حزب­ التحریر با داعش و القاعده از سوی رسانه­‌های غربی، سبب شد تا برخی جوانان مسلمان در گروه‌­های غیرجهادی به سمت گروه‌­های جهادی گرایش پیدا کنند و جهان با خطری بزرگ با عنوان افراط ­گرایی دینی روبرو شود.

وی مطرح کرد: در حقیقت، اسلام سیاسی قربانی جهل سیاستمداران عصر شد و فضای تیره و تاری برای اصلاح در جوامع اسلامی شکل گرفت و مفهوم اسلام­ هراسی در جهان گسترش یافت.

احمدی به مقدمات و شرایط توصیف شده در اسلام برای تحقق صلح در جهان اشاره کرد و گفت: دین در ذات خود مخالف جنگ است. والصلح خیر[1].  بزرگان اسلام حتی­الامکان از آغاز جنگ و توسل به خشونت ابا داشتند و اگر ناگزیر به جنگ می­‌شدند از اخلاق فاصله نمی­‌گرفتند. به­ طوری­که امام علی (ع)‌ در نامه­‌ای توصیه کرده‌­اند که «هرگز آغازگر جنگ نباشید،‌ در صورت اجبار به این امر و شکست دشمن،‌ کسی را در حال فرار تعقیب نکنید، با افراد ناتوان نستیزید،‌ مجروحان را نکشید و زنان را مورد اذیت و آزار قرار ندهید.» البته تحمیل سکوت و تسلیم به بر مردمی که به دفاع از حق پایمال­ شده خود برخاسته­‌اند آن صلحی نیست که پیام­ آوران آسمانی بر آن تأکید کرد‌ه‌­اند.

رایزن فرهنگی کشورمان یادآور شد: سه مفهوم صلح، عدالت و کرامت انسانی با هم ارتباط نزدیک دارند. عدالت و تعمیم آن به همه میدان‌های قضاوت‌های سیاسی و اجتماعی صلح غیرعادلانه را به چالش می­‌کشد. باید حد و مرز عدالت و کرامت انسانی با صلح غیرعادلانه کاملا مشخص باشد. ادیان قطعا مخالف صلح ناعادلانه‌­ای هستند که عدالت و کرامت انسانی را تهدید می­‌کند. صلح مسلما آن چیزی نیست که سکولاریسم از آن سخن می‌­گوید. صلح،‌ سازش و تسلیم و اطاعات در برابر زورگویان نیست و صلح تحمیلی غیرعادلانه از جنگ هم بدتر است.

وی مطرح کرد: از نقطه نظر دینی، صلح و آرامش تنها در پرتو ایمان امکان پذیر است و تنها به اتکا قوانین مادی، هرگز جنگ و نامنی از جهان برچیده نخواهد شد. اصولا در مقابل عوامل پراکندگی ( زبان، نژاد و ...) یک حلقه اتصال در میان قلوب بشر لازم است، این حلقه اتصال تنها ایمان به خداست که فراتر از همه این اختلافات است. ایمان به خدا رمز ارتباط اقوام و ملت­‌هاست.

احمدی تأکید کرد: عقل­گرایی دینی نیز راهکار دیگری برای مقابله با افراط و خشونت­ طلبی است. عقل­گرایی دینی نیز که از اصول مهم تفکر است که از قدیم مورد توجه فیلسوفان و متکلمان قرار داشته است. عقل­گرایی دینی به معنای تکیه بر اصول عقلی و منطقی در اندیشه، رفتار و گفتار است. نادیده گرفتن عقل و خرد در مناسبات دینی اشتباه بزرگی است که گاهی انسان را به حرکت­‌های تند و افراطی­ گرایی می‌کشاند. دین و عقل دو رکن جدانشدنی از هم هستند که حیات سالم بشری در گرو آنهاست بنابراین، ‌تحکیم ثبات در جامعه نه با دین­گرایی افراطی به دست می­‌آید و نه با عقل­گرایی افراطی. بلکه  معیار اعتدال و حد میانه است که از خردورزی ناشی می‌­شود.

وی افزود: از نگاه اسلام، ‌صلح و آرامش لازمه و ضرورت رشد انسانی است، اما گاهی برای احقاق حق مظلومان چاره‌­ای به جز جنگ نیست. نه صلح دارای اصالت مطلق است و نه جنگ. اصالت در برقراری آرامش پایدار و حاکمیت عدالت فراگیر در جهان است. شرایط صلح پایدار جهان تنها از طریق راهکارهایی برگرفته از شاخصه‌­های مشترک میان ادیان آسمانی امکان­ پذیر است. صلح واقعی هیچگاه با ظلم و تجاوز، ‌سلطه جویی و زیاده­ خواهی قدرت­‌های منفعت­ طلب تحقق نمی­‌یابد. صلحی که متجاوزان پس از انجام جنایت و تجاوز به حقوق مظلومان خواستار آن هستند،‌ صلح نیست و ادیان مخالف آن هستند.

رایزن فرهنگی کشورمان با تاکید بر اهمیت برادری و همدلی میان ادیان آسمانی در راستای محقق شدن صلح در جهان گفت: ایجاد گفتمان جدید در سطح نخبگانی در خصوص صلح  و امنیت و تلاش برای تبدیل آن به یک رفتار و راهکار جهانی و عمومی، گسترش مفهوم صلح عادلانه و حکیمانه‌،‌ با حفظ اصول و ارزش‌­های دینی،‌ یک ارزش و از راهکارهای اساسی در مقابل افراط­گرایان و جنگ­ افروزان است.

وی تصریح کرد: صلح را باید فارغ از منافع قدرت­‌ها و با نگاه جامع به انسان به عنوان اشرف مخلوقات تعریف کرد. تحقق صلح پایدار در گرو تحقق عدالت جهانی،‌ اتحاد و هماهنگی ادیان،‌ پرهیز زورگویان از زورگویی،‌ پرهیز جنگ­افروزان از تظاهر به صلح­طلبی،‌ پرهیز منفعت­طلبان از مقدس جلوه دادن جنگ برای دستیابی به منافع نامشروع  و عمل به تعالیم انبیاست. ارمغان انبیای الهی برای بشریت،‌ صلح، ‌سعادت و امنیت همراه با شرف و عزت بوده است که از طریق برادری و همدلی امکان­پذیر است.  

صلح و اهمیت آن در تاریخ اسلام

سخنران پایانی این همایش، یوسف فرناندز، فعال اسپانیایی و رئیس شورای اسلامی اسپانیا بود. وی سخنان خود را با این پرسش آغاز کرد که آیا در زندگی روزمره مسلمانان می توان مظاهری از صلح یافت؟ این پرسش مهم است چون رابطه عملی اسلام را با این مفهوم نشان می‌دهد و سپس به کلمه «سلام» یا «سلام علیکم» اشاره کرد که از سلم به معنای صلح می‌آید و بیان کرد:اولین چیزی که وقتی مسلمانان یکدیگر را و یا افرادی دیگر را می بینند چیزی جز سخن گفتن از صلح نیست. نام خود دین اسلام نیز از همین ریشه می آید و مفهوم صلح در آن مستتر است.

فرناندز به تفاوت اصلی میان دو دین اسلام و مسیحیت اشاره کرد و گفت دو دین اسلام و یهودیت ادیانی هستند که در آنها فقه اهمیت بالایی دارد. اما اسلام اول بعد معنوی و روحانی دارد و سپس بعد تشریعی و فقهی. بعد اول تغییر ناپذیر است اما بعد دوم این ویژگی را دارد که می تواند خود را با نیازهای زمانه تطبیق دهد. اما آیین مسیحیت دارای فقه تفصیلی و هنجاری دین اسلام نیست.

وی به تفاوت دیگر میان اسلام و مسیجیت در وجه تاریخی آنها اشاره کرد و گفت: وقتی پیامبر اسلام (ص) ظهور کرد در منطقه شبه جزیره عربستان هیچ دولتی وجود نداشت که او بتواند از ساختار آن استفاده کند. در حالی که مسیحیت اساسا بر بستر امپراطوری رم بسط و گسترش یافت و از طریق این حاکمیت منظم گسترده پیام خود را به نشر داد. این دین نیازی به بر پا کردن نظام اجتماعی و سیاسی نداشت چرا که از پیش آن را دارا بود. اما پیامبر اسلام بعد اجتماعی و سیاسی اسلام را باید از نطقه صفر بنا می کرد. این کار از شهر مدینه آغاز شد و اساسا از همین رو است که در اسلام وجه هنجاری پر رنگی در قواعد اجتماعی و سیاسی می بینیم.

فرناندز در رابطه با معنی صلح در دین اسلام به سه معنای مختلف اشاره کرد و گفت: صلح در اسلام چند معنا دارد. اول مفهومی است که در حوزه امور حقوقی از آن ساخته شده است و عموما به معنای تراضی میان طرفین در یک معامله که ممکن است ملک یا امثالهم باشد فهمیده شده است. دوم معنای صلح در نگاه فراتاریخی و آخر الزمانی است. این نگاه البته مختص تشیع است که معتقد است در پایان تاریخ، حضرت مهدی (عج) با ظهور خود صلح واقعی و حقیقی بشری را متحقق می‌کند.

وی در ادامه، یادآور شد: سومین معنای صلح را نیز باید در رخدادی درونی که هر مسلمانی به دنبال آن است جستجو کرد. آرامش و صلح درونی چیزی است که بنا بر تعلیم اسلامی در نتیجه یک جنگ مهم و بزرگ درونی به دست می آید. این نبرد درونی آنقدر مهم است که در اسلام به جنگ های معمول «جهاد اصغر» گفته می شود و «جهاد اکبر» یا جنگ بزرگتر چیزی نیست جز نبرد میان انسان با نفس اماره و پیروزی مقابل امیال و هواهای خود که او را به سوی شر و گناه می برند. صلح درونی در نتیجه چنین نبردی محقق می‌گردد.