به گزارش روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مجید کامرانی، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در نیجریه در یادداشت جدید خود، پیرامون موضوع «نقش مسلمانان در پیشرفت جنوب غرب نیجریه» نوشت: سرزمین یوربولند (Yorubaland) یکی از مناطق فرهنگی و قومی مهم در نیجریه است که متعلق به قوم یوروبا می‌باشد. این منطقه عمدتاً در جنوب‌غربی نیجریه قرار دارد و شامل ایالت‌هایی مانند لاگوس، اویوی، اودوشا، و اکوئیتا می‌شود. یوروباها دارای تاریخ غنی، زبان و فرهنگ ویژه‌ای هستند. زبان یوروبا یکی از زبان‌های رسمی نیجریه است و در ادبیات، موسیقی و هنرهای تجسمی این قوم جایگاه ویژه‌ای دارد. فرهنگ یوروبا شامل سنت‌های مذهبی و مراسم‌های خاصی است که به فرهنگ افریقایی و آیین‌های بومی ارتباط دارد.

اسلام در سرزمین یوروبولند

حضور اسلام در سرزمین یوروبا گواهی بر تاریخی غنی و پرجنب‌وجوش این بخش از سرزمین نیجریه دارد که به چندین قرن پیش بازمی‌گردد و تحت تأثیر عمیق تجارت، مهاجرت و تلاش‌های فداکارانه دانشمندان و مبلغان اولیه اسلامی شکل گرفته است. محققان ظهور اسلام در یوروبالند را به قرن چهاردهم میلادی نسبت می‌دهند، زمانی که مبلغان و بازرگانانی به نام ایمال به این منطقه آمدند. این نام به عنوان نماد هویت تاریخی اسلام (Esin Imale) در تمام شهرها و سکونت گاههای یوروبا طنین‌انداز شده است.

ظهور اسلام در این منطقه نه‌تنها معرفی یک دین جدید بود، بلکه آغاز دوره‌ای دگرگون‌کننده بود که چشم‌انداز فکری، اجتماعی و فرهنگی جامعه یوروبا را تغییر داد. آموزه‌های اسلامی با دانش فراوان در زمینه‌های مختلف، از جمله علم، فلسفه و حکمرانی همراه بود که بازتاب رویکرد کل‌نگر به زندگی است که قرآن و حدیث ترویج می‌کنند. دانشمندان اولیه مسلمان این ارزش‌ها را تجسم بخشیدند و از دانش خود برای ساختن جوامع و تقویت رشد فکری استفاده کردند.

در شهرهایی مانند لاگوس، ایبادان، ایلورین و اویو، بذر دانش اسلامی کاشته شد و سنگرهای یادگیری و فرهنگ را ایجاد کرد. نفوذ اسلام مورد استقبال پادشاهان یوروبا قرار گرفت که به دنبال مشاوره و راهنمایی علمای اسلامی در زمینه کشورداری بودند. علافین آجاگبو (۱۶۵۰-۱۶۵۸) از اویو و اوبا کوسوکو (۱۸۴۵-۱۸۵۱) و اوبا آدل آجوسون (۱۸۱۱ – ۱۸۲۱ از لاگوس، مسلمانان و روحانیون اسلامی را در اداره و دادگاه‌های خود جای دادند. این شهرها با جمعیت رو به رشد و اهمیت جغرافیایی استراتژیک خود به مراکز حیاتی برای گسترش اسلام تبدیل شدند. تأسیس مساجد، از جمله اولین مسجد در اویو در سال 1550 میلادی و مساجد بعدی در ایوو (1665)، ایسین (1760)، لاگوس (1774)، ساکی (1790) و اوسوگبو (1899) گواهی بر نفوذ اسلامی در سراسر سرزمین یوروبا است.

تأسیس مؤسسات آموزشی اسلامی امکان ادغام دانش دینی و سکولار را فراهم کرد و اطمینان حاصل کرد که جوامع اولیه مسلمان در سرزمین یوروبا به خوبی مجهز به هدایت نیازهای معنوی و دنیوی خود هستند. این تأکید دوگانه بر رشد معنوی و فکری به تقویت حس وحدت کمک کرد.

لاگوس، به عنوان یک شهر بندری شلوغ، نمونه‌ای از نقش حیاتی رهبری مسلمانان در توسعه منطقه بود. بازرگانان و دانشمندان مسلمان در خط مقدم شکل‌دادن به چشم‌انداز اقتصادی و اجتماعی لاگوس بودند و شبکه‌های تجاری و سیستم‌های مالیاتی را ایجاد کردند که به رونق آن کمک کرد. این میراث ریشه در اصول اسلامی انصاف و عدالت در معاملات اقتصادی دارد. رهبری مسلمانان در لاگوس همچنین در تأسیس موسسات آموزشی که آموزه‌های دینی را با دانش سکولار متعادل می‌کردند، نقش مهمی داشتند. این ادغام تضمین کرد که جامعه مسلمانان نه‌تنها عمیقاً در ارزش‌های اسلامی ریشه دارد، بلکه برای انطباق با خواسته‌های جهانی که به سرعت در حال مدرن‌شدن است، مجهز شده است.

ایبادان، که به خاطر فرهنگ فکری پرجنب‌وجوش خود شناخته می‌شود، نقش مهمی در تحکیم اسلام در سرزمین یوروبا ایفا کرد. این شهر به‌واسطه دانشمندان و موسسات آن که آموزش دینی و سکولار را ترویج می‌کردند، به چراغی از آموزش اسلامی تبدیل شد. تأسیس مدارس مذهبی و مدارس قرآنی پایه و اساس جمعیت مسلمان باسواد و تحصیل‌کرده را بنا نهاد. این موسسات نه‌تنها آموزش‌های دینی را ارائه می‌دادند، بلکه موضوعاتی مانند ریاضیات، علوم و ادبیات را نیز در خود جای دادند که منعکس‌کننده رویکرد جامع به آموزش است که اسلام از آن حمایت می‌کند. این منعکس‌کننده سنت عصر طلایی اولیه اسلامی است، جایی که دانشمندانی مانند خوارزمی و ابن سینا در درک جهان از زمینه‌های مختلف علمی مشارکت داشتند و در عین حال در ایمان اسلامی خود پایه‌گذاری کردند. جنبش فکری ایبادان، دانشمندانی را از سراسر آفریقای غربی به خود جلب کرد و فرهنگ دانش و تفکر انتقادی را ایجاد کرد که امروزه همچنان شهر را شکل می‌دهد.

ایلورین و ایوو، دو شهر دیگر با تاریخ غنی از دانش اسلامی و یکپارچگی فرهنگی هستند. ایلورین، به‌ویژه، به دلیل مشارکت در فقه اسلامی و اندیشه فکری مشهور است. دانشمندان ایلورین در توسعه اندیشه اسلامی در غرب آفریقا نقش مهمی داشته‌اند و آثار قابل توجهی در زمینه الهیات، فقه و فلسفه تولید کرده‌اند. به همین ترتیب، ایوو دانشمندان برجسته‌ای را تربیت کرده است که در خط مقدم ترویج آموزش و ارزش‌های اسلامی در سراسر سرزمین یوروبا و فراتر از آن بوده‌اند. سهم هر دو شهر در دانش‌پژوهی اسلامی گواهی بر میراث ماندگار اسلام در سرزمین یوروبا است، جایی که دانش و تقوا مورد احترام و تجلیل قرار می‌گیرد.

مجمع امامان و آلفاها - Robitatu-l-Aimmah wal Ulamoh fi Bilaadi Yoruba -  نقش مهمی در متحد کردن امت اسلامی در سراسر سرزمین یوروبا ایفا کرده است. از نظر تاریخی، این مجمع یک نهاد هماهنگ‌کننده حیاتی بوده است که امامان، علما و رهبران جامعه را برای رسیدگی به چالش‌های مشترک و ترویج ارزش‌های اسلامی گرد هم می‌آورد. این اتحادیه با ارائه بستری برای گفتگو و اجماع‌سازی، به جلوگیری از نوع جناح‌گرایی و تفرقه‌ای که می‌تواند یک جامعه را تضعیف کند، کمک کرده است. رهبری این اتحادیه در اطمینان از اینکه جوامع مختلف مسلمان سرزمین یوروبا می‌توانند برای رسیدگی به چالش‌هایی که با آن روبرو هستند، با یکدیگر همکاری کنند و حس وحدت را که برای پیشرفت اجتماعی حیاتی است تقویت کنند، نقش مهمی داشته است.

سهم مسلمانال در توسعه اجتماعی سرزمین یوروبا

کمک جوامع مسلمان به توسعه اقتصادی سرزمین یوروبا قابل توجه و چندوجهی است که نشان‌دهنده مشارکت عمیق آن‌ها در تجارت، حکومت، خدمات اجتماعی و زیرساخت‌هایی است که قرن‌ها این منطقه را شکل داده است. در شهرهایی مانند ایبادان و لاگوس، رهبران و بازرگانان مسلمان نقش اصلی را در اقتصادهای محلی و منطقه‌ای ایفا کردند و به‌طور قابل توجهی بر تجارت و سیستم‌های درآمدی تأثیر گذاشتند.

از نظر تاریخی، بازرگانان مسلمان تنها شرکت‌کننده نبودند، بلکه محرک‌های مهم شبکه‌های تجاری بودند که سرزمین یوروبا را به اقتصاد گسترده‌تر غرب آفریقا مرتبط می‌کردند. این مسیرهای تجاری، که توسط بازرگانان مسلمان ایجاد و نگهداری می‌شد، تبادل کالاها، ایده‌ها و حتی اعمال مذهبی را در فواصل وسیع تسهیل کرد و به توسعه اقتصادی و فرهنگی منطقه کمک کرد. نقش آن‌ها محدود به تجارت نبود، بلکه به شکل‌دهی به سیستم‌های مالیاتی که زیرساخت حکومت محلی را تشکیل می‌داد، گسترش یافت.

در مدیریت اقتصادهای محلی، به‌ویژه در شهرهایی مانند ایبادان و لاگوس، مسلمانان در ایجاد سیستم‌های مالیاتی عادلانه که منبع درآمد ثابتی برای توسعه زیرساخت‌ها و خدمات اجتماعی فراهم می‌کرد، نقش مهمی داشتند. این سیستم‌ها ریشه در اصول اسلامی عدالت و انصاف داشتند و منعکس‌کننده فلسفه حکومتی اشتراکی بودند که بر پاسخگویی و شفافیت تأکید داشت. رهبران مسلمان، با استفاده از تخصص مذهبی و اداری، به شکل‌گیری این چارچوب‌های مالیاتی کمک کردند تا اطمینان حاصل کنند که نه‌تنها در ایجاد درآمد مؤثر هستند، بلکه به‌طور گسترده توسط مردم پذیرفته شده‌اند.

به‌عنوان مثال، تحمیل نرخ آب و مالیات در شهرهایی مانند ایبادان و لاگوس در دوره‌های استعماری و پسااستعماری شامل کمک‌های قابل توجهی از سوی جوامع مسلمان بود که اطمینان حاصل کردند که مدیریت این منابع عمومی به آموزه‌های اسلامی در مورد توزیع عادلانه و رفاه جمعی پایبند است. این مالیات‌ها، به‌ویژه در مراکز شهری، توسعه زیرساخت‌های ضروری، از جمله جاده‌ها، بازارها و امکانات بهداشتی را تأمین می‌کرد که به نوبه خود کیفیت زندگی همه ساکنان، صرف نظر از وابستگی‌های مذهبی آنها، را بهبود می‌بخشید.

سهم جوامع مسلمان در مدیریت اقتصادهای محلی همچنین در ظهور بازارهای اسلامی در سراسر شهرها و شهرهای یوروبا مشهود است. به‌تازگی، در ایوو، یک سازمان اسلامی به نام جماعت تربیت مسلمان، بازار اسلامی را راه‌اندازی کرد که برای پاسخ به بحران‌های تورم، ناامنی غذایی و مشکلات اقتصادی فعلی در نیجریه طراحی شده است.

رهبران و سازمان‌های مسلمان همچنین نقش مهمی در ارائه خدمات اجتماعی حیاتی از جمله آموزش و مراقبت‌های بهداشتی در شهرهای یوروبا ایفا کردند. به‌عنوان مثال، در لاگوس، گروه‌های مسلمان در خط مقدم تأسیس مدارس ابتدایی و متوسطه و بیمارستان‌ها قرار داشتند. تأسیس مؤسسات آموزشی اسلامی، مانند مدارس قرآنی و مدارس رسمی، زمینه را برای یک سنت آموزشی فراهم کرد که هر دو سیستم دانش اسلامی و غربی را در هم آمیخت.

سهم جوامع مسلمان در رشد آموزش عالی در نیجریه نیز عمیق است. سازمان‌های اسلامی مختلفی مانند انجمن انصارالدین و انجمن نصرالله  فتح نیجریه به‌طور قابل توجهی به تغییر موقعیت آموزش عالی در نیجریه کمک کرده‌اند. در نیجریه امروز، افزایش تعداد مؤسسات دینی اسلامی و سهم آنها در آموزش، تحقیق و توسعه نیروی انسانی قابل‌توجه است.

از جمله این مؤسسات آموزش عالی می‌توان به دانشگاه کرسنت (۲۰۰۵)، دانشگاه الحکمه (۲۰۰۵)، دانشگاه القلم کاتسینا (۲۰۰۵)، دانشگاه فواره (۲۰۰۷)، دانشگاه سامیت، اوفا (۲۰۱۵) و دانشگاه محمد کمال الدین، ایالت کوارا اشاره کرد. این دانشگاه‌ها در حال تبدیل شدن به نیرویی در تلاش برای تغییر موقعیت آموزش عالی در نیجریه و همچنین تبدیل شدن به چراغی برای یادگیری و درستکاری اخلاقی هستند.

سهم جوامع مسلمان در خدمات مراقبت‌های بهداشتی به همان اندازه قابل توجه است. ابتکارات تحت رهبری مسلمانان در لاگوس و ایبادان شاهد ایجاد کلینیک‌ها و بیمارستان‌هایی بود که مراقبت‌های پزشکی را به جمعیت گسترده‌تری ارائه می‌دادند، به‌ویژه در قرن بیستم که خدمات بهداشت عمومی اغلب ناکافی بود. این نهادهای بهداشتی و درمانی، که ریشه در اصل اسلامی خدمت به رفاه همه دارند، نقش مهمی در بهبود سلامت عمومی و کاهش نرخ مرگ‌ومیر در مراکز شهری ایفا کردند.

مدیریت آب، یکی از جنبه‌های اساسی توسعه هر جامعه، حوزه دیگری بود که مشارکت مسلمانان در آن عمیق بود. در شهرهای یوروبا، جوامع مسلمان مسئولیت اطمینان از دسترسی به منابع آب برای همه را بر عهده گرفتند و تشخیص دادند که توزیع عادلانه آب یک تعهد اساسی جمعی است. این احساس مسئولیت، که عمیقاً در آموزه‌های اسلامی نهفته بود، منجر به ایجاد و نگهداری چاه‌ها، مخازن و سایر منابع آب شد که به نفع کل مردم بود.

علاوه بر این، جوامع مسلمان عمیقاً درگیر توسعه اقتصادی و سیاسی گسترده‌تر سرزمین یوروبا بودند. تاریخ انجمن دانشجویان مسلمان نیجریه (MSSN) نشان می‌دهد که چگونه جوامع مسلمان از فضای سیاسی برای ترویج منافع امت و تقویت وحدت استفاده کرده‌اند.

از آنجایی که اهمیت وحدت ملی در نیجریه معاصر را نمی‌توان نادیده گرفت، سازمان‌های مسلمان به‌طور قابل توجهی به تلاش برای ملت‌سازی و وحدت ملی در نیجریه کمک کرده‌اند. سازمان‌های اسلامی مانند شورای عالی امور اسلامی نیجریه (NSCIA) و فدراسیون انجمن زنان مسلمان نیجریه (FOMWAN) بر هماهنگی امور امت اسلامی تمرکز دارند.

نتیجه گیری

همان‌طور که ملاحظه شد، مشارکت مسلمانان در توسعه سرزمین یوروبا در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هم عمیق و هم پایدار بوده است. جوامع مسلمان از طریق تعهد پایدار خود به رفاه همه، اثر مهمی در تاریخ و هویت سرزمین یوروبا بر جای گذاشته و کمک‌های آنها همچنان آینده منطقه را تضمین می‌کند.

اتحاد امامان و آلفاها نقشی محوری در رسیدگی به چالش های چند وجهی که جوامع مسلمان در سراسر سرزمین یوروبا با آن مواجه هستند، به ویژه در تقویت وحدت و ترویج پیشرفت، ایفا می کند. از نظر تاریخی، جامعه مسلمانان در سرزمین یوروبا از تلاش های جمعی به رهبری امامان و دانشمندان بهره مند شده است که شکاف بین گروه‌های مختلف را پر کرده و از آموزه‌های اسلامی حمایت می‌کنند. این موقعیت منحصر به فرد به اتحادیه این پتانسیل را می‌دهد که به عنوان چراغ وحدت و پیشرفت برای همه مسلمانان منطقه عمل کند و به عنوان پلی بین ارزش های سنتی و خواسته های جامعه مدرن عمل کند.

چالش‌های پیش روی جوامع مسلمان در سرزمین یوروبا متعدد و پیچیده است، از تکه تکه شدن اجتماعی-سیاسی و نابرابری‌های اقتصادی گرفته تا مسائل نابرابری آموزشی و درگیری‌های بین نسلی را شامل می‌شود. این چالش‌ها را نمی‌توان بدون تلاش جمعی و هماهنگ به طور موثر برطرف کرد . با تعامل فعال با رهبران جامعه، دانشمندان و مسلمانان می‌توان به پر کردن شکاف‌ها و ایجاد اجماع در مورد مسائل کلیدی که بر رفاه و پیشرفت جامعه تأثیر می‌گذارد، کمک کرد.

منابع:

2014. sp; Adelowo, E. D. (2014). Plurality of Religions and Its Effects: A Case Study of the Situation in Yorubaland of Nigeria. Perspectives in Religious Studies: Volume II, 2, 340.
2015. sp; Adeuyan, J. O. (2011). Contributions of Yoruba People in the Economic & Political Developments of Nigeria. AuthorHouse.
2016. sp; Akwara, A. F., & Ojomah, B. O. (2013). Religion, politics and democracy in Nigeria. Canadian Social Science, 9(2), 48.
2017. sp; Balogun, A. (2019). “When knowledge is there, other things follow”: the Muslim Students’ Society of Nigeria and the making of Yoruba Muslim youths. Islamic Africa, 10(1–2), 127–152.
2018. sp; Balogun, A. S. (2019). Being a” Good Muslim”: The Muslim Students’ Society of Nigeria (MSSN), Islamic Reform and Religious Change in Yorubaland, 1954-2014. Universitaet Bayreuth (Germany).
2019. sp; BBC News. (2016). Letter from Africa: Nigeria’s war of the religious robes. Bbc.Com. https://www.bbc.com/news/world-africa-36575657
2020. sp; Fahm, A. O. (2017). Muslim Women and Social Responsibility in Nigeria : Contributions of the Federation of Muslim Women ’ s Associations in Nigeria ( FOMWAN ). Alternation Special Edition, 19, 175–191.
2021. sp; Gbadamosi, T.G.O. (1978) The Growth of Islam among the Yoruba, 1841-1908, London: Longman.
2022. sp; Israel, A. (2021). Hijab: The state of harmony at centre of crisis. Www.Vanguardngr.Com. https://www.vanguardngr.com/2021/03/hijab-the-state-of-harmony-at-centre-of-crisis/
2023. Kalejaiye, H., & Oloyede, A. (n.d.). Supreme Court ruling on hijab: Reasons for excitement. Islamic Welfare Foundation. Islamic Welfare Foundation. Retrieved October 2, 2024, from https://iwf.com.ng/news/supreme-court-ruling-on-hijab-reasons-for-excitement/
2024. sp; Morey, P., & Yaqin, A. (2011). Framing Muslims: Stereotyping and representation after 9/11. Harvard University Press.
2025. sp; Oladiti, A. A. (2015). Reconsidering the influence of Islam on Yoruba cultural heritage, 1930-1987.
2026. sp; Oloyede, I.O. (2015). Islam in Nigeria: A Century of National Islamic Societies. Journal of Islam in Nigeria, Vol. 1 No 1, June., 1-35
2027. sp; Opeloye, Muhib O. (1998) “Religious Humanism Among the Yoruba of Nigeria.” Studia Missionalia 47: 161–176.
2028. sp; Paden, J. N. (2006). Muslim civic cultures and conflict resolution: the challenge of democratic federalism in Nigeria. Brookings Institution Press.
2029. sp; Peel, J. D. Y. (1978). Olaju: A Yorba concept of development. The Journal of Development Studies, 14(2), 139–165.
2030. sp; Raifu, I. O. (2016). Intrigues and Twist in the Imamate Crisis of Lagos Central Mosque (Jama’atul Muslimeen Council), 1841 to 1947. AFRREV IJAH: An International Journal of Arts and Humanities, 5(4), 36-48.
2031. sp; Siyan Oyeweso (2013), “Ansar-Ud-Deen Society and Islamic Development in Lagos: Growth, Contributions and Challenges,” in Siyan Oyeweso and M.O. Raheemson (eds.), Actors and Institutions in the Development of Islam in Lagos State (Ibadan: Matrix Books) 336-357.
2032. nbsp; Siyan Oyeweso (n.d), NASRUL-LAHI-L-FATIH (NASFAT): The First 25 Years (1995-2020)Unpublished Research Manuscript
2033. sp; Siyan Oyeweso (2019), “Private Universities in Nigeria: Inequality in Education?” in Siyan Oyeweso and Sola Akinrinade (eds.), Perspectives on Higher Education & Good Governance in Nigeria, Ibadan: Noirledge Educational Publishers, 51-77
2034. sp; https://muslimnews.com.ng/2024/10/13/strengthening-islamic-unity-and-progress-in-yoruba-land-by-prof-ishaq-oloyede