مهدی شکیبایی مدیرعامل جمعیت دفاع از فلسطین درباره ضرورت اندیشه ورزی در جهان اسلام و شرق برای تولید گفتمان نوین حقوق بشر گفت: گفتمان حقوق بشر غربی با مبانی سکولار، فردگرایانه و لیبرالیستی، نتوانسته است بسیاری از نیازهای جوامع شرقی با بافت‌های فرهنگی، دینی و اجتماعی متفاوت را پوشش دهد.

وی افزود: تجربه استعمار، سلطه، جنگ و نابرابری نشان داده است که حقوق بشر غربی عمدتاً ابزاری در خدمت قدرت بوده و نه اینکه همیشه در خدمت انسان باشد.

منبع تغذیه‌ای برای گفتمان حقوق بشر شرقی

مدیرعامل جمعیت دفاع از فلسطین درباره منبع تغذیه این گفتمان حقوق بشری مبتنی بر آموزه‌های شرقی اظهار داشت: متون دینی و الهیاتی در اسلام، مسیحیت شرقی، هندوئیسم، بودیسم و سایر ادیان آسیایی می‌توانند هرکدام به عنوان منبعی برای تغذیه این گفتمان عمل کنند. از سویی میراث تمدنی شرق همچون فلسفه‌های اخلاقی کنفوسیوسی، حکمت ایرانی-اسلامی، سنت‌های عرفانی و عقلانیت اخلاقی شرقی در کنار اسناد تاریخی و فکری غیرغربی همچون «پیمان مدینه» پیامبر اسلام، فقه حقوق عمومی اسلامی، اصول عدالت در فلسفه اسلامی و حتی منشور کوروش در بافت فرهنگی خودش می‌توانند آبشخور این گفتمان را تشکیل دهند.

وی افزود: حتی اسناد حقوق بشری درون‌تمدنی مثل اعلامیه قاهره درباره حقوق بشر در اسلام (OIC 1990) که گرچه نیازمند بازنگری است، اما تلاش اولیه‌ای برای گفتمان بدیل بوده است.

شکیبایی با بیان اینکه کشورهای شرقی به دلایل تاریخی و تمدنی، دارای زمینه‌های مشترک فرهنگی، معنوی و ضدسلطه هستند، تصریح کرد: زمینه‌های نزدیکی عبارتند از تجربه مشترک استعمار و سلطه غرب همچنین مخالفت با نظام جهانی ناعادلانه، گرایش به ارزش‌های جمع‌گرایانه و معنوی و در نهایت چالش‌های مشترک نظیر فقر، تبعیض و دخالت‌های نظامی.

راه‌حلی برای دستیابی به وحدت گفتمانی در شرق فرهنگی

این کارشناس مسائل فلسطین سپس با اشاره به اینکه کشورهای شرقی و اسلامی از طرق مختلف می توانند معضل پراکندگی خود را در موضوع گفتمان حل و فصل نمایند، راه‌حل‌های این موضوع را به این ترتیب برشمرد: اینکه اتحادیه‌ها یا مجامع فرهنگی و فکری بین کشورهای اسلامی، آسیای جنوب‌شرقی، آسیای مرکزی و حتی آفریقا ایجاد نمایند. یا نهادهای حقوق بشری مشترک غیرغربی با هدف بازنگری در مفاهیم و مدل‌سازی نو برپا کنند.

وی ادامه داد: همچنین  نشست‌های بین‌تمدنی و فکری شرق‌محور و تولید محتوای علمی، رسانه‌ای و فلسفی برای ترویج گفتمان جدید برگزار نمایند.

در بخش دیگری شکیبایی با بیان اینکه تمدن‌ها و ادیان شرقی می‌توانند با تکیه بر سه محور، گفتمان حقوق بشر غربی را نقد کنند، گفت: اولین محور نقد فلسفی است بر این اساس نگاه تقلیل‌گرایانه غرب به انسان، غفلت از معنویت، بحران خانواده، بحران معنا قابل نقد خواهد بود. محور دوم نقد تاریخی است، در این محور استفاده ابزاری غرب از حقوق بشر برای توجیه استعمار، جنگ، تحریم و دخالت قابل نقد می‌شود. نقد ساختاری نیز محور سومین گروه از نقد است که براساس آن وابستگی نهادهای حقوق بشری به قدرت‌های سیاسی و اقتصادی غربی قابل نقد خواهد بود.

گفتمان شرقی؛ اصلاح‌گر یا تقابلی؟

مدیرعامل جمعیت دفاع از فلسطین در پاسخ به این سؤال که آیا گفتمان حقوق بشری کنونی قابل اصلاح است و شرق گفتمان تقابلی خواهد داشت، نیز این‌طور پاسخ داد: تا حدی بله، اما محدود؛ اصلاح آن تنها در صورتی ممکن است که جهان غرب پذیرای تعدد گفتمان‌ها باشد و نگاه تک‌ساحتی و جهان‌شمول نداشته باشد. اما در مورد بخش دوم سوال باید گفت گفتمان شرق ترجیحاً باید بدیل انتقادی و اصلاح‌گرانه باشد، نه صرفاً تقابلی. اما اگر غرب مقاومت کند، شکل‌گیری یک گفتمان تقابلی اجتناب‌ناپذیر است؛ گفتمانی با هویت مستقل، اما جهان‌شمول از منظر معنویت، عدالت و کرامت.

وی با تاکید بر اینکه گفتمان غربی در حوزه فلسطین به‌شدت شکست خورده است، تصریح کرد: نهادهایی مانند شورای امنیت، دیوان کیفری بین‌المللی یا شورای حقوق بشر به ‌ندرت اقدام مؤثری انجام داده‌اند. حقوق بشر در فلسطین همواره تحت تأثیر منافع غرب و اسرائیل نادیده گرفته شده است. مفاهیم کلیدی مثل «حق تعیین سرنوشت» و «مبارزه با اشغال» در این گفتمان یا حذف شده یا مصادره شده‌اند.

شکیبایی سپس گفت: در مقابل، گفتمان شرقی، مبتنی بر مقاومت، کرامت جمعی، عدالت جهانی و ارزش‌های دینی، می‌تواند صدای مظلوم را تقویت کند، از ابزارهای حقوقی بین‌المللی به‌نفع مستضعفان استفاده کند، مفهوم مقاومت مشروع و اخلاقی را وارد گفتمان حقوق بشر کند.

شانس موفقیتی برای گفتمان شرق فرهنگی 

وی در ادامه، تاکید کرد: شانس موفقیت این گفتمان شرقی به عواملی همچون قدرت رسانه‌ای و دیپلماسی عمومی، اتحاد کشورهای شرقی و اسلامی و حمایت افکار عمومی جهانی و نخبگان دانشگاهی دارد.

این کارشناس مسائل فلسطین در پاسخ به سوال پایانی مبنی بر اینکه چگونه گفتمان شرقی باید در موضوع فلسطین عمل کند و وظیفه اندیشه‌ورزان در اینباره چیست، هم این‌طور واکنش نشان داد: در سطح گفتمان و نرم افزار چند اقدام لازم هستند. اول اینکه تبیین ماهیت ظلم، اشغال و تبعیض به‌عنوان نقض بنیادین حقوق بشر صورت بگیرد. همچنین، تعریف مقاومت به‌مثابه حق طبیعی ملت‌ها در برابر اشغال لازم است انجام شود و از سویی پیوند دادن مسئله فلسطین با سایر جنبش‌های ضدتبعیض در جهان و ایجاد تولیدات فکری، رسانه‌ای، علمی، هنری و حقوقی از منظر شرقی ضرورت دارد.

وی ادامه داد: درباره وظیفه اندیشه ورزان شرق فرهنگی نیز کارهایی همچون بازخوانی متون دینی و تاریخی در راستای دفاع از مظلوم، طراحی مدل‌های بومی حقوق بشر با قابلیت استناد بین‌المللی، تأسیس مراکز پژوهشی و تربیت دیپلمات‌ها، حقوق‌دانان و فعالان مدنی و حضور در فضای بین‌المللی، کنفرانس‌ها و مجامع جهانی برای اقناع دیگران از جمله کارهایی است که می‌توان نسبت به آنها اقدام کرد.

نخستین اجلاس بین‌المللی حقوق بشر در رهیافت شرقی به همت دانشگاه باقرالعلوم(ع) و با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، با حضور 40 میهمان بین‌المللی از 22 کشور از 8 تا 12 اردیبهشت‌ماه سال جاری در تهران، قم و اصفهان برگزار می‌شود.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی