در این مقاله آمده است: حقوق بشر یکی از مفاهیم کلیدی در گفتمان جهانی است که در چند دهه اخیربسیار مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفته است. آنچه امروزه در جامعه بین‌المللی و نهادهای حقوقی مربوطه به عنوان حقوق بشر تعریف می‌شود، مفهومی است که اغلب از منظر غربی تعریف و به عنوان یک مفهوم جهان‌شمول عرضه می‌شود.

این در حالی است که این معیارهای حقوق بشر کنونی، نه تنها نماینده جامعه جهانی نیست بلکه در بسیاری از موارد نیازها و ارزش‌های جوامع دیگر، به‌ویژه جوامع اسلامی و شرقی، را نادیده گرفته است.

این مسأله موجب شده که گفتمان حقوق بشر در برخی از مناطق جهان، از جمله کشورهای اسلامی، با مقاومت و گاه سوء تفاهم مواجه شود.

مشکل زمانی جدی‌تر می‌شود که نظام‌های حقوقی بین‌المللی حال حاضر، بر أساس همین معیارها و با همین تعریف، دیگر کشورها که معمولا هم غیر اروپایی و شرقی هستند را، شایسته سرزنش و مستحق مجازات می‌شمارند.

موضوع فلسطین و بکارگیری استانداردهای دوگانه حقوق بشری، الگوسازی غرب در مباحث حقوق زنان و آزادی‌های جنسی بی حد و مرز، از نمونه‌های متناقض نگاه غربی با فرهنگی و باورهای شرقی است؛ اگر چه در همین نگاه موجود نیز، دوگانگی در استفاده از معیارها و استفاده ابزاری از حقوق بشر به وضوح قابل مشاهده است.

این صورت بندی  غرب از انسان و حقوق بشر امروزه صرفا مختص به انسان فلسطینی نیست. آنها زندگی نرمال را برای آدم های نرمالی می دانند که به پذیرش سروی آنان تن دهند و هرکسی که بیرون از باغ غرب و در جنگل شرق فرهنگی زندگی می‌کند و به سروری آنان تن ندهد مشمول این صورت بندی تبعیض آمیز خواهد شد.

این نگاه دوگانه غرب به انسان و حقوق بشر که برگرفته از مبانی فلسفی وفرهنگی اومانیسم غربی است امروزه  موضوع حقوق بشر را به ابزاری سیاسی جهت پیشبرد اهداف و اعمال فشار بر علیه ملت‌ها تبدیل کرده و چالش مشترک بسیاری از ملت‌ها و کشورهایی است که هژمونی غرب را نپذیرفتند.

از این رو، مرزهای این دوگانه نه جغرافیایی بلکه فرهنگی است؛ فرهنگی که حقوق بشر و تعریف او از انسان را شکل می‌دهد، چرا که شرق جایی است که هویت‌ها جمع گرایانه، وابسته به گروه، خانواده، روستا، شهر، تاریخ ،دین، فرهنگ و جامعه است و به واسطه این محیط‌ها هویت می‌یابد اما در غرب فرهنگی  فردگرایی، تاکید بر من و تمرکز بر روی خود فردی، برابری، منحصر به فرد بودن و به چالش کشیدن حرف اول را می‌زند.

نکته مهم دیگر اینکه؛ حقوق بشر یک مزیت عملکردی ودستاورد بزرگ دین مبین اسلام به صورت خاص و بسیاری از تمدن‌های مشرق زمین به صورت عام به شمار می رود. مزیتی که ریشه در مبانی فکری، فرهنگی و تمدنی آنان داشته و هزاران سال پیش از ظهور تمدن غربی سابقه دارد و می‌تواند به نکته کانونی همگرایی بسیاری از ادیان، فرهنگ‌ها و تمدن‌های شرقی تبدیل گردد.

شرق، به‌عنوان خاستگاه ادیان بزرگ، فلسفه‌های عمیق و نظام‌های اخلاقی، از دیرباز به حقوق انسانی توجه داشته و بر این اساس می‌تواند الگویی جامع‌تر برای حل چالش‌های امروز جامعه بشری ارائه دهد.

در این نوشتار کوتاه، تلاش بر این است تا ضرورت تغییر رویکرد در تعریف حقوق بشر و معیارهای آن در گستره جهانی و اهمیت نگاه شرقی به مقوله حقوق بشر در دنیای متکثر امروز تا حدودی برای خواننده بیان شود.

نقد گفتمان غربی حقوق بشر

گفتمان غالب حقوق بشر در غرب که خود بانی دو جنگ جهانی بود و نیز سابقه تأسف‌بار دوران استعمار، مبتنی بر تجربه‌های تاریخی و پیامدهای جنگ‌های مذکور شکل گرفته. بر این اساس گاهی بیش از آن که بر مبانی ارزشی و اخلاقی انسانی استوار باشد، به منافع سیاسی و اقتصادی محدود شده است.

در برخی موارد، مباحث حقوق بشری در این نگاه، هیچ خط قرمزی برای خود قائل نیست؛ در هیچ یک از ادیان، مبانی فکری و فلسفی، نه شرقی و نه غربی، به جز حفظ مصالح بخشی کوچکی از جامعه جهانی که برای آن ایجاد شده.

آزادی بیان، تساوی بی حد و مرز زن و مرد، آزادی‌های جنسی، مفهوم تروریسم و موضوعاتی از این قبیل، در بسیاری از موارد در تعارض و تناقض با أصول ارزشی و اخلاقی جوامع، ادیان و ملل دیگر هستند، تناقضاتی که ضرورت بازتعریف حقوق بشر را بر اساس ارزش‌های جهان‌شمول و عادلانه‌تر برجسته می‌سازد.

تأکید دیدگاه غربی حقوق بشر بر فردگرایی، گاهی در تضاد با ارزش‌های جمع‌گرایانه و خانواده‌ محور جوامع شرقی است؛ به گونه‌ای که این نگاه، بنیان خانواده را که نخستین و اساسی‌ترین نهاد جامعه بشری است را، اول در غرب و سپس در بسیاری از کشورهای شرقی به صورت کاملا نگران کننده به خطر انداخته.

ایراد دیگری که می‌شود به آن اشاره کرد، وجود استانداردهای یکسانی است که از سوی نهادهای بین‌المللی وضع می‌شوند. این استانداردها اغلب به تفاوت‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی ملل مختلف توجه نمی‌کنند، در حالی که این امر می‌تواند برای یک جامعه دیگر مخاطره آمیز باشد.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی