در سال‌های اخیر، بحث درباره اجازه پوشیدن حجاب و روسری توسط دختران در مدارس قزاقستان به‌شدت داغ شده است. هم‌اکنون نیز، پس از تصمیم دادگاه عالی در مورد دانش‌آموزی که به دلیل پوشیدن روسری از مدرسه محروم شده بود، بحث‌های زیادی در فضای مجازی در جریان است. این بحث‌ها در یک کشور سکولار چه دلیلی دارند و لباس مذهبی چه پیامدهایی ممکن است داشته باشد؟

رسانه‌ها با سرعت به تصمیم دادگاه عالی واکنش نشان دادند و تیترهایی مانند «طرفداران پوشیدن روسری در مدارس قزاقستان به پیروزی رسیدند» و «حالا می‌توان با روسری به مدرسه رفت» را منتشر کردند.

اما یک روز بعد، دادگاه عالی در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که هیأت قضایی امور اداری دادگاه عالی به موضوع قانونی بودن پوشیدن روسری در مؤسسات آموزشی نپرداخته است.

در دادگاه آمده است: "هیأت قضایی تجدیدنظر تنها عدم اجازه مدرسه به دانش‌آموز برای حضور در کلاس‌ها را غیرقانونی تشخیص داده است، زیرا حق آموزش یکی از حقوق اساسی شهروندان قزاقستان است."

در عین حال، وزارت آموزش و پرورش صلاحیت تعیین الزامات لباس فرم اجباری برای مؤسسات آموزش متوسطه را دارد.

در دادگاه تصریح شده است: "دستورالعمل مربوط به وزیر لغو نشده و غیرقانونی شناخته نشده است." و می‌افزاید که والدین موظف به رعایت اساسنامه مدرسه و الزامات لباس فرم هستند.

داستان روسری سفید

دینا عمارووا، مادر دانش‌آموز کلاس پنجمی، از مدرسه شماره 3 شهر آکسای و گومار اجیگالیف مدیر آن شکایت کرده بود. دلیل شکایت این بود که دخترش، صفیة اساتای، از اول تا هشتم نوامبر 2023 به دلیل پوشیدن روسری "مطابق با اعتقاداتش" به مدرسه راه نیافت. مادر چندین بار به مدیریت مدرسه مراجعه کرد تا مانع از محدود شدن حق تحصیل فرزندش شود، اما نتیجه‌ای نگرفت.

دادگاه بدوی درخواست زن را رد کرد. او در اعتراض به این حکم توضیح داد که روسری دخترش یک نماد مذهبی نیست، بلکه یک پوشش سر ملی به نام کیمشک (کلاه زنان متأهل) است. اما هیأت قضایی مشخص کرد که روسری سفید معنای مذهبی دارد و پوشیدن آن نقض مقررات لباس فرم اجباری است. در نهایت، عدم اجازه حضور در کلاس‌ها قانونی تشخیص داده شد.

صلیب و کیپا

نکته قابل توجه این است که در دادگاه بدوی نتوانستند کارشناسی ارائه کنند که ثابت کند روسری به دین خاصی تعلق دارد. طرفین بر این نکته توافق کردند که روسری در مدرسه یک پوشش سر است.

در اینجا به استدلال‌های بسیار مبهمی می‌رسیم که چه چیزی را می‌توان عنصر لباس مذهبی یا ویژگی‌های آن دانست. مثلاً آیا صلیب برای دانش‌آموز مسیحی یا کیپا برای پسر یهودی نیز به همین دسته تعلق دارد؟

یا تصور کنید که پوشیدن روسری مجاز شود، اما در کلاس‌های تربیت بدنی که پوشیدن روسری مناسب نیست یا در کلاس‌های موسیقی و نقاشی که در اسلام تشویق نمی‌شوند چه باید کرد؟

یا اینکه والدین یا خود دانش‌آموزانی که با دانش‌آموزان محجبه مخالف هستند یا طرفداران لباس مذهبی با استدلال‌هایی مانند "این دختر خوب است، حجاب دارد، اما آن دختر بد است، حجاب ندارد" چه خواهند کرد؟

در این زمینه، تقابل آشکار "ما" و "آنها" وجود دارد که به تفرقه اجتماعی و درگیری منجر می‌شود. مقامات از لزوم محافظت از ماهیت سکولار دولت صحبت می‌کنند و جوامع مسلمان بر این باورند که این ممنوعیت حقوق و آزادی‌های آن‌ها را نقض می‌کند.

علاوه بر این، هویت مذهبی برجسته می‌تواند بر فرآیندهای سیاسی تأثیر بگذارد. در برخی جوامع، دین به نیروی محرکه‌ای برای شکل‌دهی سیاست‌ها و قوانین تبدیل می‌شود. این امر اغلب به تقویت دیدگاه‌های افراطی و مبارزه برای قدرت منجر می‌شود که ارزش‌های دموکراتیک و عدالت را تضعیف می‌کند. هنگامی که اعتقادات مذهبی با حقوق و آزادی‌های مدنی در تضاد باشد، معضلات اخلاقی جدی ایجاد می‌شود.

حداکثر سه رنگ

در دادگاه تأکید شده است که "اطلاعات نادرستی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود مبنی بر اینکه دادگاه عالی پوشیدن روسری در مدارس را قانونی اعلام کرده است."

همچنین موضع رسمی دولت این است که پوشیدن حجاب در مدرسه ممنوع است، زیرا این امر با مقررات لباس فرم مغایر است. در وب‌سایت دولت آمده است که هر عنصر جداگانه می‌تواند تبلیغ یک مذهب تلقی شود و در قزاقستان همه ادیان برابر هستند و به هیچ یک از آن‌ها برتری داده نمی‌شود.

بر اساس دستورالعمل قبلی، دانش‌آموزان باید لباس فرم کلاسیک با رنگ‌های یکدست و حداکثر سه رنگ بپوشند.

وضعیت در کشورهای همسایه

این موضوع در ازبکستان نیز مدت‌هاست مطرح بوده و دو سال پیش به توافق موقت رسیدند. شرزود شرماطوف، رئیس وزارت آموزش و پرورش جمهوری ازبکستان گفت: "با توجه به درخواست‌های بسیاری از والدین و با در نظر گرفتن ارزش‌های ملی ما، به عنوان استثنا و جدا از مصوبه (که لباس فرم مدرسه، از جمله ممنوعیت پوشیدن روسری و نمادهای مذهبی در مدرسه را تعیین می‌کند)، قصد داریم به دختران اجازه دهیم که در مدرسه روسری و تیلپای سفید یا روشن بپوشند." در عین حال، روسری باید از پشت بسته شود.

در عین حال، الزامات لباس فرم واحد اجباری در کشور همسایه لغو نشده است. شرزود شرماطوف از معلمان خواست مانعی برای دخترانی که می‌خواهند با لباس‌های مطابق با سنت‌های ملی به مدرسه بروند، ایجاد نکنند.

او افزود: "ما یک کشور سکولار هستیم. آموزش و پرورش و دین از هم جدا هستند. تصمیم اتخاذ شده نباید فردا به گونه‌ای دیگر تفسیر شود. یک دختر با روسری نباید به دختر دیگری فشار بیاورد."

امروزه موضوع پوشیدن روسری اسلامی در مدارس ازبکستان توسط مدیریت هر مدرسه به صورت مستقل تنظیم می‌شود. با این حال، پوشیدن حجاب در مدرسه ممنوع است.

تیلپا در تاجیکستان: موافق و مخالف

تابستان امسال، پارلمان تاجیکستان پوشیدن "لباس‌هایی که با فرهنگ ملی مغایر است" را ممنوع کرد. اگرچه در این قانون به طور مستقیم به این لباس اشاره نشده است، اما کارشناسان معتقدند که منظور لباس‌های زنان مسلمان است.

پیش از آن، طبق گزارش آسیاپلاس، اجبار دانش‌آموزان دختر به پوشیدن تیلپا در مدارس پایتخت باعث ایجاد نارضایتی شده بود. برخی از والدین بر اهمیت فرهنگی تیلپا و محافظت از سر در برابر گرما تأکید می‌کردند، در حالی که برخی دیگر از این موضوع ناراضی بودند و می‌گفتند تیلپا برای فرزندانشان ناراحت‌کننده است.

پیش‌تر وزارت آموزش و پرورش تاجیکستان مقرراتی را برای لباس دانش‌آموزان پسر و دختر منتشر کرده بود. بر اساس این مقررات، دختران مجاز به پوشیدن حجاب، شلوار جین تنگ و پاره، دامن کوتاه و تنگ، بیش از یک گوشواره در هر گوش و آرایش غلیظ نیستند. پوشیدن روسری و کلاه ملی مجاز است و همچنین خالکوبی و پوشیدن تی‌شرت‌هایی با تبلیغات یا نمادهای دولتی سایر کشورها ممنوع است.

در مدارس تاجیکستان، پوشیدن کلاه ملی اجباری نیست و تنها یک توصیه از سوی وزارت آموزش و پرورش است.

یک ماه پیش در شبکه‌های اجتماعی قرقیزستان خبری مبنی بر اجباری بودن برداشتن روسری از سر دانش‌آموزان برخی مدارس منتشر شد، اما وزارت آموزش و پرورش قرقیزستان این خبر را تکذیب کرد.

موضع وزارت آموزش و پرورش قزاقستان

وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده است که موضوع الزامات لباس فرم مدارس مدت‌هاست مشخص شده و قوانین آن مطابق با قانون آموزش و پرورش تدوین شده است.

در این اطلاعیه آمده است: "حجاب یک لباس مذهبی است و این نوع پوشش با الزامات ذکر شده مطابقت ندارد. علاوه بر این، والدین باید در درجه اول به کیفیت آموزش فرزندان خود و رشد شخصیتی آن‌ها توجه کنند."

هویت مذهبی

حجاب و روسری به طور کلی با اسلام مرتبط هستند و می‌توانند به عنوان نشانه‌ای آشکار از هویت مذهبی تلقی شوند. در حالی که صلیب یا نمادهای دیگر ممکن است کمتر قابل توجه یا کمتر تحریک‌آمیز به نظر برسند.

هویت مذهبی برجسته می‌تواند هم جنبه‌های مثبت و هم منفی داشته باشد. از یک سو، دین بخش مهمی از میراث فرهنگی است و به حفظ سنت‌ها و آداب و رسوم کمک می‌کند. بسیاری از افراد از طریق دین معنا و هدف زندگی خود را پیدا می‌کنند که می‌تواند به آن‌ها آرامش و رضایت خاطر بدهد.

از سوی دیگر، هویت مذهبی برجسته می‌تواند به تبعیض، تعصب و حتی خشونت علیه افرادی با اعتقادات متفاوت منجر شود. تفاوت‌های مذهبی می‌تواند شکاف‌های اجتماعی را عمیق‌تر کند و به درگیری بین گروه‌های مختلف منجر شود.

هویت مذهبی بیش از حد برجسته می‌تواند باعث عدم تحمل نسبت به دیدگاه‌ها و سبک زندگی‌های دیگر شود. افرادی که هویت مذهبی قوی دارند ممکن است توسط دیگران مورد قضاوت یا سوء تفاهم قرار گیرند.

این موارد بسته به زمینه، کشور و فرهنگ متفاوت است و باید تفاوت‌های فردی در درک دین و تأثیر آن بر زندگی افراد را در نظر گرفت.

ماده اول قانون اساسی قزاقستان

در ابتدای قانون اساسی قزاقستان آمده است: "جمهوری قزاقستان خود را یک کشور دموکراتیک، سکولار، قانونی و اجتماعی اعلام می‌دارد که بالاترین ارزش‌های آن انسان، زندگی، حقوق و آزادی‌های او است." بر اساس این اصل، هر فرد مذهبی می‌تواند از حقوق و آزادی‌های خود دفاع کند، اما نباید فراموش کرد که در کشور قزاقستان دین از دولت جدا است.

نکته: پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و شکل گیری استقلال جمهوری های پساشوروی، ناظران معتقدند شاهد رشد فزاینده جریان‌های ملی گرا مبتنی بر هویت‌های قومی و زبانی و ... هستیم و در کنار این جریان‌های ملی گرا، جریان‌های دین گرا همراه با سایر جریان‌های فرهنگی به دلیل خفقان و سرکوب‌های شدید دوره شوروی ظهور و بروز یافته اند و از سوی دیگر، به دلیل اینکه دولت های استقلال یافته اساس و اصول خود را بر سکولارسیم بنیان نهاده‌اند، جریان‌های دین گرا از این فرصت بهره برده و در چارچوب تمایلات بومی و محلی حرکت کرده و به جذب گروه‌های اجتماعی پرداخته‌اند. اکنون در کشورهای پساشوروی منطقه آسیای مرکزی گرایش به دین در حال رشد است و به باور برخی متخصصان این رویه سبب بروز نگرانی‌ها در محافل مختلف شده است. سوالات در خصوص اینکه، این جریان‌های دین گرا به چه سمت و سوی حرکت می‌کنند، مطرح است.

منبع:

https://www.ulysmedia.kz/analitika/38551-v-chem-v-kazakhstane-mozhno-khodit-v-shkolu-chtoby-ne-vyzyvat-spory-i-ne-obrashchatsia-v-sud/ 

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی