مقدمه

مقطع دوم تحصیلی تقریبا در تمام کشورها، یکی از مقاطع سرنوشت ساز برای جوانان آن کشور است. در این مقطع نوجوانان و جوانان علایق و توانایی خودشان را بیشتر کشف می‌کنند و شرایط لازم برای ورود به تحصیلات عالی را در رشته‌های مختلف کسب می کنند. در دوره متوسطه، قسمت اعظم استعدادهای اختصاصی نوجوان و جوان بروز می کند، قدرت یادگیری آنان به حد اعلای خود می‌رسد، کنجکاوی آنان جهت معینی می‌یابد و نوجوان به جوانی تبدیل می‌شود که در چندراهی انتخاب حرفه و شغل آینده زندگی اش قرار می‌گیرد.

عملکرد خوب دانش آموزان به آنها اعتماد به نفس کافی برای شروع مسیر پیشرفت علمی را می دهد. بسیاری از دانشگاههای داخل و خارج کشور جوانان پرتلاش را با آغوش باز می پذیرند چرا که آنها بهترین ورودی‌ها برای تحقق اهداف مختلف آموزشی هستند. کشور ما نیز برای اینکه بتواند از جوانان مستعد دیگر کشورها بهره ببرد، باید همین مسیر را دنبال کند و گام نخست در این راه شناخت دوره و نظام ارزشیابی آموزش های مقطع دوم تحصیلی کشورها است. در این نوشته به این امر مهم برای کشور تانزانیا پرداخته شده است.

نگاهی کوتاه به آموزش‌های پیش از متوسطه در تانزانیا

نظام آموزشی تانزانیا به چهار سطح اصلی تقسیم می‌شود: آموزش پیش دبستانی، آموزش ابتدایی، آموزش متوسطه و آموزش عالی.

مقطع اول تحصیلی در تانزانیا شامل آموزشهای پیش دبستانی و آموزش ابتدایی است.  آموزش پیش دبستانی جزو آموزشهای اجباری نیست و برای کودکان 3 تا 6 سال طراحی شده است. هدف از دوره آماده سازی کودکان برای آموزش ابتدایی از طریق یادگیری مبتنی بر بازی و اجتماعی شدن است. آموزش‌ها پیش دبستانی توسط مؤسسات دولتی و خصوصی ارائه می شود.

تحصیلات رسمی سیستم آموزشی تانزانیا با آموزهای ابتدایی آغاز می شود که برای کودکان 7 ساله اجباری است و هفت سال طول می کشد. برنامه درسی شامل ریاضیات، زبان (کیسوآلی و انگلیسی)، علوم، مطالعات اجتماعی و هنر است. در پایان دوره ابتدایی، دانش آموزان در امتحان سراسری پایان تحصیلات ابتدایی (PSLE) شرکت می کنند که واجد شرایط بودن آنها برای تحصیلات متوسطه را مشخص می‌کند. امتحانات توسط شورای ملی امتحانات تانزانیا (NECTA)[1] به صورت یکپارچه در کل کشور برگزار می شود و نتایج به صورت آنلاین در اختیار والدین و مدارس قرار می‌گیرد.

زبان آموزشی در این مقاطع «سواحیلی» است. اگر چه مدارس بخش خصوصی زیادی هستند که برنامه ی آموزشی را با زبان انگلیسی ارائه می‌کنند. سال تحصیلی از ابتدای هر سال میلادی تا انتهای آن سال میلادی است.

آموزش‌های مقطع دوم تحصیلی تانزانیا

بخش دوم آموزش‌های رسمی تانزانیا  آموزش متوسطه است که مسأله ی اصلی این نوشتار است. آموزش‌های مقطع دوم تحصیلی تانزانیا به دو دوره تقسیم می‌شود: دبیرستان سطح معمولی و دبیرستان سطح پیشرفته

دبیرستان سطح معمولی

سطح معمولی دبیرستان به مدت چهار سال طول می‌کشد که به این سالها فرم اول تا چهارم می گویند. تا سال دوم (فرم دو) دانش آموزان همگی باید درس‌های ریاضی، علوم، انگلیسی، سواحیلی، تاریخ و جغرافیا و تعلمیات اجتماعی را فرا بگیرند و در پایان سال دوم در امتحانات «ارزیابی سال دوم ملی تانزانیا» (FTNA)[2] شرکت کنند. دانش آموزان دو سال بعد (فرم سه و فرم چهار) را بر اساس نتیجه ی این امتحانات که نقش هدایت تحصیلی را برای دانش آموزان دارد، ادامه می‌دهند. رشته های تحصیلی عبارتست از شاخه ی علوم تجربی، شاخه ی علوم بازرگانی، شاخه ی اقتصاد منزل و شاخه ی تحصیلات فنی حرفه ای.

در پایان سال چهارم (فرم چهار) دانش آموزان در امتحانات بسیار مهم (CSEE) شرکت می کنند. این امتحان نیز توسط شورای ملی امتحانات تانزانیا (NECTA) به صورت یکپارچه در کل کشور برگزار می شود. دانش آموزان باید علاوه بر هفت ماده ی درسی عمومی که عبارتند از مدنی، تاریخ، جغرافیا، کیسواحیلی، زبان انگلیسی، زیست شناسی و ریاضیات پایه  در امتحانات دو درس دیگر نیز مطابق رشته ی  تحصیلی اش شرکت کند:

• شاخه ی علوم تجربی: فیزیک و شیمی
• شاخه ی علوم بازرگانی: بازرگانی، کتابداری
• شاخه ی اقتصاد منزل: آشپزی، تغذیه، نساجی، خیاطی
• شاخه ی فنی حرفه ای: ساخت و ساز ساختمان، نقشه کشی معماری، نقشه برداری، نجاری و نازک کاری، آجرکاری و بنایی، نقاشی و تابلونویسی، لوله کشی، تاسیسات برق، علوم رادیویی و برق، خدمات تلویزیون، نقشه کشی برق، تبرید و تهویه مطبوع، تعمیر و نگهداری کارخانه و تجهیزات، فناوری کارگاهی، مکانیک وسایل نقلیه موتوری، جوشکاری و ساخت فلز، اتصالات و تراشکاری، ماشین الکتریکی، نقشه کشی مکانیکی و ریخته گری و آهنگری

دانش آموزان می توانند یک درس اختیاری را نیز از بین درسهای تعلیمات دینی (مسیحیت یا اسلام)، هنرهای زیبا، موسیقی، تربیت بدنی، زبان فرانسوی، ادبیات انگلیسی، زبان عربی، علوم کشاورزی، اطلاعات و مطالعات کامپیوتری و ریاضیات اضافی.

به هر حال، هیچ کاندیدایی برای CSEE نباید برای بیش از ده موضوع در یک جلسه ثبت نام کند.

اهمیت و سیستم نمره دهی CSEE

گواهینامه CSEE که گواهی پایان 11 سال تحصیل تانزانیا است (7 سال ابتدایی و 4 سال دبیرستان) یکی از مهمترین مدارکی است که معمولا برای ورود به دانشگاهها از داوطلبان درخواست می شود. در این گواهینامه طبق توضیحاتی که داده شد، نمرات 9 تا 10 ماده ی درسی درج می شود. هر درس بر اساس عملکرد دانش آموز امتیاز (Score) و رتبه ای (Point) به دانشجو تعلق می گیرد (هر چه رتبه کمتر باشد، بهتر است) و مطابق  برای هر درس از A تا F نمره داده می شود:

آنچه مهم است مجموع رتبه ها و بخشی است که دانشجو کسب می کند ولو اینکه درسی را مردود شده باشد:

پذیرفته شدگان بخش اول، دوم و سوم میتوانند به طور مستقیم وارد مقطع دبیرستان پیشرفته شوند و در رشته ی مرتبط ادامه تحصیل دهند. برای ورود به هر رشته، حداقل نمره ی قبولی متوسط به بالا در دروس مرتبط مورد نیاز است. آزمون CSEE برای دانش آموزان بسیار دشوار است و به طور میانگین فقط بین 10 تا 15 درصد دانش آموزان می توانند حائز شرایط ورود مستقیم به دبیرستان پیشرفته شوند.

پذیرفته شدگان بخش چهار می‌توانند در مسیر دروس حرفه ای قرار گیرند و بعد شرایط ادامه تحصیل را برای خود بدست آورند. البته افرادی که در بخشهای اول تا سوم هستند، نیز می توانند این مسیر را بروند که بعدا توضیح داده میشود. در ادامه مسیر دو ساله (دبیرستان پیشرفته) و مسیر سه ساله توضیح داده میشود.

دبیرستان سطح پیشرفته - مسیر دو ساله

آموزش‌های متوسطه سطح پیشرفته بخش مهمی از سفر تحصیلی دانش آموزان تانزانیایی است. در این مرحله دانش آموزان می توانند موضوعات مورد نظر خود را انتخاب کنند و در آنها تخصص پیدا کنند. این دوره دو سال است؛ سال اول (فرم 5) و سال دوم (فرم 6).

دانش آموزان یک درس الزامی مشترک به نام «مطالعات عمومی» دارند. دانش آموزان باید ترکیبی از سه درس را از بین 13 ترکیب درسی انتخاب کنند و آنها را بخوانند. درسهای ترکیبی در هر رشته به صورت زیر است:

• • ترکیب های رشته ی علوم طبیعی:
    • فیزیک، شیمی و ریاضی (PCM)
    • فیزیک، شیمی و بیولوژی (PCB)
    • فیزیک، جغرافی و ریاضی (PGM)
    • اقتصاد، جغرافی و ریاضی (EGM)
    • شیمی، بیولوژی و جغرافی (CBG)
    • شیمی، بیولوژی و کشاورزی (CBA)
    • شیمی، بیولوژی و تغذیه (CBN)
  • ترکیب  مرتبط با علوم انسانی، علوم اجتماعی و زبان.
    • تاریخ، جغرافی و زبان انگلیسی (HGL)
    • تاریخ، جغرافی و سواحیلی (HGK)
    • تاریخ، سواحیلی و انگلیسی (HKL)
    • سواحیلی، انگلیسی و فرانسوی (KLF)
    • اقتصاد، بازرگانی و حسابداری (ECA)
    • تاریخ، جغرافی و اقتصاد (HGE)

در سال 2024 وزارت آموزش و پرورش تانزانیا با هدف تأکید بیشتر بر آموزشهای حرفه ای و نیز فناوری های جدید 49 ترکیب جدید را برای دبیرستان پیشرفته ارائه کرده است تا فارغ التحصیلان را برای نیروی کار مدرن و جهانی بهتر آماده می‌کند اگر چه مشکل اصلی پیش رو کافی نبودن اساتید و منابع در این حوزه های متنوع و البته مهم است.

اهمیت و سیستم نمره دهی ACSEE

گواهینامه ACSEE گواهی پایان 13 سال تحصیل تانزانیا است (7 سال ابتدایی، 4 سال دبیرستان معمولی و 2 سال دبیرستان پیشرفته). سوالات به طور متمرکز و توسط شورای ملی امتحانات تانزانیا (NECTA) به صورت یکپارچه در کل کشور برگزار می شود.

در گواهینامه ACSEE با توجه به توضیحاتی که داده شد حداقل چهار ماده ی درسی نمره دهی می شود. البته برای دانش آموزانی که ترکیبPCM  یا PGM  یا ECA ویا EGM  را انتخاب کرده باشند، درس ریاضیات کاربردی نیز اضافه میشود. در این صورت گواهینامه ACSEE دارای پنج ماده ی درسی خواهد بود. سیستم نمره دهی در دبیرستان پیشرفته همانند دبیرستان معمولی است ولی با توجه به اینکه تعداد مواد درسی در این امتحانات سراسری کمتر است، طبقه بندی فارغ التحصیلان به صورت زیر صورت می گیرد: 

در این گواهینامه نیز مهم است مجموع رتبه ها و بخشی است که دانشجو کسب می‌کند ولو اینکه درسی را مردود شده باشد. آزمون ACSEE دشوارترین امتحانات سراسری تانزانیا است. به طور متوسط 5 تا 15 درصد با طبقه ی «بخش یک»، 15 تا 20 درصد با طبقه «بخش دو» و 25 تا 30 درصد با طبقه ی «بخش سه» فارغ التحصیل می‌شوند و حدودی نیم دیگر در بخش چهار و یا مردود قرار می‌گیرند. دارندگان گواهی بخش یک در رقابتی ترین دانشگاه های تانزانیا پذیرفته می‌شوند. فارغ التحصیلان بخش دو نیز در دانشگاه های خوب دانشگاه ها پذیرفته می‌شوند.

 مسیر سه ساله – از مسیر آموزش‌های حرفه‌ای

چنانچه گفته شد بسیاری از دانش آموزان دبیرستان معمولی (فرم چهار) حائز ورود مستقیم به دبیرستان پیشرفته نمی شوند. این افراد معمولا برای ادامه ی تحصیلات خود مسیر تحصیلی حرفه ای را دنبال می کنند.

این افراد بعد از دو سال می توانند گواهینامه ی فنی حرفه ای را در یکی از رشته های فنی بگیرند و وارد بازار کار شوند. با توجه به ظرفیتهای زیاد بازار این حرفه ها در تانزانیا حتی برخی از افرادی که دبیرستان پیشرفته ی خودشان را تمام کرده اند، وارد این دوره می شوند تا از مزایای این گواهینامه های فنی بهره مند شوند.

با این حال این گواهینامه همچنان برای ورود به مقطع کارشناسی دانشگاه ها کافی نیست؛ مگر اینکه یکسال دیگر برای کسب گواهینامه دیپلم عادی حرفه ای (به آن [3]NTA Level 6 گفته می شود) تحصیل کند. دارندگان این گواهینامه نیز همانند دارندگان گواهینامه دبیرستان پیشرفته واجد ورود به مقطع کارشناسی در رشته های مرتبط می باشند.

آزمون‌ها و صدور گواهینامه توسط شورای ملی آموزش تکنیکی و حرفه ای (NACTVET[4]) انجام می‌شود.

به علت دشواری موفقیت در آزمونها و نیز برخی دیگر چالشها، بسیاری از خانواده ها ترجیح می دهند فرزندانشان در مدارس با نظام آموزشی بین المللی تحصیل کنند. به همین دلیل مدارس بخش خصوصی که تحت نظام شورای ملی امتحانات تانزانیا (NECTA) نیستند و بر اساس برنامه ی درسی بین المللی آموزش ها را ارائه می دهند، در تانزانیا بسیار زیادند. اگر چه فارغ التحصیلان آنها اگر بخواهند در دانشگاه های تانزانیا مشغول تحصیل شوند، باید قبل از ورود به دانشگاه های تانزانیا، مدارک خود را با گواهینامه دبیرستان پیشرفته ACSEE باید معادل سازی کنند.

زبان آموزشی در این مقاطع «انگلیسی» است، اگر چه به خاطر ضعف زبان انگلیسی بسیاری از اساتید، اگرچه کتابها به زبان انگلیسی است، ولی اساتید به زبان سواحیلی درسها را تدریس می کنند.

سال تحصیلی برای سالهای اول تا چهارم دبیرستان مطابق با تقویم سال میلادی است به این معنا که از ابتدای هر سال میلادی (ژانویه) شروع و در انتهای آن سال میلادی (دسامبر) سال تحصیلی تمام می شود. تا آخر فرم چهارم بر اساس تقویم است. سال آموزشی دبیرستان پیشرفته از اگوست شروع میشود و در می سال بعد، تمام میشود.

نتیجه گیری

ساختار آموزش های مقطع دوم تحصیلی کشور تانزانیا تفاوتهای زیادی در نوع ارائه ی دروس و نظام ارزشیابی آن دارد. در این نوشتار تلاش گردید این تفاوتها به دقت مورد بررسی قرار گیرد و اطلاعات مفیدی برای قضاوت و تصمیم گیری درباره دارندگان گواهینامه های مختلف مقطع دوم تحصیلی که توسط نظام آموزشی تانزانیا صادر شده است، در اختیار خوانندگان قرار گیرد. این اطلاعات ریز می تواند باعث افزایش اثر بخشی برنامه ها یا فعالیت های آموزشی مرتبط با فارغ التحصیلان مقاطع دوم آموزشی کشور تانزانیا گردد.

والسلام