ضیایی در سخنرانی خود در کنفرانس «ایجاد پل‌های ارتباطی میان مذاهب اسلامی»، اظهار داشت: حمد و سپاس مخصوص پروردگار جهانیان است و درود و سلام بر سرور ما، محمد(ص) و خاندان پاک و مطهر او. بنای پل‌های ارتباطی بین مذاهب اسلامی برای تحقق امت واحده، امری ضروری است که امروزه در مکه مکرمه به آن پرداخته می‌شود. ما در دورانی زندگی می‌کنیم که مسیحیت، با تمام فرقه‌ها و مذاهب خود، در مسیر وحدت و اتحاد حرکت می‌کند؛ در حالی‌ که اسلام، دین حق، دچار تفرقه و اختلاف شده است.

وی افزود: بدون شک، اختلاف امری طبیعی در نظام هستی است، زیرا بدون تنوع، خیرات و برکات محقق نمی‌شود. اما برخی از این اختلافات به هدر رفتن انرژی مسلمانان و ریخته شدن خون آنان منجر شده است. از این‌رو، باید این اختلافات منفی را به اختلافات مثبت تبدیل کنیم.

رئیس مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی مهم‌ترین راه تحقق اتحاد اسلامی را در سه مرحله معرفت، تعارف و اعتراف نام برد و افزود: در مرحله نخست، باید شناخت خود را از جهان اسلام و ظرفیت‌های آن گسترش دهیم و رسانه‌ها را به‌سوی معرفی توانمندی‌های دینی، فرهنگی، اقتصادی، علمی و فناوری مسلمانان هدایت کنیم. همچنین، لازم است نسل امروز را به شناخت فرهنگ اسلامی و جهان اسلام سوق دهیم و تنها به فرهنگ غرب اکتفا نکنیم.

وی تأکید کرد: مرحله دوم، تعارف (آشنایی متقابل) است، یعنی تقویت گفت‌وگو میان علمای اسلامی از مذاهب مختلف؛ چراکه گفت‌وگو به شناخت متقابل میان طرفین کمک می‌کند و راه را برای همکاری و همدلی هموار می‌سازد.

ضیایی ادامه داد: مرحله سوم، اعتراف است، به این معنا که یکدیگر را به‌عنوان نظام‌های دینی و مذهبی مستقل بپذیریم، نه اینکه فقط به تحمل و تساهل اکتفا کنیم. این مرحله، بدون عبور از دو مرحله قبلی، محقق نمی‌شود؛ زیرا اگر شناخت متقابل نداشته باشیم و وارد گفت‌وگو نشویم، هرگز نمی‌توانیم به اعتراف حقیقی نسبت به مذاهب دیگر دست یابیم.

رئیس مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بیان داشت: در اینجا، لازم می‌دانم مسأله اعتراف را با جزئیات بیشتری بررسی کنم؛ زیرا همواره میان متکلمان درباره تعیین مذاهبی که به اسلام منتسب هستند و آن‌هایی که از دایره اسلام خارج می‌شوند، اختلاف‌نظر وجود داشته است. ازاین‌رو، باید موضع خود را در این زمینه با دقت مشخص کنیم: آیا اعتراف فقط به معنای اقرار زبانی است، یا تصدیق قلبی، یا هر دو، یا اینکه علاوه بر این دو، عمل به ارکان اسلام نیز شرط است؟

این نویسنده ابراز کرد: طبیعی است که پذیرش هر یک از این دیدگاه‌ها، موجب خروج برخی مذاهب از دایره اسلام خواهد شد. اما اگر رویکرد ما تسامح‌محور باشد، می‌توانیم به اقرار زبانی به‌عنوان معیار پذیرش اسلام یک مذهب اکتفا کنیم، به‌طوری‌که اجماع عمومی در این زمینه حاصل شود. اما اگر بخواهیم بر اساس دیدگاه‌های مختلف علمای علم کلام پیش برویم، باید تصدیق قلبی و عمل به ارکان اسلام را نیز در معیارهای اعتراف بگنجانیم، که این امر می‌تواند دایره اسلام را محدودتر کند و دامنه اختلافات را گسترش دهد.

وی در ادامه با اشاره به شعار این کنفرانس، گفت: ابتدا باید مشخص کنیم که مسئولیت بنای پل‌های ارتباطی بر عهده چه کسانی است. آیا این وظیفه تنها بر دوش علمای دین است، یا دانشمندان حوزه‌های مختلف علوم، فناوری، پزشکی و سایر رشته‌ها نیز باید در ایجاد ارتباط بین مذاهب اسلامی نقش ایفا کنند؟ بدون تردید، ساخت پل‌های ارتباطی میان مذاهب اسلامی، صرفاً یک مسئولیت دینی نیست، بلکه وظیفه‌ای است که نیازمند همکاری همه اندیشمندان و متخصصان در حوزه‌های مختلف است.

ضیایی یادآور شد: همان‌طور که استحکام و پایداری پل‌های فیزیکی برای اطمینان از استفاده از آن‌ها ضروری است، بنای پل‌های ارتباطی بین مذاهب نیز باید مستحکم و قوی باشد تا مورد اعتماد قرار گیرد. بنابراین، باید عناصر اساسی این پل‌ها و مبانی آن‌ها را مشخص کنیم تا برای تمام مذاهب اسلامی پذیرفتنی باشند.

رئیس مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی افزود: همان‌طور که هر بنایی نیاز به پایه‌های محکم دارد، پل‌های ارتباطی بین مذاهب نیز باید بر اساس‌های روشن و متینی بنا شوند که استمرار آن‌ها را تضمین کند. اگر پایه‌های این پل‌ها مستحکم نباشند، در اولین اختلاف فرو خواهند ریخت که این امر به تفرقه بیشتر منجر خواهد شد. ازاین‌رو، شناخت دقیق اصول مشترک و تمرکز بر نقاط اتحاد، یکی از مهم‌ترین گام‌ها در تحقق این هدف است.

این پژوهشگر اظهار داشت: ابهام در مسأله اعتراف به مذاهب اسلامی، می‌تواند تا حدی به وحدت امت کمک کند؛ زیرا فضای بیشتری برای تفاهم و تقریب ایجاد می‌کند. بااین‌حال، اختلافات اساسی در اصول همچنان باقی خواهد ماند و نمی‌توان به‌طور کامل آن‌ها را نادیده گرفت. 

به عقیده ضیایی، مراکز پژوهشی عربستان سعودی باید با مؤسسات علمی سایر کشورهای اسلامی، از جمله جمهوری اسلامی ایران و مراکز علمی مذاهب مختلف، همکاری کنند تا منشور «بنای پل‌های ارتباطی میان مذاهب اسلامی» را توضیح داده و تبیین کنند. همچنین، تلاش‌های مشترک باید به تهیه نسخه‌ای جدید از این منشور منجر شود که هرگونه ابهام موجود در مفاهیم آن را برطرف کند و از این طریق، اهداف آن را به‌طور مؤثرتری محقق سازد.

شایان ذکر است، در مواجهه با چالش‌های متعدد در جهان اسلام، نیاز به تقویت گفت‌وگو و تفاهم میان مذاهب اسلامی بیش از پیش احساس می‌شود. با افزایش گفتمان‌های افراطی که موجب درگیری‌های داخلی و اختلافات شده‌اند، کنفرانس بین‌المللی «ایجاد پل‌های ارتباطی میان مذاهب اسلامی» در عربستان سعودی برای دومین سال متوالی برگزار شد تا گامی مؤثر در جهت تقریب مذاهب، ترویج ارزش‌های تسامح و همزیستی باشد. این کنفرانس که در روزهای (16 و 17 اسفندماه) در مکه مکرمه برگزار شد، توسط رابطه العالم الإسلامی (اتحادیه جهان اسلام) و تحت حمایت پادشاه عربستان سازماندهی شد و جمعی از برجسته‌ترین علمای جهان اسلام در آن حضور داشتند. هدف اصلی این کنفرانس کاهش اختلافات مذهبی، ترویج همبستگی اسلامی و مقابله با افراط‌گرایی مذهبی بود.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی