«از مسیر دیپلماسی فرهنگی می‌توان ذائقه فرهنگی هر جامعه را تغییر داد»- گفت‌وگو
دیپلماسی فرهنگی چه ارتباطی با مرزها دارد؟ چگونه می‌توان با فرهنگ، روزگار اقتصادی بهتری داشت؟ نزدیکی ملت‌هایی که پیشینه تاریخی پررنگی با هم دارند، از چه مسیرهایی می‌گذرد؟ اینها موضوعاتی است که با ابوذر طوقانی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان، به بحث و تبادل نظر گذاشته شده است.
- جناب طوقانی! به نظر شما، در شرایط حاضر پیگیری دیپلماسی پیرامونی و توجه به تعاملات فرهنگی با کشورهای همسایه، تا چه حد می‌تواند برای پیشبرد اهداف دیپلماسی فرهنگی کشورمان راهگشا و موثر باشد؟
دیپلماسی پیرامونی موضوع بسیار مهمی است که در سال‌های اخیر مطرح شده و از جانب دولت پیگیری می‌شود. قطعاً بسیار مهم است که ما ابتدا با همسایگان و کشورهای پیرامون خودمان ارتباط بگیریم و تعامل نزدیک تری داشته باشیم به بعد به سمت کشورهای دورتر برویم. دیپلماسی پیرامونی از این جهت بسیار پر اهمیت خواهد بود که ما در بحث امنیت و نیز سایر حوزه‌ها به کشورهای اطراف خود نیاز داریم و حتی در بحث تحولات اقتصادی و تجاری هم مسیرهای اصلی ما از این کشورها خواهد بود.
این رویکرد و تمرکز می‌بایست در حوزه دیپلماسی فرهنگی هم مدنظر قرار گیرد. تمرکز دولت در ارتباط با کشورهای پیرامونی، مسیر دستیابی به اهداف دیپلماسی فرهنگی را از طریق این کشورها هموار خواهد کرد. قطعا وقتی که ما در امتداد مسیری که دولت در پیش گرفته برای دیپلماسی پیرامونی حرکت کنیم دیپلماسی فرهنگی ما هم رشد و شتاب بیشتری خواهد گرفت. علت اصلی این است که ریشه اصلی اشتراکات فرهنگی ما قطعاً با همسایگان ما است که در قرن‌های نه چندان دور یک کشور بودیم مردمان ما ارتباطات نزدیک با هم داشتند.
همچنانکه این حوزه به عنوان حوزه تمدنی ایران، در اولویت برنامه های سازمان قرار داشته و دارد و این رویکرد جدید در توجه به دیپلماسی پیرامونی می‌تواند زمینه هم افزایی سایر دستگاه‌های داخلی را با سازمان در اجرای برنامه ها ایجاد کند. ما با دیپلماسی فرهنگی می‌توانیم فضای فکری جوامع کشورهای پیرامونی را به خود نزدیک کنیم و افکار عمومی را در دست بگیریم و ذهنیت منفی که غرب در حال ایجاد آن هست و فضاسازی منفی که علیه جمهوری اسلامی ایران می کنند را اصلاح کنیم و تصویر واقعی و صحیح را ارائه بدهیم و قطعاً در این میان دیپلماسی فرهنگی بسیار به ارتقاء شناخت کشورهای پیرامونی از ایران امروز کمک می‌کند.
- ضریب نفوذ فرهنگی ایران در کشورهای همسایه چگونه می‌تواند، افزایش یابد؟
ببینید یکی از موضوعات مهمی که باید در این خصوص مدنظر بگیریم این هست که ضریب نفوذ فرهنگی الزاما با حجم فعالیت بدون رصد درست ذائقه فرهنگی جوامع اتفاق نمی‌افتد. آنچه که باعث افزایش ضریب نفوذ فرهنگی می‌شود یعنی ما بتوانیم در اذهان و در دل‌های جامعه و تک تک افراد نفوذ کنیم این است که بتوانیم موضوعات و شاخصه ها و آنچه که مورد توجه و علاقه آن جامعه است را احصا کنیم و فعالیت‌های خود را بر جنبه‌های مشترکی که در حوزه فرهنگ دو کشور مورد توجه قرار می‌گیرد متمرکز نگه داریم خب ما در این منطقه و در قرقیزستان که به حال بخشی از آسیا مرکزی هست فرصت‌های مشترک فرهنگی فراوانی داریم.
تاریخ مشترکی که ما در این منطقه داریم آثار فرهنگی مشترکی که داریم آداب و رسوم و مناسبت‌های مشترکی که به وفور در این کشور می‌بینیم و حتی اشتراکات در حوزه دینی، این همه زمینه‌های بسیار خوبی است که ما بتوانیم از مسیر این موارد ضریب نفوذ خود را بالا ببریم. برای مثال در حوزه آداب و رسوم مشترک، خوب طبیعتا هر کسی در منطقه آسیای مرکزی کار کرده باشد با من هم نظر خواهد بود که نوروز یکی از مهمترین آیین‌های مشترکی است که در جوامع آسیای مرکزی به شدت مورد توجه است و جشن گرفته می‌شود.
نوروز در قرقیزستان هم تعطیل رسمی است و در تمام جشن‌هایی که در دانشگاه‌ها و میادین و مراکز اصلی کشور برگزار می‌شود می‌بینیم که با اهتمام بالایی نوروز را جشن می‌گیرند و گرامی می‌دارند. یا مثلا رسمی مشابه آیین سمنوپزان ما در اینجا وجود دارد. یا آیین‌هایی که در ماه رمضان وجود دارد و حتی برخی عقاید و ضرب المثل‌ها و .... .
- ارتباطات فرهنگی با همسایگان با ایجاد دیوارهای امنیتی، دستخوش تغییر خواهد شد و این امر چه تأثیری بر فرآیند دیپلماسی پیرامونی دارد؟
این موضوع یک جنبه امنیتی دارد و یک جنبه فرهنگی. یقیناً در حوزه امنیت کشور صاحب نظران و متخصصان خود این موضوعات را بررسی می‌کنند و در هر حال بر اساس نتایج بررسی برنامه‌های خودشان را دارند اما اصولاً فاصله ایجاد کردن بین ملت‌ها به خصوص که این فاصله به صورت فیزیکی هم باشد ممکن است آسیب بزند ولی در مجموع آنچه مهم است داشتن دست برتر در عرصه رسانه است.
وقتی ما بتوانیم قدرت رسانه‌ای بالایی داشته باشیم می‌توانیم از همین موضوع هم استفاده مثبت بکنیم این موضوع را باید به سمت مسائل امنیتی کنترل مرزها و جلوگیری از قاچاق کالا و انسان سوق دهیم و از بدبینی اذهان عمومی کشورهای دیگر جلوگیری کنیم تا این تصور ایجاد نشود که این موضوع باعث افتراق فرهنگی خواهد شد.
دوری مردم از یکدیگر موضوع اصلی نیست و مسیرهای قانونی تردد و ارتباطات در واقع و به صورت رسمی برقرار است. ضمن اینکه ارتباطات فرهنگی امروز دیگر منحصر در جغرافیا نیست یعنی بحث اینکه این حدود مرزی بتواند مانع ارتباطات جوامع شود سالهاست که در حال از بین رفتن هست و ما با بهره‌گیری از فضای رسانه و فضای مجازی، اینترنت و دهکده جهانی به اصطلاح شاهد این هستیم که بسیاری از افراد هستند که بدون اینکه لحظه‌ای در کشور دیگر حضور داشته باشند بسیار با فرهنگ آن آشنا هستند و جذب آن فرهنگ شدند کما اینکه ما در قرقیزستان نیز چنین افرادی را داریم که بسیار علاقه‌مند به فرهنگ ایرانی هستند اما تاکنون به ایران سفر نکرده‌اند. به هر حال این امر به نظر نمی‌رسد بتواند تاثیر زیادی بر موضوع دیپلماسی پیرامونی داشته باشد.
- آیا می توان از طریق گسترش دیپلماسی فرهنگی با همسایگان، به افزایش و رونق صادرات محصولات فرهنگی کشورمان امیدوار بود و آیا زمینه برای این موضوع، مناسب است؟
حتماً اینگونه خواهد بود. ببینید گسترش دیپلماسی فرهنگی میان ملت‌ها زمینه‌ساز آشنایی بیشتر جوامع با ظرفیت‌های فرهنگی و محصولات فرهنگی و صنایع دستی کشورها می‌شود و این انگیزه را برای مخاطبان و جامعه و مردم منطقه ایجاد می‌کند تا مراجعه کنند و تهیه کنند. از مسیر دیپلماسی فرهنگی می‌توان ذائقه فرهنگی هر جامعه را تغییر داد همچنان که الان شما می‌بینید آمریکا و ترکیه با محصولات فرهنگی که ارائه کردند از بستر فیلم و سینما و فضای مجازی خود توانستند سلیقه و ذائقه فرهنگی جوامع را تغییر بدهند. با تأکید بر همین موضوع است که ما الان تمرکز خود را در ارتباطات فرهنگی، در تعاملات فرهنگی با کشور قرقیزستان به سمت تولیدات و محصولات فرهنگی ایرانی سوق می‌دهیم و در همین مسیر گسترش تعاملات فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی ما در تلاشیم حضور هنرمندان خود را در جامعه قرقیزستان افزایش بدهیم و آن را رسانه‌ای کنیم و از ابزار رسانه برای آشنایی بیشتر مردم استفاده کنیم.
ببینید ما الان در طول دو سال گذشته سه گروه موسیقی را برای اجرا به قرقیزستان آوردیم که در هر دوره میزان مخاطبین ما افزایش پیدا کرده است. امسال اخیرا به مناسبت شب یلدا گروه موسیقی سنتی به قرقیزستان آمد و استقبال به حدی بود که سالن اجرا تکمیل شده بود و حتی اضافه بر آن هم مردم به صورت ایستاده تماشا می‌کردند. اینها خودشان نفر به نفر مبلغ و معرف فرهنگ و زبان ما می‌شوند و ایران را معرفی می‌کنند و قطعا ما در گام‌های بعدی مخاطب بیشتری خواهیم داشت؛ نمایشگاه آثار هنرمندان صنایع دستی را سال گذشته اینجا برگزار کردیم و استقبال بسیار خوبی شد و در رسانه‌های انعکاس خوبی داشت چه از جانب مخاطبان اهل هنر و فرهنگ تا عموم مردم.
این قبیل اقدامات قطعا می‌تواند مخاطبان ما را گسترش بدهد و خریدار و متقاضی محصولات فرهنگی ایرانی را افزایش دهد. در ادامه، همین مسیر ما ان شالله به زودی فروشگاه محصولات فرهنگی و صنایع دستی ایرانی را با همکاری موسسه الهدی در قرقیزستان افتتاح خواهیم کرد و به عنوان نخستین سکوی اختصاصی صادرات محصولات فرهنگی ایران در خارج از کشور فعال خواهد شد و این با همکاری بخش خصوصی در حال انجام است.
نمایندگی الهدی در قرقیزستان از بیش از 20 سال قبل در این کشور فعال بوده و یک برند خوب و مثبتی از خود ساخته است و در اذهان مردم از آن به نیکی یاد می‌شود و ما از این بستر برای تاسیس این سکو استفاده می‌کنیم. در مجموع در گام اول تلاش می‌کنیم از مسیر رسانه، برگزاری نمایشگاه، کنسرت های موسیقی و جشنواره‌های مختلف و پخش فیلم و سریال در سینما و تلویزیون قرقیزستان بستر را آماده کنیم و بعد از این آشنایی به تدریج محصولات فرهنگی خود را هم در جامعه قرقیزستان ارائه دهیم و با ترغیب مردم بتوانیم در حوزه اقتصاد فرهنگ فعالیت کنیم.
- گسترش زبان فارسی در کشورهای همسایه، نیازمند چه فعالیت‌ها و فرآیندی است؟
خوب در کشورهای پیرامونی ایران و در حوزه تمدنی ایران بزرگ، این بسیار مهم هست که زبان فارسی به عنوان بهترین و رسا ترین ابزاری است که ما می‌توانیم برای گسترش فرهنگ ایرانی اسلامی از آن استفاده کنیم. طبق تحقیقاتی که انجام شده از جمله توسط یکی از اساتید زبان فارسی ما در قرقیزستان آقای دکتر نورلان بک بالتابایف که فرهنگ لغت قرقیزی فارسی را حدود ۱۵ سال پیش تالیف کرده‌اند بیش از ۲۵۰۰ واژه فارسی در زبان قرقیزی وجود دارد.
این اصطلاحات و واژگان را می‌بینیم بسیار در زندگی روزمره استفاده می شود از ذکر ایام هفته شنبه یکشنبه دوشنبه تا اسامی اماکن و افراد و لغات و اژگان دینی همچون نماز و روزه. نام‌هایی که بسیاری از آنها ریشه فارسی دارند مانند داروخانه، آش خانه، نمازخانه و ... . حتی ما شاهد هستیم در آثار و کتاب ها و روزنامه ها و مجلاتی که از حدود صد سال پیش به قبل وجود دارد از الفبای فارسی یا عربی برای زبان قرقیزی استفاده شده است و اینها با این زبان غریب نیستند و می شود از ابزار آموزش زبان فارسی استفاده کرد. برای هر جامعه و برای هر فردی یادگیری زبان خارجی انگیزه خاص خود را می‌خواهد و ما باید این انگیزه را فراهم کنیم. الان می‌بینیم که اشتیاق زیادی در جامعه قرقیزستان به ویژه در میان جوانان و دانشجویان وجود دارد که زبان کره‌ای یا عربی و انگلیسی را بیاموزند. باید ببینیم این از کجا نشأت گرفته است. ارائه فرصت‌های شغلی به صورت رسمی از سوی برخی کشورها از جمله کره جنوبی و نیز حمایت‌های مالی و تامین کامل هزینه تحصیل دانشجویان و اعطای بورس و فرصت های مطالعاتی بسیار خوبی بخصوص از سوی کشورهای عربی صورت می گیرد از جمله مهمترین موارد انگیزشی است. برای مثال کره جنوبی هر ساله فرصت های شغلی با سهمیه مشخص سالانه برای کسانی که زبان کره‌ای را یاد گرفتند ارائه می‌دهد و آنها می‌توانند برای اعزام برای کار و تحصیل به کره در آزمون شرکت کنند. ما هم باید برای زبان فارسی مشوق‌هایی را اینجا ایجاد کنیم. ما در حد وسع و توان خود با همکاری بنیاد سعدی و از محل بوجه رایزنی تلاش می‌کنیم که این اتفاق بیفتد.
در سال‌های اخیر صرفا کمک هزینه تحصیلی به فارسی آموزان برتر دانشگاه دولتی بیشکک اعطا می‌شد و خوب ما الان امسال در دانشگاه ملی قرقیزستان اتاق ایران افتتاح کردیم و با جذب دانشجو در رشته فرهنگ شناسی منطقه‌ای با ارائه زبان فارسی به عنوان زبان خارجی فارسی آموزان این رشته را نیز تحت پوشش این کمک هزینه قرار دادیم.
همچنین امسال در دانشگاه اسلاوی هم فارسی آموز داریم گرچه به عنوان زبان دوم ولی به هر حال همین که این آموزش مجددا برقرار شده خود باعث انگیزه است و در دانشگاه آرابایف هم زبان فارسی از سوی همکاران ما در جامعه المصطفى آموزش داده می‌شود. به هر حال ما تاکنون این اقدامات را انجام داده‌ایم اما کافی نیست یعنی ما باید بتوانیم اعتبارات بیشتری داشته باشیم تا بتوانیم این بحث را افزایش دهیم. تلاش برای اعزام فارسی آموزان به ایران برای شرکت در دوره‌های دانش افزایی در سطوح مختلف می‌تواند باعث افزایش انگیزه فارسی آموزان شود.
با توجه اینکه فرصت شغلی در ایران برای کسی که فارسی یاد می‌گیرد، وجود ندارد باید از ابزارهای دیگر مثل امکان سفر رایگان به ایران و تشویق به ادامه تحصیل رایگان در ایران استفاده کنیم. الان نسبت به برگزاری دوره‌های دانش افزایی برای فارسی آموزان سخت گیری زیادی صورت می‌گیرد و این کار را برای ما سخت خواهد کرد.
به هر حال ما باید بتوانیم دانشجویانی را نیز که سطح زبان متوسطی دارند هم به ایران بفرستیم تا علاوه بر بازدید از ایران، از امکان تمرین عملی و یادگیری زبان فارسی در فضای واقعی و جامعه فارسی زبان بهره مند شوند. شواهد نشان داده است بسیاری از افرادیکه در دوره‌های یک تا دو ماهه در ایران حضور یافته‌اند، بسیار بهتر و سریع تر از سایرین این زبان را فراگرفته‌اند.
- اکنون یکی از چالش‌هایی که جمهوری اسلامی ایران با آن را برا است، موضوع مهاجران است. دیپلماسی فرهنگی برای کاهش مشکلات مهاجران و ایجاد فرصت از این موقعیت، چگونه می‌تواند، مثمر ثمر باشد؟
موضوع مهاجران در ایران موضوع تازه‌ای نیست و سالهاست که ما شاهد حضور مهاجران افغان یا عراقی در کشور خودمان هستیم. این مسائل اخیر که به وجود آمده مسائلی است که تا به حال به دو دلیل ایجاد شده یکی به دلیل مشکلات اقتصادی داخل کشور و دیگر افزایش ناگهانی تعداد مهاجران در ایران و فضای رسانه‌ای ایجاد شده که با بعضی از شیطنت‌ها در فضای رسانه‌ای صورت می گیرد. ما می توانیم از طریق دیپلماسی فرهنگی به شکلی عمل کنیم که در داخل ایران از این فرصت حضور مهاجران استفاده کنیم.
گروه‌های اجتماعی در میان آنان ایجاد کنیم و با آنها ارتباط بگیریم و حلقه های مشترک فرهنگی با آنان برقرار کنیم تا بتوانند بر توده مهاجرینی که در ایران حضور دارند تاثیر بگذارند و گردهمایی‌ها و دورهمی‌ها و برنامه‌های مخصوص خودشان را داشته باشند. به هر حال آنها در دوره‌ای به کشورهای خودشان برخواهند گشت ما اکنون می‌توانیم زمینه استفاده آسنده از آنان را فراهم کنیم.
اگر نگاه منفی به جامعه ایران پیدا کرده باشند وقتی به کشور خودش برگردد همون فرد برای ایران یک مبلغ منفی خواهد بود اما اگر داخل از این فرصت استفاده کنیم ارتباط نزدیک و بهتری بگیریم مسائل را برای ایشان را توجیه کنیم وقتی که به کشور خود برگردند از اینها معرف و مبلغ فرهنگ ما خواهند بود و فرصت‌های همکاری بسیار خوبی برای ما در این کشورها ایجاد خواهد شد که بتوانیم در حوزه معرفی تمدن اصیل ایرانی اسلامی از آنها بهره ببریم.
بخش دیگر این است که ما می‌توانیم از این مهاجرین برای بحث گردشگری استفاده بکنیم. آنها در حوزه رسانه می‌توانند مبلغین ما در بحث گردشگری ایران باشند و در ارتباطات با هموطنان و جوامع خود و نیز از طریق صفحات خود در شبکه‌های اجتماعی با زبان خود و با شناختی که از ذائقه فرهنگی مردم کشور خود دارند ایران را معرفی نمایند.
- اولویت‌هایی که در زمینه تعاملات فرهنگی بین جمهوری اسلامی ایران و کشور محل ماموریت شما وجود دارد، چه مواردی هستند؟
در حال حاضر یکی از مهمترین اولویت های تعاملات فرهنگی میان ایران و قرقیزستان موضوع گسترش زبان فارسی است. با توجه به زمینه هایی که از منظر لغات مشترک میان فارسی و قرقیزی وجود دارد و اینکه زبان مهمترین ابزار شناخت هر فرهنگ است قطعا اولویت اول را خواهد داشت.
از سوی دیگر با توجه به اهمیت رسانه و شبکه‌های اجتماعی، ما در سال‌های اخیر بر گسترش فعالیت‌ها و معرفی فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی در فضای مجازی و رسانه‌های محلی قرقیزستان تمرکز کردیم و در همین راستا بود که سال گذشته چهار نفر از بلاگرهای مطرح و پر مخاطب قرقیزستان را به ایران اعزام کردیم و بازتاب بسیار خوبی نیز در فضای رسانه‌ای این کشور داشت. در دو سه سال اخیر در سازمان و در اجرای برنامه تحول به این موضوع مهم بسیار تاکید شده است و به نظر می‌رسد الحمدلله تا حد نسبتا خوب و بالایی موفقیت آمیز بوده است.
موضوع زمینه سازی صادرات محصولات فرهنگی نیز بر مبنای برنامه تحول سازمان از دیگر اولویت‌های ما در تعاملات فرهنگی میان ایران و قرقیزستان است. تلاش برای افتتاح فروشگاه و سکوی فروش محصولات فرهنگی و صنایع دستی ایرانی در همین راستا بوده است. اما با توجه به اهمیت موضوع رسانه، حوزه سینما و تلویزیون نیز اولویت بعدی ما در تعاملات فرهنگی میان دو کشور است.
از این رو، چندی پیش ما چهار نفر از مدیران و فعالان از حوزه مختلف سینمایی یعنی یک نماینده از حوزه پلتفرم‌ها، یک نماینده از حوزه بخش دولتی، یک نماینده از حوزه بخش خصوصی در عرصه سینما و یک نماینده از شبکه‌های تلویزیونی را به ایران فرستادیم و دیدارها و برنامه‌های بسیار خوبی در ایران انجام شد و امیدواریم شاهد بروز و ظهور بیشتر فیلم و سریال‌های ایرانی در قرقیزستان باشیم و در سریع ترین زمان ممکن این حوزه به درآمدزایی و سوددهی در قرقیزستان نیز برسد.
برقراری ارتباطات میان مراکز و شخصیت‌های دینی دو کشور و برپایی نخستین دور گفت‌وگوهای دینی نیز از دیگر اولویت‌های کنونی ماست که مصرانه پیگیر اجرای آن هستیم. به علاوه، ارتقای ارتباطات دانشگاهی و تبادل استاد و دانشجو و هیات‌های دانشگاهی نیز موضوع دیگری است که در برنامه‌های اصلی رایزنی قرار دارد و با توجه به ظرفیت‌های زیادی که در این عرصه در قرقیزستان در حال ایجاد است، تلاش می‌کنیم بتوانیم این عرصه را نیز فعال نماییم.
روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
