به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی،عادل خانی ،مدیرکل توسعه روابط فرهنگی آسیا-اقیانوسیه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که در ششمین مجمع جهانی گفتگوی بین فرهنگی با موضوع «گفت و گو برای صلح و امنیت جهانی» در باکو حضور یافته بود در گزارشی  تحلیلی با عنوان (کریدور فرهنگی زمینه ساز تحکیم روابط) اینگونه آورده است :

ششمین مجمع جهانی گفتگوی بین فرهنگی با موضوع «گفت و گو برای صلح و امنیت جهانی؛ همکاری و ارتباط متقابل» از سوی آذربایجان و با مشارکت یونسکو، اتحاد تمدن های سازمان ملل، سازمان جهانی گردشگری و آیسسکو با حضور محمد مهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزارشد. در این مراسم ۷۰۰ مهمان برجسته از بیش از ۱۰۰ کشور شرکت دارند. در چارچوب این مجمع سه روزه، ۴ نشست عمومی و ۱۲ میزگرد برگزار گردید که موضوعات آموزش، جوانان، تغییرات اقلیمی، هوش مصنوعی، حفاظت از میراث فرهنگی، مهاجرت غیرقانونی مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. هدف اصلی ششمین مجمع جهانی گفتگوی بین‌فرهنگی، بررسی تقاطع‌های حیاتی بین تسهیل گفت‌وگو، چارچوب‌های همکاری، کارآمدی رهبری و پویایی پیچیده پیوندهای متقابل است که همگی در خدمت پیشبرد الزامات صلح و امنیت جهانی هستند.

سفراسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به جمهوری آذربایجان به منظور شرکت در اجلاس گفتگوی بین فرهنگی، فرصتی مغتنم برای ترمیم روابط میان دو کشور و تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی است.  

دشمنان دو کشور تلاش می کنند تا با ایجاد اختلاف و تنش، امنیت و روابط فیما بین را تهدید کنند. عواملی هم چون عدم مدیریت رسانه ها، اظهارنظرهای غیرمسئولانه، شیطنت ضدانقلاب در عرصه رسانه و مطبوعات سبب تیرگی روابط شده است. با این حال، مشترکات تاریخی، دینی، فرهنگی و زبانی زمینه را برای ترمیم روابط فراهم می کند. رهبران دو کشور بارها بر اتحاد، حس برادری و این اشتراکات تاکید کرده اند.  

علیرغم وجود برخی تنش ها و ناملایمات در روابط ایران و آذربایجان، زمینه های مشترک فراوانی میان این دو کشور وجود دارد که می تواند پایه ای برای تحکیم و گسترش روابط باشد. لازمه این امر، مدیریت صحیح رسانه ها، پرهیز از اظهارنظرهای غیرمسئولانه، شفاف سازی و تلاش برای حفظ و تقویت اتحاد و برادری میان دو ملت است. همچنین هوشیاری در برابر فرصت طلبی و اختلاف افکنی قدرت های بیگانه امری ضروری است.  

همانگونه که کارشناسان حوزه نیز اذعان می دارند، سفر دکتر اسماعیلی به آذربایجان برای شرکت در ششمین مجمع جهانی گفتگوی بین فرهنگی از چندین جنبه حائز اهمیت است: 

تلاش برای ترمیم روابط  

در سال های اخیر شاهد بودیم که روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان فراز و نشیب زیادی داشته است. در برخی مواقع تنش ها به حدی رسیده که تا سرحد قطعی روابط پیش رفته است. عوامل و حوادث متعدد و متنوعی در بروز بحران میان ایران و آذربایجان و تشدید تیرگی روابط، دخیل و موثر بوده است. لیکن با صبوری و بردباری و تلاش دیپلماسی سیاسی و فرهنگی این وضعیت مدیریت شد و تلاش برای ترمیم آن تداوم دارد. 

نظر مثبت رهبران دو کشور 

رهبران دو کشور با درک عمیق و توجه به عمق استراتژی، بارها و بارها به همین موضوع و حس برادری و یگانگی دو ملت و حس اشتراک در استراتژی دو دولت توجه ویژه داشتند. رهبر معظم انقلاب بارها به مناسبت های مختلف و به هنگام حضور در مناطق مرزی با جمهوری آذربایجان توجه ویژه ای به مردم و کشور آذربایجان داشته اند و بر حس برادری و مشترکات تاکید کرده اند. سخنان سرشار از مهر ، محبت و عطوفت و حمیت دینی به زبان آورده اند. بیان تام و روشنگرانه و مبتنی بر اصول و مقررات بین المللی رهبر معظم انقلاب در خصوص جنگ قره باغ و حمایت همه جانبه از تمامیت ارضی آذربایجان و ضرورت آزادسازی مناطق اشغالی و توجه به سرنوشت اقوام و پیروان ادیان دیگر در قره باغ یک بیان تاریخی و موضع گیری بسیار دقیق است. رهبران جمهوری آذربایجان نیز بر این اتحاد و حس برادری و اشتراکات تاکید کرده و حتی مرحوم حیدر علی اوف، آذربایجان را تاریخا جزیی از پیکره ایران دانسته است. این رویکرد همیشه در زدایش چالش ها نقش مهمی داشته است.

روابط فرهنگی و همسایگی 

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی کشورمان با اعتقاد راسخ به اهمیت روابط فرهنگی و فرصت طبیعی همسایگی در سفر رسمی به آذربایجان از همین زاویه و دید با همتای آذربایجانی خود دیدار و با اشاره به اهمیت روابط فرهنگی دو کشور با توجه به مشترکات تاریخی و فرهنگی و دینی و زبانی با تاکید بر مواضع جمهوری اسلامی ایران در درگیری‌های اخیر در راستای حقانیت برادران آذربایجانی پیشنهاد نمود که با امضای مجدد تفاهم‌نامه جامع فرهنگی بین دو کشور، زمینه توسعه روابط فرهنگی فراهم گردد. 

دکتر اسماعیلی با اشراف به مقتضیات فعالیت فرهنگی ایران خاطر نشان کردکه رئیس‌جمهور اسلامی ایران تاکید دارند اولویت دولت در توسعه روابط فرهنگی توجه ویژه به همسایگان است و هر کار فرهنگی در حوزه‌ همسایگان در بخش‌هایی باشد که کاملا همراهی و اتفاق نظر متقابل وجود داشته باشد.

در تلاش هستیم تا اولین جشنواره فیلم‌های سینمایی کشورهای حاشیه خزر را برگزار کنیم در همین زمینه از شما و سینماگران شما دعوت می کنیم تا در این جشنواره حضور داشته باشید. آمادگی داریم بین نویسندگان و سینماگران دو کشور نشست مشترک سینمایی برگزار کنیم. وی تبیین کرد که اشتراکات زیاد فرهنگی، تاریخی و تمدنی با آذربایجان داریم و به همین خاطر یک ایرانی در آذربایجان و یک آذربایجانی در ایران احساس غربت نمی‌کند.  

البته فعالیت فرهنگی می تواند در قالب برگزاری شب شعر مشترک در شهرهای دو سوی رود ارس، برگزاری جشنواره های صنایع دستی و محصولات کشاورزی و باغی همچون برگزاری جشنواره انار و انجیر در منطقه دیزمار ایران به میزبانی "دوزال" و منطقه زنگیلان آذربایجان به میزبانی "جبراییللی" و همچنین برگزاری سمینارها و دیدارها و اعزام هیات های فرهنگی، دینی، موسیقی همچون عاشیقلار و تعزیه خوانان و پژوهشگران دو سوی رود ارس باشد. 

خطر حضور بیگانگان در منطقه 

مشکل اساسی در قفقاز باز شدن پای قدرت های بیگانه به منطقه است. این قدرت های فرصت طلب و مکار با حضور شیطانی خود می توانند منطقه را به آشوب و تنش های قومی و دینی و حتی جنگ بکشانند. جمهوری اسلامی ایران بارها با اتخاذ سیاست روشن و شفاف، خطر این قدرت ها را به کشورهای قفقاز جنوبی یادآوری کرده است. انتظار می رود که کشورهای قفقاز جنوبی بیش از پیش به جوهره و ذات شیطانی این قدرت ها پی برده و از فرصت طلبی و اختلال آفرینی در روابط کشورهای منطقه و ایجاد دشمنی ، عداوت و کینه توسط آنان در بین دولت ها و ملت های منطقه به هوش باشند. 

هیاهوی ژورنالیستی 

متاسفانه عدم مدیریت رکن چهارم و عدم کنترل رسانه های جمعی در دو کشور و شیوع آنارشیسم خبری- تحلیلی در این حوزه، تیرگی ها را در روابط دو کشور در سال های اخیر به اوج خود رسانید. اظهار نظرهای غیر مسئولانه و اشتباهات عدیده کنشگران، لجبازی های جریان های مختلف، سو استفاده شبکه های متصل و موازی با رژیم صهیونیستی ، فرصت طلبی های لابی داشناق و همچنین شیطنت های جریان ضد انقلاب در قالب سلطنت طلبان باستان گرا و نیز هوچی گری های پان ها و یان ها به حدی در مطبوعات و منشورات و رسانه های دو کشور بروز و ظهور داشت که عملا هر گونه ابتکار عمل را از دست تصمیم گیران و فعالان دیپلماسی و مسئولان خارج ساخت. تبیین این وضعیت و تاکید بر مدیریت رسانه می تواند زمینه¬ساز روابط باشد. لذا دکتر اسماعیلی تاکید کردند که حمایت از رسانه های صلح مدار و روشنگر در راستای تسهیل فرایند گفتمان فرهنگی بین ملت‌ها و دولت ها بسیار ضروری است. ایشان پیشنهاد کردند با توجه به تاثیرگذاری و قدرت جریان‌سازی فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی در مسائل مختلف به ویژه امور فرهنگی؛ همه کشورها و نهادها در راستای تسهیل فرایند گفتمان فرهنگی بین ملت‌ها و دولت ها برای نیل به اهداف صلح محور، از رسانه های صلح مدار و روشنگر، حمایت و در این امر تشریک مساعی کنند.  

پنل گفت‌و‌گوهای بین الادیان 

 این فرصت دیگری بود که برای هیات ایرانی فراهم گردید تا علاوه بر تاکید بر گفتگوهای دینی بین ادیان ابراهیمی و فرهنگ ها با شرکت وزیر‌ فرهنگ و ارشاد اسلامی در پنل تخصصی گفت‌وگو‌ برای صلح و‌ امنیت جهانی و‌ گفت‌وگوهای بین‌الادیان با حضور نمایندگان ادیان مسلمان ، یهودی و‌ مسیحی نیز آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای گسترش و تحکیم گفتگوهای دینی بین ادیان و فرهنگ ها را اعلام دارد. همچنین وزیر‌ فرهنگ و ارشاد اسلامی کشورمان در حاشیه اجلاس، حاجی فایق نبی اف، رئیس اداره مسلمانان گرجستان (GBMI) نیز با وزیر فرهنگ کشورمان دیدار داشته است. این دیدار نیز به دلیل اهمیت قفقاز جنوبی برای کشورمان حائز اهمیت است.  

گفتگو به زیان ترکی آذری 

سخن گفتن دکتر اسماعیلی به زبان ترکی در اغلب دیدارهای های جنبی و دوستانه و در مراسم اهدای هدایا می باشد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بدون توجه به اشکال تراشی های احتمالی از سوی برخی جریان های مخالف تجدید روابط با جمهوری آذربایجان و بر خلاف نظر مخالفان زبان ترکی، همچنین به منظور تزاید تاثیر در قلوب مخاطبان، تسهیل در ارتباط و بیان افکار و اندیشه و نیز خنثی نمودن برخی شایعات مبنی بر بی توجهی جمهوری اسلامی ایران به زبان های اقوام از جمله زبان ترکی، با دوراندیشی تام غالبا به تکلم زبان مادری خود یعنی ترکی توجه داشته است. این امر تاثیر بسیار زیادی در مخاطبان و تلطیف فضای سنگین داشته و در ضمن پاسخ بسیار مناسبی برای برخی سوالات مقدور می باشد .   

در مجموع، نکات کلیدی در رابطه با ابعاد مختلف روابط دو کشور و اهمیت این سفر به شرح ذیل است:

1. مجمع جهانی گفتگوی بین فرهنگی با هدف تسهیل گفتگوی بین فرهنگی و تقویت همکاری برای دستیابی به صلح و امنیت جهانی برگزار می شود و حضور جمهوری اسلامی ایران در آن بسیار حائز اهمیت است. 

2. مجموعه نشست ها و دیدارها و اظهار نظرها فرصتی برای تبیین قدرت معنوی و نظامی ایران و ارائه راهکارهایی برای تامین صلح و امنیت جهانی از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران بوده است. 

3. در این سفر برای پرده برداشتن از چهره واقعی رژیم صهیونیستی و افشای جنایات آن علیه ملت فلسطین را در کشور آذربایجان امکان خوبی گردید. 

4. دکتر اسماعیلی در سخنرانی خود به موضوعات مهمی چون جنایات رژیم صهیونیستی، دفاع از حقوق ملت فلسطین و انتقاد از انفعال جامعه جهانی پرداخت.  

5. دیدارها زمینه ای برای گسترش و تحکیم روابط فرهنگی میان ایران و آذربایجان با تاکید بر مشترکات فراوان تاریخی، فرهنگی و زبانی بوده است. 

6. استفاده از زبان ترکی توسط دکتر اسماعیلی در دیدارها و مراسم، گامی در جهت تقویت ارتباطات و رفع برخی سوءتفاهمات بسیار موثربود.  

7. فرصتی برای حضور در گفتگوهای بین ادیان و تعامل با نمایندگان ادیان مختلف را فراهم کرد. 

8. در این سفر امکانی برای نشان دادن توجه جمهوری اسلامی به زبان ترکی و خنثی کردن برخی شایعات در این زمینه فراهم آمد. 

9. زمینه دیدارها و مذاکرات دوجانبه با مقامات آذربایجانی برای بررسی راههای گسترش همکاری های فرهنگی و هنری را فراهم گردید. 

10. در دیدارهای جانبی، بر گسترش روابط فرهنگی و امضای تفاهم نامه فرهنگی جامع با آذربایجان تأکید شده و پیشنهادهایی برای تبادلات هنری و سینمایی مطرح گردید. 

11. حمایت از رسانه های صلح طلب و تسهیل گفتگوی فرهنگی بین ملت ها از دیگر محورهای مورد تأکید بوده است. 

12. در دیدارها برعملیات موفق وعده صادق، قدرت نظامی و دیپلماتیک ایران تاکید شد. 

16. تاکید شد که حضور قدرت های خارجی فرصت طلب در منطقه قفقاز یکی از عوامل بروز تنش بوده که باید هوشیارانه با آن مقابله شود.  

17. تبیین گردید که ایران و آذربایجان دارای مشترکات و حس برادری بسیاری هستند که میتواند زمینه ساز همگرایی بیشتر باشد، اما گاهی انتظارات زیاد یکی از عوامل بروز تنش بوده است. 

18. مدیریت و کنترل بحران و جلوگیری از تبدیل آن به یک چالش امنیتی، نیازمند تدبیر، عقلانیت و اقدامات دیپلماتیک همراه با قدرت ترکیبی است. 

در مجموع سفر دکتر اسماعیلی به جمهوری آذربایجان در چارچوب دیپلماسی فرهنگی، فرصتی برای تبادل نظر و تقویت پیوندهای فرهنگی و تاریخی میان دو کشور فراهم آورده و امکانی برای انتقال پیام ها و دیدگاه های ایران در موضوعات مهم منطقه ای و جهانی بوده تا پیامی تلفیقی از قدرت نرم و سخت، دعوت به گفتگو و صلح و همچنین بازدارندگی در برابر بدخواهان را منتقل کند و زمینه را برای گسترش روابط فراهم آورد. همچنین، فرصت مغتنمی برای گفتگو، تبیین قدرت معنوی و نظامی ایران و ارائه راهکارهایی برای صلح و امنیت در منطقه و جهان فراهم می آورد و می تواند گامی مهم در راستای کاهش تنش ها، ترمیم روابط و تقویت همکاری های فرهنگی و سیاسی میان دو کشور باشد، به شرط آنکه با تدبیر، واقع بینی و غلبه بر سوء تفاهمها گذشته همراه شود. 

با در نظر داشت منافع ملی کشور و ضرورت توسعه روابط با کشورها به ویژه با همسایگان و خصوصا با کشور آذربایجان سفرهای رسمی با رویکرد فرهنگی و تبیین مواضع به طور شفاف، تاثیر به سزایی در تعریف و تحکیم روابط دو کشور دوست و برادر ایران و آذربایجان می تواند داشته باشد. امیدوار است در آینده نزدیک شاهد رفع کدورت ها و اختلافات و از سر گیری ارتباطات و روابط و همچنین بازگشایی سفارت کشور آذربایجان در تهران و بازگشایی رایزنی فرهنگی کشورمان در آذربایجان باشیم.