به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، محمد حسین انصاری رایزن فرهنگی کشورمان در بوسنی در مصاحبه اختصاصی با روابط عمومی این سازمان به تبیین حضور فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بوسنی پرداخته است که آن را از نظر می‌گذرانیم؛

آقای انصاری از حضور فرهنگی ایران در بوسنی بگویید. جامعه بوسنی تمایل به میزبانی از کدام فرهنگ‌ها را دارد و ابزار مؤثر ایران برای حضور قوی در این جامعه چیست؟

بالکان بعنوان محل تماس فرهنگی تمدن های شرقی و غربی، همواره پذیرای فرهنگ ها و نگرش های مختلف بوده و یکی از چهارراه های فرهنگی جهان بوده و هست. بوسنی و هرزگوین نیز بعنوان یکی از کشورهای این منطقه همواره پذیرای ادیان و فرهنگ های مختلف بوده است. جامعه ای که مطلوبات فرهنگی بیگانگان را در فرهنگ خود بومی کرده و اکنون فرهنگ، دین و زبان ایشان ملغمه ای است از میراث همه آنان که در این سرزمین پا نهاده اند.

از این جهت بوسنی و هرزگوین تمایل به میزبانی از فرهنگ های مختلف دارد و آرمانشهر خود را محیطی چند فرهنگی و حاوی زیستی متنوع و در عین حال هم افزا و مدارامحور تعریف می کند. این نگاه کثرت گرایانه باعث شده کشورهای مختلف از جمله ج.ا.ایران بوسنی و هرزگوین را به عنوان سکویی برای معرفی فرهنگ خود در منطقه و اروپا تعریف کنند.

سیاستگذاران فرهنگی امروز بوسنی و هرزگوین سعی دارند ضمن حفظ میراث گذشته، خود را با معیارهای فرهنگی اتحادیه اروپایی هماهنگ کنند.

تماس فرهنگی ایران و بوسنی و هرزگوین را می توان به سه بازه تاریخی تقسیم کرد. اولین تماس های فرهنگی دو سرزمین بنظر می رسد سابقه ای چند هزار ساله داشته باشد و نشانه های بسیار زیادی هم در این خصوص وجود دارد؛ از معابد میترایی در بوسنی و هرزگوین گرفته تا آثار ادبی بزرگ فارسی که در آنها به مردمان "سرزمین بالکان" که "بوسنی هرزگوین" هم جزئی از آنهاست، اشاره شده است، مثلاً در "شاهنامه فردوسی"، ۲۲ بار از واژه "سقلابیها" یا "سقلابیان" که اشاره به مردمان اسلاو ساکن بالکان دارد استفاده شده است و در "هفت پیکر" نظامی، داستان "بانوی گنبد سرخ" داستان ازدواج بهرام با شاهزاده سقلابی است.

نقطه عطف تاریخی برای ورود و گسترش زبان و ادبیات فارسی در منطقه بالکان به ویژه بوسنی هرزگوین، ورود و تسلط امپراطوری عثمانی حدود ۵۵۰ سال پیش در این منطقه است. امپراتوری عثمانی، زبان فارسی را از زبان های رسمی دربار خود می دانست و لذا، آموزش زبان فارسی و اقبال به زبان و ادبیات فارسی در این منطقه گسترش پیدا کرده است. پس از حضور عثمانی، در بسیاری از "رشدیه های" شهرهای مهم بوسنی، زبان فارسی تدریس و "بهارستان" و "گلستان" خوانده می شده است، و نیز، علاقه مردم این سرزمین به بحث عرفان و تصوف باعث شده بسیاری از آثار عرفای بزرگ ایرانی در این منطقه شناخته شود، و همه اینها زمینه هایی برای گسترش زبان فارسی در این منطقه شده است، و امروز هم در معدود "تکایا" و "مولوی خانه های" باقیمانده در بوسنی، مثنوی به زبان فارسی خوانده می شود و به زبان بوسنیایی تفسیر می‌شود. 

سومین دوره تاریخی تماس فرهنگی مردمان دو کشور به رخدادهای جنگ دهه نود بوسنی و هرزگوین و پس از آن مربوط می شود که ج.ا.ایران در قالب های رسمی و از طریق رایزنی فرهنگی و نهادهای فرهنگی ج.ا.ایران در بوسنی و هرزگوین سعی داشته عمدتا از مسیر زبان و ادبیات فارسی و فعالیت های علمی و پژوهشی، ارتباطات فرهنگی دو کشور را حفظ و تقویت کنند. همچنین این وقایع زمینه ای شد تا ارتباطات مردمی نیز میان جوامع دو کشور شکل گرفته و تقویت گردد.

لذا مهمترین ابزار ج.ا.ایران برای حضور فرهنگی در بوسنی و هرزگوین زبان و ادبیات فارسی است که علاوه بر انتقال مفاهیم فرهنگی، حامل معارف دینی و عقدیتی مردمان ایران زمین نیز هست.

آثار بزرگان ادب فارسی چه جایگاه و اهمیتی در بوسنی دارند؟ در خصوص مفاخر، مشاهیر و دانشمندان ایران چون «سعدی» و «حافظ» و «خوارزمی» و ... چه اقداماتی داشتید؟ 

همانطور که اشاره شد آثار بزرگان زبان و ادبیات فارسی نقش مهمی در شکل‌گیری هویت فرهنگی مردم بوسنی و هرزگوین داشته است در طول دوره تسلط عثمانی‌ها بر بوسنی و هرزگوین که حدود ۵۰۰ سال به طول انجامید زبان ترکی زبان اداری این کشور بوده زبان عربی زبان دین و زبان فارسی زبان فرهنگ و ادب شناخته می‌شده است. گلستان سعدی برای چند قرن متن درسی مدارس این کشور بوده و آثار عطار، مثنوی معنوی، بوستان سعدی، بهارستان جامی، و سایر آثار ادبی بزرگان ادب کشورمان مورد اقبال بسیار زیادی در بوسنی و هرزگوین بوده و در مدارس و منابر و تکایا از آنها بهره می‌بردند. 

از این جهت و با تکیه بر این میراث ارزشمند فعالیت‌های متعددی در خصوص تقویت معرفی بزرگان ادبیات فارسی در بوسنی و هرزگوین در سال‌های اخیر انجام شده است. ترجمه کتب، اجرای نمایش های هنری، پخش مستندهای تلویزیونی در خصوص شعرا و برگزاری همایش ها از جمله این برنامه ها بوده است. 

در آخرین اقدامات، کتاب های گلستان و بوستان سعدی برای نخستین بار از زبان فارسی به زبان بوسنیایی و به صورت نظم و نثر ترجمه شده و یک همایش بزرگ در خصوص سعدی شیرازی همزمان با رونمایی کتاب ها با مشارکت کتابخانه غازی خسروبگ سارایوو برگزار شد. در کنار آن نمایشگاهی از نسخ خطی آثار سعدی در کتابخانه غازی خسروبگ سارایوو برپا شد. 

همچنین کتاب ادوار شعر فارسی که به ادبیات معاصر کشورمان و معرفی مشاهیر معاصر ادبی کشورمان می‌پردازد نیز به زبان بوسنیایی ترجمه و چاپ شده است.

همچنین در یک سال گذشته دو اجرای تئاتر بر اساس داستان «بانوی گنبد سرخ» حکیم نظامی توسط دانشجویان دانشکده فلسفه دانشگاه سارایوو به روی صحنه رفته است.

در خصوص حافظ نیز همایش اثرگذاری حافظ بر ادبیات آلمانی، فارسی، بوسنیایی، انگلیسی و شبه قاره در دانشگاه سارایوو برگزار شده و دو مستند تلویزیونی از تلویزیون ملی بوسنی و هرزگوین پخش شده است.

چندی پیش، نخستین دارالقرآن مرکزی رسالات الله با حضور ریاست محترم سازمان در بوسنی تأسیس شد. واکنش بازدیدکنندگان بوسنیایی نسبت به این طرح قرآنی چه بود؟  

در خردادماه گذشته اولین دار القرآن طرح جامع رسالات الله با عنوان دارالقرآن نور در جریان سفر ریاست محترم سازمان به بوسنی و هرزگوین افتتاح شد. این دارالقرآن در مجتمع کالج فارسی-بوسنیایی بوسنی و هرزگوین افتتاح شد و پیش بینی می شود حدود 240 نفر از دانش آموزان کالج فارسی-بوسنیایی بوسنی و هرزگوین در قالب این طرح از مفاهیم ارزشمند قرآنی بهره‌مند گردند. 

هدف از تأسیس این دارالقرآن، ترویج روخوانی و روانخوانی قرآن کریم بین کودکان و نوجوانان، حفظ قرآن، آشنایی با مفاهیم قرآن، ترویج فرهنگ قرآنی در جامعه و یادگیری تلاوت قرآن با صوت زیبا بین کودکان و نوجوانان بوده است.

از آنجا که این دارالقرآن در فضای آموزشی کالج فارسی-بوسنیایی برپا شده، پیش بینی می شود با شروع سال تحصیلی تعداد زیادی از دانش آموزان در قالب برنامه های درسی و فوق برنامه از این فضا بهره خواهند برد. 

لطفا درباره نسخ خطی فارسی در کشور بوسنی بگویید.

گنجینه ارزشمندی از نسخ خطی در بوسنی و هرزگوین وجود دارد. از آنجا که بوسنی و هرزگوین مرکز تجمع مسلمانان در دوره امپراطوری عثمانی در منطقه بالکان بوده است، آثار خطی بسیاری از جمله آثار زبان و ادبیات فارسی به این منطقه منتقل شده و پس گذشت سال ها عمدتا در کتابخانه غازی خسروبگ تجمیع شده است. این کتابخانه محل نگهداری بیش از 600 نسخه خطی زبان فارسی است.

جالب توجه است که حدود 100 نسخه خطی تنها از آثار سعدی در این کتابخانه وجود دارد و در نمایشگاه نسخ خطی که در اردیبهشت ماه و همزمان با روز بزرگداشت سعدی در کتابخانه غازی خسروبگ برگزار شد، از سومین نسخه تاریخ دار قدیمی گلستان که به تازگی در مخزن آن کتابخانه یافت شده، رونمایی شد.

برای شناسایی و حفظ این آثار، در مرحله اول، نخستین تفاهم نامه همکاری های کتابخانه ای بین دو کشور در بهار سال 1402 به امضا رسید و هم اکنون پیگیر شناسایی و مرمت نسخ خطی کشورمان و برگزاری کارگاه های مرمت برای کارشناسان کتابخانه غازی خسروبگ هستیم تا بتوانیم این میراث ارزشمند کشورمان را در اروپا حفظ کنیم.

وضعیت آموزش زبان‌ فارسی در دانشگاه‌های این کشور چگونه است؟ رایزنی محترم چه عملکردی در توسعه و گسترش زبان فارسی در این کشور داشته است؟ 

از زمان تاسیس دانشگاه سارایوو در حدود هفتاد سال پیش، رشته زبان و ادبیات فارسی نیز در دانشکده فلسفه برپا بوده است. هم اکنون این کرسی سه استاد تمام وقت دارد و حدود بیست دانشجو از مقاطع کارشناسی تا دکتری در این رشته مشغول تحصیل هستند. 

همچنین دوره های آموزش آزاد زبان فارسی در رایزنی فرهنگی بصورت حضوری و برخط برگزار می شود که این دره ها نیز مورد استقبال مخاطبین قرار گرفته است.

رایزنی فرهنگی برای حمایت از فعالیت های کرسی زبان و ادبیات فارسی، علاوه بر تاسیس اتاق زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه، حمایت هایی را در قالب پشتیبانی از برگزاری کلاس های تخصصی آموزش زبان فارسی، اعزام دانشجویان به طرح های دانش افزایی در ایران، حمایت از اساتید و دانشجویان برای حضور در عرصه ترجمه آثار ادبی فارسی و غیره داشته است.

برای آموزش زبان فارسی کدام راهکار را تأکید می‌کنید؟ (کرسی‌های دانشگاهی، کلاس‌های آزاد، کلاس‌های رایزنی‌های فرهنگی، دوره‌های دانش‌افزایی متمرکز ویژه یک کشور خاص، دوره‌های دانش‌افزایی متمرکز در ایران یا ...)

باید در نظر داشت که باتوجه به مراودات اندک اقتصادی بین ج.ا.ایران و بوسنی و هرزگوین، دانشجویان و زبان آموزان صرفا با انگیزه آشنایی با میراث غنی زبان فارسی به این رشته روی می آورند لذا اگرچه شوق یادگیری در آن ها بالاست اما به لحاظ تعداد اندک هستند و باید با بهره گیری از همه ظرفیت ها سعی در حفظ این علاقه مندان و افزایش تعداد ایشان داشت. کرسی دانشگاهی بعنوان یک ظرفیت رسمی و دوره های آموزشی رایزنی فرهنگی در کنار هم باید مورد توجه قرار گیرند. در تیرماه تعداد 9 نفر از دانشجویان و زبان آموزان بوسنیایی به دوره تابستانه بنیاد سعدی اعزام شدند که امید می رود با آشنایی با فرهنگ و زبان کشورمان، در آینده حضور زبان و ادبیات فارسی در بوسنی و هرزگوین را رونقی دوچندان بخشند.

دیدگاه بوسنیایی ‌ها نسبت به فیلم و سریال‌های ایرانی چگونه است؟ رایزنی فرهنگی ایران در اسپانیا در زمینه چه اقداماتی داشته است؟ 

همواره نگاه مثبتی نسبت به فیلم ها و سریال های ایرانی و بصورت کلی سینمای ایران در بوسنی و هرزگوین وجود داشته است. سریال های فاخری همچون یوسف پیامبر بصورت مرتب از شبکه های تلویزیونی بوسنی و هرزگوین پخش می شود و اثرگذاری بالایی در جامعه این کشور حتی در انتقال زبان فارسی داشته است.

رایزنی فرهنگی نیز بصورت مرتب فیلم های مستندی را با موضوعات مختلف ترجمه و زیرنویس می کند و می توان گفت بصورت متوسط ماهانه دو مستند تلویزیونی از تلویزیون ملی یا سایر شبکه ها پخش می گردد. در آخرین اقدامات دوازده قسمت از مستند ایرانگرد از تلویزیون ملی بوسنی و هرزگوین پخش شد و همچنین مستند نوروز ایرانی را چهار تلویزیون این کشور به روی آنتن بردند.

همچنین با هدف تقویت همکاری های رسانه ای میان دو کشور ج.ا.ایران و بوسنی و هرزگوین و معرفی و بازاریابی محصولات رسانه ای و خبری ج.ا.ایران اخیرا مدیرکل محترم همکاری‌های رسانه‌ای و فضای مجازی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به کشور بوسنی و هرزگوین سفر کردند و ملاقات هایی با مدیران مطرح‌ترین تلویزیون‌ها و رادیوهای دولتی و خصوصی و شرکت پخش فیلم این کشور انجام شد. در این ملاقات ها چهار کاتالوگ محصولات رسانه ای کشورمان در حوزه سینمایی، سریال، مستند و پویانمایی به طرف های بوسنیایی عرضه شد و زمینه گفتگوی ایشان با تهیه کنندگان داخلی فراهم شد. امیدواریم حضور محصولات رسانه ای کشورمان در بوسنی و هرزگوین به این واسطه تقویت گردد.

در خصوص آثار چاپی و ترجمه شده رایزنی محترم فرهنگی کشورمان بگویید. آیا از طرح تاپ در اسپانیا استقبال شده است؟ از مهمترین آثار چاپ شده را نام ببرید. 

هم اکنون نسل طلایی از مترجمین و پژوهشگران آشنا به زبان فارسی در بوسنی و هرزگوین حضور دارند. نسلی که بواسطه نزدیک شدن دو کشور در دوره جنگ دهه نود میلادی با زبان و ادبیات فارسی آشنا شده و بعضا در ایران تحصیل کرده اند و امروز ظرفیت بزرگی برای ادبیات فارسی و انتقال فرهنگی کشورمان محسوب می شوند.

در سال های پس از جنگ تخمین زده می شود بیش از 500 عنوان کتاب از زبان فارسی به زبان بوسنیایی ترجمه و منتشر شده است. 

رایزنی فرهنگی در سال های اخیر تاکید داشته آثار خود را با همکاری ناشر بومی و در قالب طرح تاپ منتشر نماید. آثاری از جمله «من او»، «قصه های مجید»، «رستم و سهراب»، «ادوار شعر فارسی»، دو عنوان کتاب «آموزش زبان فارسی به بوسنیایی زبان ها»، «گلستان سعدی» و «بوستان سعدی» همگی با همکاری ناشر بومی ترجمه، منتشر و توزیع شده و امروزه در کتابفروشی های بوسنی و هرزگوین در معرض دید مخاطبین قرار دارد.

همچنین آثار ارزشمندی نیز توسط سایر نهادهای فرهنگی کشورمان در بوسنی و هرزگوین ترجمه و منتشر شده است که از آن جمله می توان به «خون دلی که لعل شد»، «فرنگیس» و «پیامبر رحمت» اشاره داشت.

گفت‌وگو به ویژه بین نخبگان دو کشور چه تأثیری می‌تواند بسزایی جهت معرفی چهره رحمانی اسلام داشته باشد؟ 

گفتگوهای نخبگانی چه در حوزه دینی و چه در حوزه فرهنگی همواره اثرگذار بوده است. همانطور که اشاره شد سیاستگذاری فرهنگی در بوسنی و هرزگوین در حال طی یک مسیر دو وجهی است که ضمن حفظ میراث گذشته، به دنبال تقویت شاخصه های غربی است. ارتباط نخبگانی دو کشور می تواند ریشه های شرقی جامعه بوسنی و هرزگوین را استوار نگه دارد و پل های ارتباطی ج.ا.ایران با بوسنی و هرزگوین را پایدار کند.

عرفان و تاکید بر مضامین رحمانی اسلام و ادیان ابراهیمی می تواند در این زمینه راهگشا باشد.

اخیرا همایشی با عنوان «عرفان در تمدن اسلامی» با حضور ریاست محترم سازمان در سارایوو و با مشارکت پژوهشگرانی از کشورهای بوسنی و هرزگوین، ج.ا.ایران، ترکیه و مقدونیه برگزار شد که مورد استقبال کم نظیر مخاطبین قرار گرفت که نشان از علاقه جامعه مذهبی و نخبگانی بوسنی و هرزگوین به مباحث اسلامی و عرفانی دارد.همچنین گفتگوهای بین دینی با توجه به ماهیت چند قومی و دینی بوسنی و هرزگوین یکی از ابزارهای مهم نمایش چهره رحمانی اسلام می تواند باشد.

رایزنی محترم فرهنگی کشورمان برای تبیین مفهوم تمدن نوین اسلامی که یکی از مفاهیم کلیدی در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال‌های اخیر بوده است، چه اقداماتی داشته است؟

تمدن نوین اسلامی یکی از کلیدواژه های اصلی در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی است. رایزنی فرهنگی کشورمان در بوسنی و هرزگوین در دو محور در جهت تبیین و ترویج این مفهوم گام برداشته است. 

اول تبیین مفهوم تمدن نوین اسلامی با توجه به نگاه بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری و دوم نمایش دستاوردهای انقلاب اسلامی بعنوان مهمترین شاخصه بروز تمدن نوین.

همایش اخیر «عرفان در تمدن اسلامی» و انتشار کتاب مقالات آن از آخرین اقدامات رایزنی فرهنگی کشورمان در بوسنی و هرزگوین در این راستا بوده است. ذیل این عنوان سه مقاله با موضوع دیدگاه های حضرت امام خمینی (ره) نسبت به موضوع عرفان و تمدن اسلامی مطرح شد. 

در بعد دیگر و در زمینه نمایش دستاوردهای انقلاب اسلامی سعی شده با فعالیت های رسانه ای از جمله نمایش چندین قسمت از مستندهای توانمندی بانوان ایرانی از تلویزیون های مختلف بوسنی و هرزگوین، فعالیت های مختلف در فضای مجازی، اعزام فعالین مطرح فضای مجازی از جمله اینفلوئنسر سال بوسنی و هرزگوین به ایران و نمایش بدون واسطه پیشرفت های شهری و اجتماعی کشورمان و غیره در این زمینه گام های موثری برداشته شود.

در پایان؛ آینده حضور فرهنگی ایران در این کشور را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟

قطعا آینده روشنی در انتظار روابط فرهنگی دو کشور خواهد بود. همانطور که اشاره شد روابط فرهنگ دو کشور، ارتباطی تاریخی و ریشه دار است و میراث فرهنگی ایرانی، بخشی از هویت مردم بوسنی و هرزگوین را تشکیل داده است. با اتکا بر این پشتوانه ارزشمند و سعی در معرفی هرچه بهتر ایران امروز، می توان آینده ای بسیار روشن برای ارتباطات فرهنگی دو کشور متصور بود. قطعا افزایش تبادلات اقتصادی و تقویت گردشگری می تواند دو عامل بسیار اثرگذار و تسهیل گر در توسعه ارتباطات فرهنگی دو کشور باشد.

در پایان از همکاران محترم در بخش‌های مختلف سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به ویژه همکاران محترم اداره روابط عمومی تشکر می کنم.