به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به نقل از  روزنامه ی «فرهیختگان»، دیگر عادت کرده بودیم به اینکه هر سال چند روزی مانده به اربعین حسینی، سیل عظیم زوار حسینی را در مسیر نجف به کربلا از شبکه‌های مختلف رسانه ملی ببینیم، سیلی که خیلی‌ها آرزوی حضور در آن را داشتند و البته عده‌ای دیگر نیز شرکت در آن را بر خود واجب می‌دانستند و به هر طریقی که بود هر سال در آن شرکت می‌کردند. اما امسال کروناویروس باشکوه‌ترین گردهمایی عاشقان حسینی را فارغ از دین، رنگ و نژاد تا حدودی تعطیل کرد تا بعد از تاسوعا و عاشورای حسینی، عجیب‌ترین اربعین چند سال اخیر نیز رقم بخورد. البته این مهمان نانومتری هم باعث نشد تا خود عراقی‌ها به‌ رسم هر ساله مسیر 80 کیلومتری نجف تا کربلا را پیاده طی نکنند، هرچند دیگر خبری از زائران دیگر کشورها به‌ویژه ایرانی‌ها در این مسیر نیست. به‌رغم اینکه اربعین شیعیان این سال‌ها به عظیم‌ترین و باشکوه‌ترین دورهمی و طولانی‌ترین پیاده‌روی حاضر دنیا با این میزان شرکت‌کننده تبدیل شده، اما متاسفانه حوزه پژوهش درباره این موضوع مورد غفلت قرار گرفته است. مساله‌ای که اگر در جایگاه درست خود قرار داشت، درکنار تصویر میلیون‌ها آدم حاضر در این مسیر، ابعاد مختلف این مقوله نیز آن‌طور که باید برای مخاطبان به‌ویژه ادیان دیگر روشن می‌شد. چرایی اهمیت زیارت اربعین، دلایل کم‌کاری جامعه آکادمیک در پژوهش این حوزه، نقش اربعین در شناساندن شیعه به جهان و.... باعث شد تا به سراغ یحیی جهانگیری‌سهروردی، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر بین‌المللی برویم. کسی که به‌دلیل تسلط بر زبان‌های انگلیسی، عربی و استانبولی توانسته به‌عنوان مبلغ بین‌المللی فعالیت کند و چندین‌بار نیز از سوی دانشگاه‌های خارجی به‌عنوان استاد دعوت شده است. جهانگیری در کنار فعالیت‌های پژوهشی، مدیرمسئولی مجله میان‌‌رشته‌ای تفسیر و کلام کوثر را نیز بر عهده دارد. مشروح گفت و گوی فرهیختگان با این استاد حوزه و دانشگاه را در ادامه می‌خوانید.

  شرکت در اربعین به‌خاطر ریسک‌پذیری از نشانه‌های مؤمن به‌شمار می‌رود

کمی درباره اهمیت روز اربعین و اثرگذاری این روز در زنده نگه داشتن واقعه عاشورا توضیح دهید. اربعین به‌واسطه برگزاری راهپیمایی عظیم آن از واقعه عاشورا نیز در دنیا پررنگ‌تر شده است، این مساله را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در حدیثی از امام حسن عسکری(ع) یکی از نشانه‌های ایمان، زیارت اربعین شمرده شده است. شاید برای ما قبل از برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین که بعد از سقوط صدام رخ داد، عجیب به‌نظر می‌رسید که چطور زیارت اربعین از نشانه‌های مؤمن است درحالی‌که نشانه‌های زیاد دیگری وجود دارد. در اصل فهم شاخصه این زیارت که به‌عنوان نشانه مؤمن از آن یاد می‌شود، سخت بود. اما زمانی که این اتفاقات رخ داد، متوجه شدیم که معنای بلند حدیث امام حسن عسکری(ع) چه بوده است.

به‌عبارت دیگر باید روزگاران می‌گذشت تا این حدیث تحقق عینی پیدا می‌کرد و معنای آن برای ما روشن می‌شد. این امام می‌گوید نشان مؤمن زیارت اربعین است، بدین معنا که ایمان‌گروی و ایمان زمانی رخ می‌دهد که مومن این اربعین را تجربه کند، چراکه اربعین ریسک‌پذیری و خطرپذیری دارد و رفتن به این سفر یعنی احتمال هر خطا از سوی دشمنان برای زائر وجود دارد و زمانی که یک مومن خطر را می‌پذیرد و باز به این سفر می‌رود و خودش را در برابر داعش قرار می‌دهد، به معنی ایمان‌گروی او بوده و قطعا نشانه ایمان است.

باید به این مساله اشاره شود که چه حضرت زینب(س) سال اول واقعه عاشورا به کربلا برگشته باشد و یا به تعبیر شهید مطهری سال دوم این اتفاق افتاده باشد، اما مساله مهم این است که تردید تاریخی در این زمینه وجود ندارد که اسرا به کربلا برگشتند. ما متون دینی زیادی داریم که تاکید کرده‌اند به زیارت امام حسین(ع) بروید تا جایی که آمده اگر رفتن به حج یک بار واجب است، اما زیارت امام حسین(ع) مکرر توصیه شده است. جالب اینجاست که حدیث داریم حتی اگر مسیرها ناامن شد، باز به زیارت کربلا بروید، این مسائل نشان می‌دهد که کربلا یک مصیر است. در اصل ما به‌سوی کربلا نمی‌رویم و اصلا نباید به کربلا حرکت کنیم، بلکه باید مصیر کربلا را بپیماییم یعنی ما باید به کربلا بشویم. لذا اهل بیت(ع) با اینکه در کربلا بودند اما دوباره به آنجا برگشتند، این مساله از نظر عرفانی یعنی اگر در کربلا هم باشی، باید کربلا بشوی و باید از اقیانوس کربلا انرژی بگیری. حتی حضرت زینب(س) و سجاد(ع) نیز که در کربلا بوده‌اند، برای ادامه مسیرشان به‌سمت مدینه باید به کربلا رفته و از آنجا انرژی بگیرند، چراکه پمپاژ معرفت از این اقیانوس اتفاق می‌افتد. یک بار انرژی گرفتن از کربلا برای ما کافی نیست و هرگاه لازم بود باید از این اقیانوس بچشیم؛ چراکه کربلا معرفت جوشانی است که باید به آنجا رفت.

ناامن بودن کربلا نیز سبب نمی‌شود که بگوییم حالا نیازی نیست این کار را بکنیم، بلکه هر گاه احساس نیاز کردیم باید برویم و از معرفت آنجا بچشیم. کسی که به کربلا می‌رود مسافر کربلا نیست، بلکه خودش را در دامن کربلا می‌اندازد. در این زمینه عبارت بلند امام حسین(ع) را داریم که می‌گوید هر کسی که می‌خواهد به کربلا بیاید باید از خیلی چیزها دل کنده و خودش را در اقیانوس کربلا بیندازد، چراکه کربلا رحلت می‌خواهد نه سفر. یعنی کربلا بودن و شدن می‌خواهد نه رفتن و اینها همان شاخصه‌های ایمانی است که امام حسن عسکری(ع) گفتند.

  اربعین تصویر دنیا نسبت به شیعه را تغییر داد

شما سابقه حضور و فعالیت‌های تبلیغی در کشورهای مختلفی داشته‌اید؛ نوع نگاه سایر ملل و ادیان به پدیده اربعین چگونه است و چه تحلیلی نسبت به آن دارید؟

در ابتدای پاسخ به این سوال باید بگویم بزرگ‌ترین اتفاقی که اربعین ایجاد کرده، این است که حداقل افرادی که تا الان نام شیعه را نیز نشنیده بودند، حالا با توجه به این پدیده درباره شیعه سوال می‌کنند و این اولین اتفاق است. همچنین آن دسته از افراد که تصویر بدی از شیعه در ذهن‌شان نقش بسته بود، بعد از برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین به تحقیق در این باره روی آوردند و متوجه شدند که چنین مساله‌ای وجود ندارد. به عبارت دیگر این پدیده باعث شد تا کسانی که بی‌خبر از شیعه بودند، سوالاتی را درباره شیعه بپرسند و دیگرانی که تفسیر بدی از شیعه داشتند، به‌دنبال تصحیح و مطالعه عمیق‌تری روی آوردند و این اتفاق بزرگی است که اربعین در ذهن افراد ایجاد کرد. همچنین افرادی را داشتیم که عملا بی‌دین بودند و بر حسب تصادف و با نگاه تجاری در اربعین شرکت کردند، اما زمانی که به کشور خودشان بازگشتند نگاه‌شان به‌طور کامل عوض شده بود.

متاسفانه رسانه‌های معاند چهره‌های بسیار بدی را از این مراسم نیز معرفی کرده بودند. به‌طور مثال به‌خاطر دارم که در برهه‌ای عنوان می‌شد این حج شیعیان است و شیعیان به مراسم اربعین می‌روند تا دیگر در حج شرکت نکنند، البته این مساله همزمان شده بود با ایامی که عربستان سعودی مانع حضور ایرانیان در حج شده بود و همین مساله باعث شد تا چنین مساله‌ای را مطرح کنند. در اصل دشمنان نیز از این فرصت برای انحراف مسیر اربعین استفاده می‌کنند و طبیعی است که ما نیز باید هوشمندی خودمان را حفظ کنیم.

فرهیختگانروزنامه فرهیختگان

صفحه نخست

دانشگاه

تقویم روزنامه فرهیختگان ۱۳۹۹-۰۷-۱۶ - ۱۰:۰۰نظرات روزنامه فرهیختگان۰00 

استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:

ادبیات بین المللی و آکادمیک برای اربعین ایجاد نکرده ایم

جهانگیری تاکید کرد: جامعه آکادمیک کشور باید بخشی را برای معرفی علمی و بین‌المللی اربعین در عرصه بین‌الملل مدنظر قرار دهد و این اقدام مورد نیازی است که حتما باید انجام شود.

ادبیات بین المللی و آکادمیک برای اربعین ایجاد نکرده ایم

به گزارش «فرهیختگان»، دیگر عادت کرده بودیم به اینکه هر سال چند روزی مانده به اربعین حسینی، سیل عظیم زوار حسینی را در مسیر نجف به کربلا از شبکه‌های مختلف رسانه ملی ببینیم، سیلی که خیلی‌ها آرزوی حضور در آن را داشتند و البته عده‌ای دیگر نیز شرکت در آن را بر خود واجب می‌دانستند و به هر طریقی که بود هر سال در آن شرکت می‌کردند. اما امسال کروناویروس باشکوه‌ترین گردهمایی عاشقان حسینی را فارغ از دین، رنگ و نژاد تا حدودی تعطیل کرد تا بعد از تاسوعا و عاشورای حسینی، عجیب‌ترین اربعین چند سال اخیر نیز رقم بخورد. البته این مهمان نانومتری هم باعث نشد تا خود عراقی‌ها به‌ رسم هر ساله مسیر 80 کیلومتری نجف تا کربلا را پیاده طی نکنند، هرچند دیگر خبری از زائران دیگر کشورها به‌ویژه ایرانی‌ها در این مسیر نیست. به‌رغم اینکه اربعین شیعیان این سال‌ها به عظیم‌ترین و باشکوه‌ترین دورهمی و طولانی‌ترین پیاده‌روی حاضر دنیا با این میزان شرکت‌کننده تبدیل شده، اما متاسفانه حوزه پژوهش درباره این موضوع مورد غفلت قرار گرفته است. مساله‌ای که اگر در جایگاه درست خود قرار داشت، درکنار تصویر میلیون‌ها آدم حاضر در این مسیر، ابعاد مختلف این مقوله نیز آن‌طور که باید برای مخاطبان به‌ویژه ادیان دیگر روشن می‌شد. چرایی اهمیت زیارت اربعین، دلایل کم‌کاری جامعه آکادمیک در پژوهش این حوزه، نقش اربعین در شناساندن شیعه به جهان و.... باعث شد تا به سراغ یحیی جهانگیری‌سهروردی، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر بین‌المللی برویم. کسی که به‌دلیل تسلط بر زبان‌های انگلیسی، عربی و استانبولی توانسته به‌عنوان مبلغ بین‌المللی فعالیت کند و چندین‌بار نیز از سوی دانشگاه‌های خارجی به‌عنوان استاد دعوت شده است. جهانگیری در کنار فعالیت‌های پژوهشی، مدیرمسئولی مجله میان‌‌رشته‌ای تفسیر و کلام کوثر را نیز بر عهده دارد. مشروح گفت و گوی فرهیختگان با این استاد حوزه و دانشگاه را در ادامه می‌خوانید.

  شرکت در اربعین به‌خاطر ریسک‌پذیری از نشانه‌های مؤمن به‌شمار می‌رود

کمی درباره اهمیت روز اربعین و اثرگذاری این روز در زنده نگه داشتن واقعه عاشورا توضیح دهید. اربعین به‌واسطه برگزاری راهپیمایی عظیم آن از واقعه عاشورا نیز در دنیا پررنگ‌تر شده است، این مساله را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در حدیثی از امام حسن عسکری(ع) یکی از نشانه‌های ایمان، زیارت اربعین شمرده شده است. شاید برای ما قبل از برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین که بعد از سقوط صدام رخ داد، عجیب به‌نظر می‌رسید که چطور زیارت اربعین از نشانه‌های مؤمن است درحالی‌که نشانه‌های زیاد دیگری وجود دارد. در اصل فهم شاخصه این زیارت که به‌عنوان نشانه مؤمن از آن یاد می‌شود، سخت بود. اما زمانی که این اتفاقات رخ داد، متوجه شدیم که معنای بلند حدیث امام حسن عسکری(ع) چه بوده است.

به‌عبارت دیگر باید روزگاران می‌گذشت تا این حدیث تحقق عینی پیدا می‌کرد و معنای آن برای ما روشن می‌شد. این امام می‌گوید نشان مؤمن زیارت اربعین است، بدین معنا که ایمان‌گروی و ایمان زمانی رخ می‌دهد که مومن این اربعین را تجربه کند، چراکه اربعین ریسک‌پذیری و خطرپذیری دارد و رفتن به این سفر یعنی احتمال هر خطا از سوی دشمنان برای زائر وجود دارد و زمانی که یک مومن خطر را می‌پذیرد و باز به این سفر می‌رود و خودش را در برابر داعش قرار می‌دهد، به معنی ایمان‌گروی او بوده و قطعا نشانه ایمان است.

باید به این مساله اشاره شود که چه حضرت زینب(س) سال اول واقعه عاشورا به کربلا برگشته باشد و یا به تعبیر شهید مطهری سال دوم این اتفاق افتاده باشد، اما مساله مهم این است که تردید تاریخی در این زمینه وجود ندارد که اسرا به کربلا برگشتند. ما متون دینی زیادی داریم که تاکید کرده‌اند به زیارت امام حسین(ع) بروید تا جایی که آمده اگر رفتن به حج یک بار واجب است، اما زیارت امام حسین(ع) مکرر توصیه شده است. جالب اینجاست که حدیث داریم حتی اگر مسیرها ناامن شد، باز به زیارت کربلا بروید، این مسائل نشان می‌دهد که کربلا یک مصیر است. در اصل ما به‌سوی کربلا نمی‌رویم و اصلا نباید به کربلا حرکت کنیم، بلکه باید مصیر کربلا را بپیماییم یعنی ما باید به کربلا بشویم. لذا اهل بیت(ع) با اینکه در کربلا بودند اما دوباره به آنجا برگشتند، این مساله از نظر عرفانی یعنی اگر در کربلا هم باشی، باید کربلا بشوی و باید از اقیانوس کربلا انرژی بگیری. حتی حضرت زینب(س) و سجاد(ع) نیز که در کربلا بوده‌اند، برای ادامه مسیرشان به‌سمت مدینه باید به کربلا رفته و از آنجا انرژی بگیرند، چراکه پمپاژ معرفت از این اقیانوس اتفاق می‌افتد. یک بار انرژی گرفتن از کربلا برای ما کافی نیست و هرگاه لازم بود باید از این اقیانوس بچشیم؛ چراکه کربلا معرفت جوشانی است که باید به آنجا رفت.

ناامن بودن کربلا نیز سبب نمی‌شود که بگوییم حالا نیازی نیست این کار را بکنیم، بلکه هر گاه احساس نیاز کردیم باید برویم و از معرفت آنجا بچشیم. کسی که به کربلا می‌رود مسافر کربلا نیست، بلکه خودش را در دامن کربلا می‌اندازد. در این زمینه عبارت بلند امام حسین(ع) را داریم که می‌گوید هر کسی که می‌خواهد به کربلا بیاید باید از خیلی چیزها دل کنده و خودش را در اقیانوس کربلا بیندازد، چراکه کربلا رحلت می‌خواهد نه سفر. یعنی کربلا بودن و شدن می‌خواهد نه رفتن و اینها همان شاخصه‌های ایمانی است که امام حسن عسکری(ع) گفتند.

  اربعین تصویر دنیا نسبت به شیعه را تغییر داد

شما سابقه حضور و فعالیت‌های تبلیغی در کشورهای مختلفی داشته‌اید؛ نوع نگاه سایر ملل و ادیان به پدیده اربعین چگونه است و چه تحلیلی نسبت به آن دارید؟

در ابتدای پاسخ به این سوال باید بگویم بزرگ‌ترین اتفاقی که اربعین ایجاد کرده، این است که حداقل افرادی که تا الان نام شیعه را نیز نشنیده بودند، حالا با توجه به این پدیده درباره شیعه سوال می‌کنند و این اولین اتفاق است. همچنین آن دسته از افراد که تصویر بدی از شیعه در ذهن‌شان نقش بسته بود، بعد از برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین به تحقیق در این باره روی آوردند و متوجه شدند که چنین مساله‌ای وجود ندارد. به عبارت دیگر این پدیده باعث شد تا کسانی که بی‌خبر از شیعه بودند، سوالاتی را درباره شیعه بپرسند و دیگرانی که تفسیر بدی از شیعه داشتند، به‌دنبال تصحیح و مطالعه عمیق‌تری روی آوردند و این اتفاق بزرگی است که اربعین در ذهن افراد ایجاد کرد. همچنین افرادی را داشتیم که عملا بی‌دین بودند و بر حسب تصادف و با نگاه تجاری در اربعین شرکت کردند، اما زمانی که به کشور خودشان بازگشتند نگاه‌شان به‌طور کامل عوض شده بود.

متاسفانه رسانه‌های معاند چهره‌های بسیار بدی را از این مراسم نیز معرفی کرده بودند. به‌طور مثال به‌خاطر دارم که در برهه‌ای عنوان می‌شد این حج شیعیان است و شیعیان به مراسم اربعین می‌روند تا دیگر در حج شرکت نکنند، البته این مساله همزمان شده بود با ایامی که عربستان سعودی مانع حضور ایرانیان در حج شده بود و همین مساله باعث شد تا چنین مساله‌ای را مطرح کنند. در اصل دشمنان نیز از این فرصت برای انحراف مسیر اربعین استفاده می‌کنند و طبیعی است که ما نیز باید هوشمندی خودمان را حفظ کنیم.

  رسانه‌های کشور درباره اربعین صرفا به تولید محتوا برای داخل معطوف بوده‌اند

انعکاس رسانه‌ای این واقعه را در جهان چگونه دیدید؟ گروه‌های تکفیری مانند داعش و اقدامات خرابکارانه آنان در جهان سیاه‌نمایی نسبت به مسلمانان ایجاد کرده‌اند؛ پدیده اربعین تا چه میزان می‌تواند در این صف‌آرایی رسانه‌ای به ما کمک کند؟ ما چه میزان از آن استفاده کرده‌ایم؟

حقیقت این است که رسانه‌های ما برای خودمان خوراک تولید کرده‌اند. چندی پیش مقاله‌ای برای دانشگاه کربلا با موضوع زن و اربعین می‌نوشتم که حین آن متوجه شدم خارجی‌ها مقالات زیادی را در این باره نوشته‌اند اما ما در این باره تولید ادبیات نداشته‌ایم. نگرانم از اینکه اربعین را تنها برای خودمان بازخوانی کنیم و تصورمان نیز این باشد که با این کار درحال معرفی اربعین به دنیا هستیم، درحالی که برای معرفی این پدیده کافی است یک جست‌وجو در فضای مجازی داشته باشیم تا ببینیم درباره اربعین چقدر ما در ادبیات تولید محتوا داشته‌ایم و در مقابل میزان تولیدات غربی‌ها و نامسلمانان چقدر بوده است؟ قطعا باید فضای بیرونی اربعین را مدنظر قرار دهیم.

  اربعین قرن بیست‌ویکم نیازمند واکاوی است

عظمت این راهپیمایی و جنبه‌های مختلف آن، نشان‌دهنده اهمیت آن است. به‌نظر شما این جنبه تا چه میزان در پژوهش‌های دانشگاهی مورد توجه قرار گرفته است؟ ارزیابی شما از وضعیت پژوهش‌ها با محوریت اربعین چه از لحاظ کمی و چه کیفی چگونه است؟

طبیعی است با توجه به اتفاقاتی که طی سال‌های اخیر درباره اربعین به‌وقوع پیوسته، این پدیده نیازمند واکاوی متعدد است. این پدیده باید از ابعاد مختلف مردم‌شناختی، جامعه‌شناختی، معرفت‌شناختی، تمدن‌شناختی و... مورد مطالعه و حتی آسیب‌شناسی قرار بگیرد. مطمئن باشید زمانی که چنین اتفاقی رقم می‌خورد، دشمنان در پی برنامه‌ریزی برای انحراف مسیر آن خواهند بود. معتقدم ابعاد مختلف اربعین مورد پژوهش قرار نگرفته است و باید بگوییم که اربعین چه ابعاد تربیتی مختلفی در بعد بین‌المللی دارد؟ باید به این مساله توجه شود که این رسانه چقدر می‌تواند شیعه را به ‌دنیا معرفی کند. البته باید به مسائل مختلف این حوزه نیز توجه شود، به‌طور مثال چقدر توانسته‌ایم از بستر سوشیال‌مدیا در معرفی اربعین استفاده کنیم؟ کدام چهره از اربعین هنوز معرفی نشده است؟ برای پاسخ به این سوالات باید کار جدی و اساسی صورت بگیرد. متاسفانه وقتی می‌گوییم پژوهش، یعنی تنها مقالات فارسی تولید کنیم، درحالی که باید این مساله مدنظر قرار بگیرد که سهم اربعین از پژوهش‌های بین‌المللی چقدر است؟ در ژورنال‌های مهم مطالعات اجتماعی، دینی، مردمی، اسلام شناسی، شیعه شناسی توانسته‌ایم درباره اربعین ادبیات تولید کنیم؟ در پاسخ به این سوال باید بگویم که در ژورنال‌های آکادمیک بین‌المللی پدیده اربعین را در حد صفر به دنیا معرفی کرده‌ایم و این بسیار نگران‌کننده است که دیگران درباره این مقوله بنویسند اما ما حضور نداشته باشیم؛ چراکه قطعا دیگران فهم درست و صحیح را نخواهند داشت و در اینجا جامعه دانشگاهی باید بخشی را به این مساله اختصاص دهند. به‌عبارت دیگر جامعه آکادمیک کشور باید بخشی را برای معرفی علمی و بین‌المللی اربعین در عرصه بین‌الملل مدنظر قرار دهد و این اقدام مورد نیازی است که حتما باید انجام شود.

ما همایش‌های مختلفی را در عرصه داخلی با مقوله اربعین برگزار کرده‌ایم اما باید همایش بین‌المللی را توسط یک دانشگاه بزرگ بین‌الملل داشته باشیم تا بتوانیم حضور جدی در عرصه جهانی با موضوع اربعین داشته باشیم، اما متاسفانه در این زمینه کاری انجام نگرفته است. کرکه گارد یک فیلسوف غربی است که می‌گوید خداوند چرا به مومنان ثواب می‌دهد؟ چراکه بین اعتقاد و ایمان فرق وجود داشت و ایمان زمانی اتفاق می‌افتد که شخص ریسک‌پذیری کرده و حقایقی را می‌پذیرد و برای آن هزینه‌هایی را می‌پردازد، درنهایت نیز ایمان یک نوع خطرپذیری دارد و فرد قبول می‌کند. به‌طور مثال پشت دریاها شهری قرار دارد و برای رسیدن به آن باید قایقی بسازد. پیامبران نیز می‌گفتند که پشت کوه‌ها بهشت و یا جهنم است و افراد این مساله را می‌پذیرفتند و به‌خاطر همین ریسک در باورپذیری خداوند به افراد ثواب می‌دهد. به‌عبارت دیگر ایمان یعنی خطرپذیری و هزینه دادن به‌خاطر پذیرش و با چنین نگاهی زمانی که در قرن بیست‌ویکم در ناامن‌ترین نقطه دنیا که داعش در آن حضور داشت، شاهد برپایی اربعین و جمع شدن میلیون‌ها انسان بدون سازماندهی دولتی هستیم، یعنی همان نشانه‌های ایمان که بار دیگر تاکید می‌کنم که حدیث امام حسن عسکری(ع) درباره اربعین اینجا معنی می‌شود. به‌عبارت دیگر اربعین چند شاخص دارد که یکی از شاخه‌های آن همان رسانه بودنش در قرن امروز است.