این مقاله به بررسی صنعت حلال در قزاقستان می‌پردازد، کشوری که در سال‌های اخیر به دلیل افزایش تقاضا برای محصولات حلال، به توسعه این بخش توجه ویژه‌ای داشته است. این صنعت نه تنها از منظر دینی، بلکه از جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی نیز اهمیت دارد.

نویسنده به ساختار صنعت حلال، چالش‌های موجود و تأثیر آن بر بازار داخلی و صادرات پرداخته و به نقش نهادهای نظارتی و گواهینامه‌های حلال در اطمینان‌بخشی به مصرف‌کنندگان نیز اشاره می‌کند.

خلاصه

حلال یک کلمه عربی است که به معنای «مجاز» از دیدگاه قوانین اسلامی (شریعت) می‌باشد. این اصطلاح شامل مواد غذایی و سایر کالاهایی است که مصرف آن‌ها برای مسلمانان مجاز است. به عنوان مثال، برای اینکه گوشت حلال محسوب شود، باید حیوان مطابق با قواعد خاصی ذبح شود و دعای خاصی در حین ذبح خوانده شود، همچنین محصول نباید حاوی گوشت خوک یا مشتقات آن، نظیر چربی خوک باشد.

محصولات حلال نه تنها برای مسلمانان اهمیت دارد، بلکه توجه مصرف‌کنندگانی را نیز جلب می‌کند که به طبیعی بودن، تازگی و ایمنی محصولات اهمیت می‌دهند.

در قزاقستان، چندین نهاد، مجاز به صدور گواهی حلال هستند که شامل سازمان‌های «حلال دمو»، «کازاستاندارد»، انجمن صنعت حلال قزاقستان و «مرکز کیفیت حلال» می‌باشند.

سازمان‌های اصلی صدور گواهی حلال در قزاقستان

در قزاقستان، چندین نهاد مجاز به صدور گواهی حلال هستند که شامل سازمان‌های «حلال دمو»، «کازاستاندارد»، انجمن صنعت حلال قزاقستان و «مرکز کیفیت حلال» هستند.

"حلال دمو" یک بخش وابسته به اداره دینی مسلمانان قزاقستان است که با هدف حمایت از صنعت حلال و تأمین محصولات مطابق با استانداردهای شریعت در بازار داخلی تأسیس شده است.

از زمان تأسیس در سال ۲۰۱۴، «حلال دمو» بیش از ۱۸۰۰ شرکت داخلی و خارجی را گواهی کرده است که نیمی از آن‌ها در حوزه خدمات عمومی و رستوران‌ها فعالیت می‌کنند. همچنین، «حلال دمو» شش استاندارد مبتنی بر تجربه بین‌المللی را تدوین کرده است که به گفته مسئولان اداره دینی مسلمانان قزاقستان به حفظ سطح بالای گواهی‌گذاری کمک می‌کند.

در شهرهای بزرگ قزاقستان، از جمله آستانه، آلماتی، چیمکنت و طراز، همه ساله نمایشگاه‌های  «HALAL EXPO  توسط «حلال دمو» برگزار می‌شود.

به گفته مسئولان اداره دینی مسلمانان قزاقستان، از آنجا که حلال بر اساس اصول دینی بنا شده است، بنابراین با سایر سازمان‌های صدور گواهی رقابت نمی کند. شرکت دولتی «کازاستاندارد» نیز دارای مجوز صدور گواهی برای محصولات مطابق با استانداردهای حلال است. این سازمان فرآیند بررسی تولید و صدور گواهی برای شرکت‌هایی که به بازارهای داخلی و بین‌المللی تمایل دارند، انجام می‌دهد.

انجمن صنعت حلال قزاقستان یک انجمن مستقل است که با صدور گواهی حلال، انطباق محصولات با الزامات شریعت و استانداردهای بین‌المللی را تأیید می‌کند. این سازمان دارای مجوز برای انجام بازرسی‌ها و بررسی‌های منظم از شرکت‌ها و واحدهای تولیدی است. شرکت «مرکز کیفیت حلال» یک شرکت خصوصی است که دارای مجوز صدور گواهی حلال است.

فرآیند صدور گواهی شامل چندین مرحله است: از ثبت درخواست برای بررسی تا تجزیه و تحلیل مجموعه و اطمینان از تطابق محصول با استانداردها و ضوابط تعیین شده. رعایت اصول بهداشتی و استانداردهای تولید، همچنین شرایط نگهداری و حمل‌ونقل محصولات بخش مهمی از فرآیند صدور گواهی است. کارشناسان تمامی مراحل تولید را بررسی می‌کنند تا از انطباق محصول با الزامات شریعت اطمینان حاصل کنند. به کیفیت مواد اولیه و استانداردهای بهداشتی توجه ویژه‌ای می‌شود.

هزینه صدور گواهی بستگی به نوع فعالیت شرکت، تعداد محصولات و هدف بازار (داخلی یا صادراتی) دارد.  برای تولیدکنندگان مواد غذایی، هزینه دریافت نشان حلال از ۳۰۰ هزار تنگه شروع می‌شود و ممکن است تا ۸۸۰ هزار تنگه برسد. برای دکه‌های فست‌فود، هزینه گواهی‌نامه ۱۰۰ هزار تنگه و برای کافه‌ها و رستوران‌ها از ۲۵۰ هزار تنگه آغاز می‌شود.

هزینه‌های آزمایشگاهی و هزینه‌های مأموریت برای بازرسی‌های خارج از محل، در صورت نیاز، جداگانه محاسبه می‌شود. قیمت‌های ذکر شده برای گواهی‌های داخلی است. هزینه دریافت گواهی‌های بین‌المللی حلال از ۲ هزار دلار آغاز می‌شود، زیرا هر کشور استانداردها و الزامات خاص خود را دارد. برای مثال، جهت صادرات به کشورهای عربی، گواهی مطابق با استاندارد GSO و برای مالزی استاندارد MS مورد نیاز است.

هر گواهی به مدت یک سال معتبر است. پس از پایان این مدت، شرکت باید برای تمدید قرارداد مجدداً درخواست دهد. هزینه تمدید گواهی از ۲۵ هزار تنگه شروع می‌شود و بسته به مقیاس شرکت و نوع محصول متفاوت است.

نظارت و مسئولیت

سازمان‌هایی که مسئول صدور گواهی محصولات حلال هستند، در تمامی مراحل تولید، بازرسی‌ها و کنترل‌های لازم را انجام می‌دهند.

با وجود این سطح از کنترل، بخش نظارت بهداشتی و اپیدمیولوژیکی وزارت بهداشت، محصولات حلال را از نظر انطباق با اصول شریعت بررسی نمی‌کند. وظایف این بخش تنها محدود به رعایت کلی استانداردهای ایمنی تعیین‌شده در مقررات فنی است؛ در حالی که رعایت استانداردهای حلال به عنوان یک امر اختیاری باقی می‌ماند.

اختلاف در «حلال»

عالم دینی آلفارابی بولاتجان معتقد است که رقابت بین گواهی حلال منجر به رقابت بین برندها می شود.

 ما گواهینامه های خارجی داریم که به ما می رسد که برای شرکت های ما گواهی صادر می کند. مثلا گواهی حلال مالزی هست و گواهینامه های ما هم هست.  چنین چالش‌هایی در اینترنت وجود دارد که مثلاً اگر اداره معنوی گواهی صادر نکند، کارآفرینان می توانند گواهی های خارجی را با قیمت ارزان تری خریداری کنند.

 مدیریت معنوی اعلام می کند که گواهینامه های خارجی نادرست است، به همین دلیل محصولات دارای گواهینامه خارجی حلال شناخته نمی شوند. اما طبق قانون هیچ تخلفی وجود ندارد، زیرا اداره معنوی یک نهاد دولتی نیست. در اصل حلال نوعی برند برای جذب مخاطب مذهبی است. مثلاً اگر مؤسسه‌ای از اداره دینی گواهی حلال دریافت کند، مخاطبان مذهبی وفادار به انجمن به سراغ آن‌ها می‌آیند. این اتفاق می افتد که یک نفر به دنبال یک گواهی از یک انجمن بزرگ عمومی است تا مردم به آنها مراجعه کنند.

این عالم دینی در عین حال تاکید کرد که در اسلام اهل سنت، مذاهب مختلفی وجود دارد. فرض کنید، اگر استانداردهای مالزی را در نظر بگیریم، مثلاً در مالزی یک مذهب شافعی وجود دارد و اداره روحانی یک مذهب حنفی دارد. معیارهای مختلفی بین شاخه های مختلف مذاهب وجود دارد. مثلاً در مذهب حنفی کوسه حرام و در مذهب شافعی حلال است.

بلاتجان همچنین تأکید کرد که حتی در مذهب حنفی نیز علمای مختلفی وجود دارند که برداشت‌های متفاوتی از این مفهوم دارند. اسلام افزون بر حرام و حلال بودن جنس، مفهوم مکروه را نیز دارد که به معنای مذموم است.

اما حرام نیست یعنی می توانید بخورید و گناه محسوب نمی شود، اما خوردن آن نامطلوب است. مثلاً در مذهب حنفی، گوشت اسب را مکروه می دانند، یعنی نامطلوب. اما قزاق ها گوشت اسب می خورند. در رویکردهای دانشمندان مختلف تفاوت هایی وجود دارد.

افزایش محبوبیت و پتانسیل صادرات

محصولات دارای گواهی حلال نه تنها در میان مسلمانان قزاقستان، بلکه در میان کشورهای آسیایی و خاورمیانه نیز تقاضای زیادی دارند. بنابراین، تولید کنندگان قزاقستانی به سهولت گواهینامه‌ها را دریافت می‌کنند. طبق گزارش اداره دینی مسلمانان قزاقستان در سال 2023، حدود 10 تا 15 درصد از محصولات قزاقستان دارای گواهینامه حلال بودند.

در سال 2023، سهم محصولات دارای گواهی حلال در قزاقستان حدود 10-15٪ از حجم کل محصولات غذایی است. با این حال، این رقم ممکن است با توجه به علاقه فزاینده به محصولات حلال هم از سوی مصرف کنندگان محلی و هم در بازارهای صادراتی تغییر کند.

امروزه در قزاقستان نقش حیاتی صنعت حلال و اهمیت آن در پاسخ‌گویی به تقاضاهای فزاینده داخلی و توسعه صادرات بسیار مهم است. با توجه به رشد سریع این صنعت، نیاز به نظارت و صدور گواهینامه‌های معتبر برای اطمینان‌بخشی به مصرف‌کنندگان بیش از پیش حس می‌شود. در مجموع، توسعه صنعت حلال می‌تواند نه‌تنها موجب رشد اقتصادی قزاقستان شود، بلکه به عنوان پلی برای تقویت پیوندهای فرهنگی و تجاری این کشور با دیگر کشورهای اسلامی نیز عمل کند.

 با توجه به رشد تقاضای محصولات حلال در قزاقستان، جمهوری اسلامی ایران نیز می‌تواند با ورود به مجموعه صنعت استانداردها و گواهینامه‌های حلال این کشور، جایگاه خود را در بازارهای داخلی و صادراتی این کشور تقویت کند. همکاری با نهادهای بین‌المللی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، و توسعه نهادهای نظارتی برای تأمین اعتماد مصرف‌کنندگان، از جمله نکاتی است که می‌تواند به رشد بیشتر صنعت حلال در این کشور کمک کند.

منبع:

https://www.inform.kz/ru/kak-ustroena-halal-industriya-kazahstana-6d35d8

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی