به گزارش  ستاد خبری هفدهمین دوره جشنواره بین المللی شعر فجر، علی معروفی آرانی، فعال و منتقد عرصه فرهنگ به امکانات جشنواره شعر فجر در امر دیپلماسی فرهنگی ایران پرداخته است.

مشروح این یادداشت را در ادامه بخوانید:

پیوند ما ایرانیان با شعر دیرینه است. کسی هنوز نتوانسته قدمت برخی از اشعار و لالایی‌ هایی را که مادران و مادربزرگ‌ های ما می‌ خوانند، احصا کند. ما ایرانیان ناخودآگاه هنگام گفتن برخی کلمات در گفتار و مکالمات روزمره نیز آنها را آهنگین کرده و به اوزان شعری بیان می‌ کنیم. زبان فارسی نیز به همراه عربی از جمله زبان‌ های شاعرانه است. « زبان» عنصری گویا برای روایت هر تمدنی است. زبان همچنین تمایزهای فرهنگی را نیز عیان می‌ کند. اگر به قول اندیشمند بزرگ تاریخ بشریت یعنی مارتین هایدگر ایمان بیاوریم که زبان خانه وجود است و اندیشیدن در زبان اتفاق می‌ افتد، می‌ توان با کمی اغماض به این نکته هم برسیم که اصولا اندیشیدن ایرانیان نیز شاعرانه است. به زعم هایدگر اگر یک جنگل متراکمی را در نظر بگیرید (همان طور که خودش جنگل  Schwarzwald  با کاج‌ های متراکمش در جنوب آلمان را مدنظر داشت و باریکه‌ های نوری که از میان این درختان به زمین می‌ تابید و مختصری از زمین را از پس از آن انبوه کاج‌ ها روشن می‌ کرد) هستی یا وجود خورشیدی است که در پس شاخه‌ های در هم پیچیده درختان پنهان شده و انسان به این معنا جایگاهی برای آشکار شدن هستی (دازاین) است و این آشکارگی به واسطه زبان رخ می‌ دهد. زبان خانه وجود و هستی است و انسان به واسطه سخن گفتن آن را آشکار می‌ کند.

به همین دلیل نیز شاعران برجسته ایران زمین را حکیم نیز خطاب می‌ کردند، چرا که بجز آگاهی و دانش آنها به انواع علوم، شعرشان نیز سرشار از اندیشه‌ های حکمی بود و همچنین دیگران نیز می‌ توانستند از شعر آنها انواع آگاهی‌ ها را به دست آورند که ضرورتا مدنظر آنها نبوده است.

عموم مردم جهان ایران را به شعر و شاعری می‌ شناسند. سرشناس‌ ترین شاعران ایران کسانی هستند که بشریت آثارشان را میراث خود می‌ داند و آنها را به عنوان میراث بشری ثبت کرده است. این شاعران را همه ما می‌ شناسیم: حکیم ابوالقاسم فردوسی، حکیم عمر خیام، ملای (دانشمند) روم یعنی مولانا جلال الدین محمد بلخی، شیخ اجل و پادشاه سخن سعدی و لسان الغیب و لسان العرفا و ناظم اولیا جناب حافظ. مرحوم دکتر داریوش شایگان به درستی این شعرا را پنج اقلیم حضور خوانده است، چرا که نمونه‌ های اعلا از تفکر ایرانی هستند.

حال از طرح این موضوع چه هدفی دارم؟ حوزه مورد علاقه من نقد فرهنگ و دیپلماسی فرهنگی است. ما داشته‌ های بسیاری در حوزه دیپلماسی فرهنگی داریم، چرا که غنی‌ ترین میراث بشری بویژه در حوزه شعر از آن ما و تمدن ماست. هستی ما ایرانی‌ ها را زبان‌ مان مشخص می‌ کند و ترویج زبان فارسی ترویج هستی ماست. زبان وجه تمایز فرهنگ‌ ها را نیز مشخص می‌ کند. هرچه زبان کشوری پویاتر و زایاتر باشد، فرهنگ آن کشور نیز پویاتر خواهد بود. زبان ما شاعرانه است، پس هستی و تفکر ما شاعرانه است و برای انتقال این تفکر و این هستی و در نهایت بسط قدرت نرم ایران، چه راهی بهتر از زبان و ادبیات فارسی سراغ دارید؟

دیگران بسیار بیشتر از ما توانسته‌ اند از داشته‌ های خود بهره ببرند. کشور آلمان در زمینه بسط قدرت نرم خود از طریق زبان تجربه مهمی دارد. این کشور با تاسیس انستیتو گوته که یادآور نام یوهان ولفگانگ گوته، شاعر و متفکر مهم و اثرگذار آلمانی است، توانست زبان و فرهنگ و در نهایت اندیشه خود را در کل جهان گسترش دهد. انستیتو گوته یک سازمان غیرانتفاعی است با وظیفه گسترش زبان و فرهنگ آلمانی در بیرون از مرزها.

بنا بر گزارش‌ های وزارت امور خارجه آلمان انستیتو گوته ۱۵۷ مرکز و شعبه دارد که ۱۲ شعبه در داخل خاک آلمان فعال است و ۱۴۵ شعبه نیز بیرون آلمان. انستیتو گوته به سال ۱۹۵۱ به عنوان ادامه کار فرهنگستان آلمانی که در سال ۱۹۲۵ پایه‌ گذاری شده بود، راه اندازی شد و اکنون نزدیک به ۸۰ شعبه در دیگر کشورهای جهان دارد. این بنگاه فرهنگی به سال ۱۹۵۴ مدال گوته را نیز طراحی و راه اندازی کرد. این مدال به شخصیت‌ هایی فرهنگی اهدا می‌ شود که در جهت نزدیکی هرچه بیشتر فرهنگ آلمان با فرهنگ دیگر کشورها فعالیت می‌ کنند. عمده هزینه‌ های انستیتو گوته (بیش از ۷۰ درصد) توسط دولت آلمان (وزارت امور خارجه این کشور) تامین می‌ شود و بخش کوچکی از هزینه‌ ها را نیز شهریه‌ های دریافتی از زبان آموزان تامین می‌ کند. انستیتو گوته بیش از ۱۱۰۰ نفر کارمند دارد. محبوبیت این انستیتو در سطح جهان باعث شده تا ژرمن‌ ها یک امپراتوری فرهنگی را در سطح جهان داشته باشند. دستاوردهای سیاسی بسیار آلمان از فعالیت این بنیاد نیازی به بازگویی و یادآوری ندارد. بسیاری از کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای جنوبی به واسطه سال‌ ها فعالیت بنیاد گوته به شدت علاقه‌ مند و پیرو فرهنگ آلمانی شده‌ اند. چرا ما از این امکان بهره نبریم؟ البته بنیاد سعدی تلاش بسیاری برای گسترش این قدرت دارد، اما این بنیاد بسیار دیر تاسیس شده است.

این میان جشنواره بین‌ المللی شعر فجر به عنوان برآیند جریان‌ های معاصر شعر در ایران می‌ تواند نقش مهمی را در امر گسترش زبان فارسی ایفا کند. باید این جشنواره فعالیت‌ های جهانی را در افق‌ های پیش رو نیز ببیند و حتی باید این جشنواره به عنوان نهاد همکار بنیاد سعدی معرفی شود. بسیاری از شعرای امروز ایران نیز بویژه در سطح منطقه و میان کشورهای اتحادیه نوروز سرشناس هستند. جشنواره بین المللی شعر فجر می‌ تواند با حضور این اساتید محفل‌ ها و جلسات خود را به این کشورها نیز تسری دهد. قدرت نرمی که از طریق گسترش زبان و شعر فارسی به دست می‌ آید، مولفه‌ ای مهم در حوزه دیپلماسی است. کافی است به قدرت و امکانات این جشنواره ایمان بیاوریم.