به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، امیر رضایی‌پناه، مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌المللی در یادداشتی به موضوع ایران‌شناسی به عنوان قلب صادرات فرهنگی ایران با رویکرد فرهنگی ـ تمدنی می‌پردازد که در ادامه، این مطلب را می‌خوانید:

صادرات فرهنگی در یک معنا دارای دو بعد و رکن مادی و معنوی است. رکن و بعد مادی صادرات دربردارنده مواردی است که شی یا کالایی صادر گشته و عنصری فیزیکی و مادی در میان است و رکن و بعد معنوی شامل وجه فرهنگی آن شی، کالا یا خدمات است. بر این اساس، در صادرات فرهنگی ایده و مفهوم فرهنگی در قالب کالا یا خدمات در محیط بیرون از مرزهای سرزمینی عرضه می‌شود.

صادرات فرهنگی در فرم و محتوا دایره‌ای گسترده‌دامن از ماده و فراماده را شامل می‌شود. هویت، معنا و فرهنگ به صورت شی، کالا و خدمات عرضه گشته و مخاطبین را جلب و جذب می‌کند. «آیین‌نامه صادرات و واردات محصولات فرهنگی و هنری» مصوب 26/03/1399 وزارت محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی در تعریف محصولات فرهنگی و هنری تصریح می‌کند: «کلیه آثار تجسمی (نقاشی، عکس، طرح، تصویر، نقش، خط، علائم، نشانه‌های تزئینی، هنر ابتکاری و ...)، سینمایی، سمعی و بصری (فیلم، فیلم‌نامه، ترانه، سرود، تصنیف، شعر، نمایشنامه، تجهیزات و ادوات سینمایی، نمایشی و موسیقیایی و ...)، نشر (کتاب، مطبوعات، کتابچه، آگهی‌نامه، دفترک (بروشور)، کارنما (کاتالوگ)، اعلامیه (تراکت)، خبرنامه (بولتن)، نقشه، پوستر، تمبر، سالنامه و تقویم، انواع کارت های اعتباری و شناسایی و.... انواع اوراق بهادار، هویتی و اداری و ...)، انواع محصولات تبلیغی و بسته‌بندی: پاکت، کیسه، قوطی، بطری، تیوب، پوکه، جعبه، کارتن، ساگ، لفاف، فویل و ...) و (برچسب، لیبل، هولوگرام، نوشت افزار و لوازم التحریر، قطعات، انواع نرم افزارها و بازی‌های رایانه‌ای و ...) اطلاق می‌شود که به طریق و روش نوشتاری یا ضبط یا نشر الکترونیکی به وجود آمده باشد».

 کهن‌سال درخت هویت ملی ایرانی

قدمت عموما حق ایجاد می‌کند. به هر میزان که شما در حوزه‌ای پیشینه داشته باشید گویی برایتان حق لحاظ می‌شود. هر لحظه کارتی به کارت‌های بازی شما در قمار زندگی افزوده می‌شود. ایران یکی از دیرپاترین کشورهای جهان است. ایران حامل یک تمدن بزرگ و باشکوه است. هنگامی که نام ایران در ذهن می‌آید، انبانی از شخصیت‌ها، مفاخر، آثار و رویدادهای تلخ و شیرین بر پرده ذهنیت نمایان می‌شود. لبخندها و گریه‌های فراوانی روح ایرانی را قوام بخشیده است. روح ایرانی استحکام دارد و این استحکام برآیند گذران روزها و لحظات متمادی در کنار یکدیگر است.

ایران کشوری با فرهنگ و تمدن غنی است. ایران نه یک موجودیت دست‌ساز و استعماری، که یک واقعیت ارگانیک در نقشه جهان است. ایران نه یک پروژه سیاسی، که ماهیت و عینیتی تمدنی و فرهنگی است. ایرانیان همچون تکه‌های یک پازل مکمل یکدیگرند و نه همچون موزائیک‌های کف یک بنا صرفا نشسته در کنار یکدیگر. تاریخ جهان زمان‌های بسیاری را بدون بخش عمده‌ای از کشورها و ملت- دولت‌ها به یاد دارد، اما عرصه خالی از ایران را نه. این امر حتی در باب بسیاری از فرهنگ‌ها، ایدئولوژی‌ها و مکاتب مدعی تمدن و سرزمین امروزی نیز راست می‌نماید.

ایران، ایران است: جز این تعریفی شایسته و گویا برای ایران نمی‌توان یافت. مردم ایران با همه مشکلات و نارسایی‌ها و شکاف‌ها همچنان و تا همیشه دل در گرو آن دارند چرا که ایران کانون هویت و مغز استخوان و ستون موجودیت و ذهنیت آنان است. این گفتار نه از جنس پان‌ناسیونالیسم و شوونیسم، که بیان واقعیت تاریخی است. اراده ملی ایرانیان معطوف به ایران است.

 علم تمدنی ایران‌شناسی و صادرات فرهنگی

ایران‌شناسی در بهترین خوانش علمی تمدنی است. این علم به عناصر و مولفه‌های مادی و معنوی ناظر بر ایران و ایران‌بودگی در گستره تاریخ می‌پردازد. از خلال مطالعات ایران‌شناسانه توان و امکان شناسایی و تولید فراورده‌ها و محصولات متعدد فرهنگی دارای قابلیت صدور فراهم می‌آید. سرشت ایران‌شناسی فرهنگی- تمدنی است و محتوای قابل صدور را فراهم می‌آورد.

محتوای برآمده از علم ایران‌شناسی به واسطه آن که ذاتا دارای سرشت و ماهیت  فرهنگی- تمدنی است حساسیت‌های رایج در باب ایران را برنمی‌انگیزد. منابع و فراورده‌های ایران‌شناسانه، اعم از خود آثار موضوع این علم و یا آثار و منابع مورد بررسی یا برساخته آن می‌تواند با کم‌ترین درگیری و چالش موضوع صادرات فرهنگی ایران پساانقلابی باشد.

 زیبایی‌شناسی ایران‌شناسانه و صادرات فرهنگی

شاید یکی از موازین جدی در بحث صادرات فرهنگی، فهم و تهیه محصولات متناسب و همساز با ذائقه مخاطبین باشد. مهم‌ترین شاخص و مولفه در این میان رعایت و کاربست عناصر و مولفه‌های زیبایی‌شناسانه یا استتیک است. این که یک کشور در زمینه صدور محصولات فرهنگی خویش بتواند آن فراورده مادی یا معنوی را استوار بر قواعد زیبایی‌شناسانه بازنمایی و ارائه بکند.

شخصیت‌ها، مفاخر، آثار و منابع ایران‌شناسانه دارای بیشینه مولفه‌ها و بسترهای زیبایی‌شناختی است. روح ایران‌شناسی ماهیتی پرنیان‌گونه دارد. عنصر خیال و آرایه‌های ادبی و هنری در بستر این محصولات برجسته و نمایان است. محصولات فرهنگی ناظر بر فرهنگ و تمدن ایرانی اعم از آثار کلاسیک و نوین همسو با فطرت الهی و اخلاق بشری مشام هر مخاطبی را با رائحه خوش خود سرمست می‌کند و بر این اساس با کم‌ترین هزینه و تنها با در پیش گرفتن راهبردهای علملیاتی صحیح می‌تواند به سرتاسر گیتی صادر بشود.

رسانه، اقتصاد و ارزش‌افزوده

تجاری‌سازی شاید اصلی‌ترین الزام در صادرات محصولات فرهنگی ایرانی باشد. این محصولات اگرچه از جنس فرهنگ و تمدن هستند، اما برای دیده شدن و صدور باید تابع قواعد بازار دیده بشوند. اقتصاد یک علم جهانی و دارای شاخص‌های سنجش‌پذیر است. فهم و کاربردی کردن این قواعد و شاخص‌ها متناسب با کالاهای فرهنگی ایرانی یک اصل اساسی است.

نگاه راهبردی و استراتژیک و بهره‌برداری حداکثری از رسانه، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی یک الزام قطعی در افزایش سطح ارزش افزوده محصولات موضوع صادرات فرهنگی ایران است. آشنایی و پیاده‌سازی قواعد مارکتینگ و بازاریابی مبتنی بر واپسین الگوهای عرضه و تقاضا باید کانون توجه باشد. این امر بدون پشتوانه رسانه‌ای و فراهم‌سازی بسترها در عرصه فضای مجازی ناممکن است. قالب‌های عرضه و فروش نوین با استفاده از زبان‌های بین‌المللی باید به سمتی برود که اصول برندینگ و نمادسازی به صورت شایسته محقق شود. 

تجربه‌نگاری صادرات فرهنگی

یکی از الزامات جدی، شناسایی و بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی موفق است. در این راستا انجام مطالعات بنیادین و نیز بازدیدهای میدانی به عنوان دو اقدام مکمل باید کانون توجه باشد. چرخ را نباید از نو اختراع نمود. دو گروه کشورهای برتر و رقیب باید به صورت حرفه‌ای و به دور از تعصب و نگاه ارزشی مورد تجریه و تحلیل قرار بگیرند.

مطالعات ایران‌شناسی تطبیقی و نیز تحلیل الگوهای صادرات فرهنگی منطقه‌ای و بین‌المللی می‌تواند راهبردها و راهکارهای متعددی را پیش روی اصحاب حوزه صادرات فرهنگی بگذارد. در این زمینه هر دو بعد سخت و نرم افزاری باید مورد توجه قرار بگیرد تا منابع و فراورده‌های موضوع ایران‌شناسی بتوانند به بهترین صورت ممکن صادر و قدرت جمهوری اسلامی به ویژه در زمینه دیپلماسی فرهنگی تقویت شود.