به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی طی گزارش  رسیده از رایزنی فرهنگی کشورمان در قزاقستان داستان یلدس نویسنده ی قزاقستانی در مقاله ای با عنوان (اصلاح زبان دولتی به عنوان ایده ملی قزاقستان) اینگونه آورده است :

. خلاصه

انتقال خط قزاقی به الفبای لاتین از جمله مسائل مهم و بحث‌برانگیز در قزاقستان است. قاسم ژومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان معتقد است عجله در این رابطه می‌تواند باعث ایجاد آسیب به کل فرهنگ و هویت تاریخی قزاقستان باشد. نگاه تاریخی به این مسأله نشان می‌دهد که در اصلاح زبان‌های دنیا سه رویکرد اصلی قابل تصور است از جمله: رویکرد زبانی یا علمی که مستلزم حضور دانشمندان تأثیرگذاری است که قادر به انجام یک اصلاح جامع زبانی‌اند؛ پیمودن یک مسیر تکاملی که دولت شرایط مساعدی را برای بهبود زبان برای مدت طولانی ایجاد می‌کند و خود زبان بدون دخالت محسوس به سطح معینی از پیشرفت می‌رسد و استفاده از روش سیاسی یا داشتن اراده قوی -همانند آنچه ترکیه تجربه کرده است. بهترین گزینه برای زبان قزاقی می‌تواند ترکیبی از تمام راه‌های اصلاح زبان باشد.

2. مقدمه

یکی از مشکلات داخلی قزاقستان مسأله زبان قزاقی است که اغلب در جامعه مطرح می‌شود اما هنوز حل نشده است. با شروع جنگ بین روسیه و اوکراین، موضوع زبان در قزاقستان اهمیت بیشتری پیدا کرده است. مردم در این رابطه نظر دوگانه‌ای دارند؛ در حالی که بعضی معتقدند باید صرفاً به زبان قزاقی صحبت کرد، عده‌ای دیگر بر اهمیت استفاده از زبان روسی به اندازه زبان قزاقی تأکید می‌کنند.

این گزارش ضمن تشریح مشکلات اصلی زبان قزاقی، به راه‌حل‌های ارائه‌شده در این خصوص نیز می‌پردازد.

 واژگان کلیدی

زبان قزاقی، اصلاح، علم

3. گزارش

در نوامبر 2020 قاسم ژومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در مورد انتقال خط قزاقی به الفبای لاتین صحبت کرد و گفت: "عجله در این رابطه می‌تواند به کل فرهنگ و هویت تاریخی ما آسیب برساند. مشکل در انتقال خط از سیریلیک به لاتین نیست بلکه در ایجاد یک تغییر گسترده در زبان قزاقی است. علاوه بر آن، جنبه مالی مسأله را نیز باید در نظر گرفت". در این سخنان رئیس‌جمهور به طور مستقیم و واضح بر مسأله اصلاح گسترده‌ای اشاره کرد که در نتیجه تغییر خط می‌تواند در زبان قزاقی رخ دهد.

 برای شروع لازم است بدانیم منظور از این اصلاح که توسط زبان‌شناسان و وزارتخانه‌های مربوطه پیشنهاد شده است، چیست.

در 30 مارس 2022 به دستور قاسم ژومارت توکایف، انار فازیلژانوا مدیریت مؤسسه زبان‌شناسی را پذیرفت. این مؤسسه در سه جهت اصلی فعالیت می‌کند:

اولین مورد مطالعه جنبه‌های نظری زبان‌شناسی زبان قزاقی در زمینه توسعه زبان‌شناسی جهان است. دوم، دیجیتالی‌شدن زبان قزاقی و به‌ویژه ایجاد یک منبع اطلاعات الکترونیکی با عنوان "مجموعه ملی زبان قزاقی" و  سوم اصلاح زبان قزاقی با هدف گسترش دامنه آن در علم است.

تأمین مالی کمیسیون اصلاحات و افتتاح مؤسسه اصلاحات زبان قزاقی یا مؤسسه زبان‌شناسی اجتماعی که می‌تواند بهترین زبان‌شناسان کشور را گرد هم آورد، اقدامی درست و مؤثر خواهد بود. اما این مسائل هنوز حل نشده است و چشم‌انداز گسترش دامنه زبان قزاقی در علم همچنان مبهم به نظر می‌رسد.

در تاریخ جهانی اصلاح زبان‌ها، سه رویکرد اصلی را می‌توان به طور مشروط متصور شد:

رویکرد زبانی یا علمی که مستلزم حضور دانشمندان تأثیرگذاری است که قادر به انجام اصلاح جامع زبانی‌اند. به عنوان مثال، میخائیل لومونوسوف اولین دستور زبان علمی روسی را پیشنهاد کرد. همان روند ادبی و زبانی که از ابتدای قرن بیستم نیز در کشور ما مشاهده می‌شود. در آن زمان بود که اصلاح زبان توسط احمد بایتورسینولی آغاز شد. زبان قزاقی زنده شد، کهکشان کاملی از شاعران و نویسندگان مشهور ظاهر شد و ژانرهای ادبی جدید، نمایشنامه‌های تئاتری، داستان‌ها، رمان‌ها و غیره پدید آمد. اصطلاحات زبانی معرفی‌شده توسط بایتورسینولی هنوز در زبان قزاقی استفاده می‌شود. اما سؤال اینست که چه چیزی مانع ظهور نام‌های برجسته جدید در ادبیات قزاقی می‌شود؟ یا چه چیزی مانع احیای زبان آبای و اوئزوف، جایی که کلمات روسی به‌ندرت به‌کار می‌رود، می‌شود؟

رویکرد دیگر که رایج‌ترین نوع در اصلاح زبان است، طی کردن یک مسیر تکاملی است؛ زمانی که دولت شرایط مساعدی را برای بهبود زبان برای مدت طولانی ایجاد می‌کند و خود زبان بدون دخالت محسوس به سطح معینی از پیشرفت می‌رسد.

و مسیر دیگر استفاده از قدرت سیاسی یا داشتن اراده قوی است همانند آنچه که در درجه اول ترکیه تجربه کرده است. برای چندین دهه دو زبان در ترکیه وجود داشت: ترکی که عمدتاً زبان مردم عادی بود و عثمانی که برای آنها کاملاً نامفهوم بود. بحث جایگزین شدن خط عربی با الفبای لاتین و قابل دسترس برای همه، مشکلی است که به آینده ملت مربوط می‌شود. بنابراین، این فقط یک موضوع زبانی نیست. اصلاحات نه تنها بر گرافیک تأثیر گذاشت بلکه بسیاری از کلمات عربی و فارسی با واژگانی از زبان‌های ترکی جایگزین شدند.

  آتاتورک با پیدا نکردن گزینه‌های مناسب نه تنها کلمات جدیدی ابداع می‌کرد، بلکه از هر مقامی که به سراغش می‌آمد چنین نوآوری‌هایی را طلب می‌کرد.

در نتیجه، زبان ترکی که از نظر لغوی فقیر و مملو از کلمات عربی بود، آسان، غنی و جهانی شد. این امر متعاقباً به ظهور یک نویسنده ترک برنده جایزه نوبل (اورهان پاموک) کمک کرد. امروزه زبان ترکی دارای واژه‌های بسیاری است که از زبان‌های اروپایی به عاریت گرفته شده‌اند اما به صورت اقتباس‌شده و ارگانیک وارد ترکیب واژگانی شده‌اند.

با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد بهترین گزینه برای زبان قزاقی ترکیبی از تمام راه‌های اصلاح زبان باشد. با این حال، با توجه به ضعف عمومی زبان‌شناسی، ادبیات و علم، تجربه زبان ترکی در اصلاح پایه گرافیکی واژگانی و اصلاح خود زبان می‌تواند راه‌گشا باشد.

اصلاح زبان اصلی چیست؟

اصلاح زبان اصلی به معنی جایگزینی کلمات روسی با انواع قزاقی است. در گذشته یکبار، چندین کلمه جدید وارد زبان قزاقی شد و نتیجه آن بود که برای بسیاری این زبان نامفهوم شد. زبان ترکی به دلیل جایگزینی واژگان عربی و فارسی با ترکی، زمانی نیز برای مدتی نامفهوم شد اما در نتیجه آن، زبان ترکی مدرن و توسعه‌یافته ظاهر شد.

بنابراین، لازم است نه تنها آنالوگ‌های اروپایی، بلکه آنالوگ‌های باستانی ترکی و قزاقی نیز مورد مطالعه قرار گیرد. متأسفانه در کشور ما حتی نمی‌توانند «فرهنگ باستانی ترکی» را بازنشر کنند. هیچ کس موضوع انتشار آن را مطرح نمی‌کند. اما اساس زبان قزاقی زبان‌های ترکی باستانی است.

علاوه بر این لازم است زبان قزاقی را از حروف غیرمعمول موجود در الفبای روسی نظیر (а е ю я) که ویژگی‌ صوتی زبان قزاقی را از بین برده و واژگان خود را از دست می‌دهد و باعث تهی شدن زبان می‌شود، رهانید. تنها راه‌حلی که برای رفع این مشکل پیشنهاد شد این بود که تعداد حروف را کاهش داده و به الفبای لاتین تغییر دهیم. افزون بر این، صدای روسی بسیاری از حروف الفبای مدرن بر مطالعه زبان قزاقی تأثیر منفی می‌گذارد - اگر کودک روسی را به خوبی یاد بگیرد، لهجه "روسی" ظاهر می‌شود. با این حال، این امکان نیز  وجود دارد که هنگام تغییر به الفبای لاتین، تلفظ "انگلیسی" کلمات قزاقی ظاهر شود.

این مسأله مهم نه تنها در سطح ایالتی اصلاً مطرح نشده است، بلکه تا 30 سال نیز هیچ بودجه‌ای برای ساخت اصطلاحات ملی به آن اختصاص نیافت.

به گفته یردن کاژیبک، مدیر سابق مؤسسه زبان‌شناسی، تنها 3/4٪ از یک میلیون اصطلاح تایید شده است و بقیه از زبان روسی گرفته شده است. بنابراین، در دانشگاه‌ها بسیاری از موضوعات علمی به زبان روسی تدریس می‌شود. همین امر در خصوص قوانین، اسناد حقوقی، بانکی و سایر اسناد و تشخیص‌ها و گزارش‌های پزشکی نیز صادق است. تقریباً همه این اقشار از رایانه استفاده می‌کنند که در آن نرم‌افزار به زبان روسی و انگلیسی است. تحصیل در رشته  برنامه‌نویسی برای فارغ التحصیلان مدارس قزاقستان دشوار است زیرا لازمه آن اینست که آنها این زبان‌ها را خوب بدانند اما زبان برنامه‌نویسی می‌تواند یک زبان مدون، و استاندارد‌شده با اصطلاحات توسعه‌یافته باشد. در کشور ما خیلی‌ها اشتباه می‌نویسند، زیرا حتی کلمات ساده هم معیاری ندارند نظیر: رخمت، رخیمت، راخمت.

4. ملاحظه

قزاقستان یک کشور چند‌ملیتی است و برای بسیاری از ملیت‌ها صحبت به زبان روسی راحت است، زیرا روسی زبان ارتباطات بین‌ملیتی در اتحاد جماهیر شوروی بود. اما این یک مشکل بزرگ برای هویت ملی کشور است. هر چه جایگاه زبان ملی در کشور قوی‌تر باشد، فرهنگ، ادبیات، علم و سایر جنبه‌ها نیز قوی‌تر خواهد شد.

بنابراین، ضمن آنکه باید این واقعیت را پذیرفت که قزاقستان و روسیه بزرگترین مرز زمینی در جهان را دارند و کاربرد زبان روسی به منظور انجام تجارت و حفظ روابط دوستانه با روسیه در قزاقستان یک ضرورت است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت، در عین حال توسعه و ترویج زبان قزاقی به‌عنوان زبان ملی و هویتی قزاقستان از جمله مسائل مهم کشور است و دستیابی به آن نیازمند اهتمام دولت و مردم است.

تهیه‌کننده: رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در آستانه قزاقستان

تاریخ : 09/ 10/1401

نویسنده : داستان یلدس

منبع : 365 ینفا

https://365info.kz/2022/12/reformirovanie-gosudarstvennogo-yazyka-kak-natsionalnaya-ideya