به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، به مناسبت روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، نشست مجازی «فردوسی؛ اسطوره ادبی ماندگار» با حضور شخصیت‌های علمی و جمعی از استادان برجسته ادبیات فارسی و علاقه‌مندان به شعر و ادب پارسی از مصر، لبنان، ایران به همت رایزنی فرهنگی ایران در لبنان برگزار شد.

در ابتدای این نشست، خدیجه طالب، دبیر علمی نشست به معرفی موضوع «فردوسی؛ اسطوره ادبی ماندگار» پرداخت.

شاهنامه یک گنجینه ادبی بی همتاست

حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدرضا مرتضوی، وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در لبنان در سخنانی از اهمیت ادبیات و کارکردهای آن سخن گفت و اظهار داشت: ادبیات ابزاری وحدت بخش و فرهنگ آوردگاهی برای داد و ستد اشتراکات فرهنگی، هنری و ادبی است.

وی افزود: محافل ادبی محلی برای سخن راندن و به اشتراک گذاشتن بزرگ منشی‌ها و مفاهیم متمدن است جایی که پند و آموزه‌های فکری و ادبی زینت بخش آن است.

وابسته فرهنگی ایران در لبنان تأکید کرد: حکیم ابوالقاسم فرودسی، شاعر حماسه سرای ایران اولین مدافع زبان فارسی از گزند انواع شبیخون فرهنگی است، به همین دلیل روز پاسداشت زبان فارسی همزمان با روز بزرگداشت فردوسی بزرگ نامگذاری شده است.

وی با بیان اینکه فردوسی مستحق دریافت لقب پاسدار زبان است، تصریح کرد: فردوسی به عنوان پیشگام وفاداری تام به زبان مادری در ادبیات جهان شناخته می‌شود، به این دلیل که در تمام آثار این شاعر از جمله شاهنامه تعابیر یا اصطلاحاتی غیر فارسی یافت نمی‌شود، مسأله‌ای که نشانگر اخلاص فرودسی بزرگ در پاسداری از زبان مادری خود است.

حجت‌الاسلام مرتضوی در ادامه به جایگاه این شاعر بزرگ و علاقه ایرانیان به او اشاره کرد و گفت: در ایران بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز آموزش زبان در ایران به نام فرودسی مزین شده است. علاوه بر یادبود و مجسمه خالق شاهنامه در شهر توس ایران در جای جای ایران پهناور نیز یادبودی برای این شاعر بزرگ دیده می‌شود، مسأله‌ای که بر جایگاه والای حکیم ابوالقاسم فرودسی در عرصه ادب، فرهنگ و روند تمدن سازی در کشورمان دلالت دارد.

وابسته فرهنگی ایران در لبنان به مشهورترین اثر فردوسی و اهمیت آن و همچنین سبک و ویژگی‌های خاص این حماسه شعری اشاره کرد و گفت: شاهنامه یک گنجینه ادبی بی همتاست. فردوسی با خلق این حماسه ماندگار نام خود را نیز در تاریخ جاودانه کرد.

وی با بیان اینکه شاهنامه یک شاهکار ادبی جهانی و سرشار از پندها و مفاهیم انسانی است، تأکید کرد: بسیاری از منتقدان ادبی شاهنامه را با «ایلیاد و ادیسه» شاهکار معروف «هومر» مقایسه کردند تا جایی که لقب هومر ایران را بر فردوسی اطلاق کردند.

حجت‌الاسلام مرتضوی در ادامه با اشاره به شخصیت فرودسی گفت: حکیم ابوالقاسم فردوسی شخصیتی فرهیخته بود. افزون بر اهمیت و ارزش ادبی و بلاغی اشعار فرودسی، وی شخصیتی آگاه که در تاریخ قدیم ایران زمین بسیار کاوش کرده است.

وی ادامه داد: آگاهی از تاریخ باستانی ایران زمین علاقه و شیفتگی فرودسی به تمدن کهن ایران و ویژگی‌های جغرافیایی، اجتماعی آن را افزایش داد به همین دلیل در جای جای شاهنامه نمودهایی از تمدن کهن ایران زمین دیده می‌شود. همین مسأله باعث شد بسیاری از ادیبان مشهور جهان از جمله هوگو و گوته، از فرودسی و شاهنامه او الگوبرداری کنند.

شاهنامه مملو از ارزش‌های اخلاقی و انسانی است

وابسته فرهنگی ایران در لبنان خاطرنشان کرد: شاهنامه از آن جهت ارزشمند است که تاریخ پراکنده ایران را در یک حماسه به نظم درآورده است، حماسه‌ای که از تمام ویژگی‌ها و عناصر یک حماسه جهانی برخوردار است.

وی تأکید کرد: شاهنامه علاوه بر اینکه تمام عناصر یک حماسه را داراست بلکه از سایر حماسه‌ها برتر است به این دلیل که شاهکار فردوسی چندین حماسه را در یک جا جمع کرده است، حماسه‌هایی که هرکدام با سایر حماسه‌های جهان برابری می‌کند.

حجت‌الاسلام مرتضوی در تشریح این مسأله، مطرح کرد: داستان قهرمانی‌های رستم، بخش‌های مربوط به رستم و سهراب، رستم و اسفندیار، هفتخوان رستم و داستان زال و سیاوش هرکدام حماسه‌ای است سرشار از حکمت‌ها و پندها که مفاخر و بزرگی‌های ایران زمین و اسطوره‌های کهن آن را به تصویر می‌کشند.

وابسته فرهنگی ایران در لبنان افزود: مفاهیم و ارزش‌های اخلاقی و انسانی در همه ابیات شاهنامه موج می‌زند. قهرمانان داستان های شاهنامه نماد انسان کاملی هستند که ارزش‌های از جمله حق طلبی، خیرخواهی و زیبایی وجه تمایز آنان است.

وی در ادامه سخنانش، گفت: شاهنامه مهمترین و پرآوازه ترین اثر ادبی تاریخ ادبیات فارسی کلاسیک است و شاید اغراق نکرده باشیم اگر بگوییم این اثر مهمترین و ارزشمندترین اشعار حماسی جهان را در خود جای داده است.

حجت‌الاسلام مرتضوی به تأثیرپذیری ادبیات عرب از زبان و ادبیات فارسی اشاره کرد و گفت: زبان فارسی به صورت مستقیم بر ذوق ادبی عربی تأثیر گذاشت. از نیمه دوم قرن هشتم هجری به بعد بسیاری از داستان‌ها و حکایت‌های پبندآموز ایرانی ترجمه و به سرزمین‌های عربی و غرب نیز اروپا رسید.

وی افزود: در آن زمان، ادبیات فارسی از لحاظ سبک و محتوا در مقایسه با ادبیات کلاسیک عرب از تنوع بیشتری برخوردار بود، به همین دلیل است که شعر عربی از فنون شعری فارسی از جمله حماسه سرایی تأثیر پذیرفت، با وجود اینکه زبان فارسی بسیاری از قواعد اصلی خود از جمله علم عروض، بحور شعری و قافیه را از عربی وام گرفت.

وابسته فرهنگی ایران در لبنان خاطرنشان کرد: امروز در این محفل فرهنگی ادبی گردهم آمدیم تا ضمن پاسداشت زبان فارسی، یاد فردوسی بزرگ را گرامی بداریم. شاعری که شیفته زبان و وطن خود بود و با شاهکار ادبی خود فرهنگ و تمدن سرزمینمان به نحو احسن به گوش جهانیان رساند. گنجینه شعری حکیم فردوسی بی همتا و تکرار ناشدنی است. هومر شرق یا هومر ایران با نام اسطوره بزرگ ایران زمین جاودانه شد.

ترجمه شاهنامه به صورت منظوم و منثور به زبان عربی

در ادامه، بهروز قربان زاده، مدیر گروه زبان و ادبیات و مترجمی زبان عربی دانشگاه مازندران پیرامون جایگاه فردوسی حماسه سرا در جهان عرب در پرتوی ترجمه‌های عربی شاهنامه سخنرانی کرد.  

قربان زاده گفت: ابوالقاسم فردوسی زاده 940 میلادی و یکی از شاعران بزرگ ادبیات فارسی و مهمترین شاعر حماسه سرای ایران است. اثر ماندگار او منظومه شاهنامه است که از بهترین آثار حماسه جهان و پنجاه هزار بیت را در خود جای داده است.

وی همچنین، افزود: فردوسی اثر خود را در بحر متقارب سروده و در آن تاریخ ایران از گذشته دور تا قرن هفتم میلادی را در قالب داستان و زبان اساطیری به تصویر کشیده است.

قربان زاده به سابقه آشنایی ادبای عرب با فردوسی و شاهنامه اشاره کرد و گفت: فردوسی پس از خیام، مولانا و سعدی، چهارمین شاعر ایرانی مشهور در جهان عرب است. شاهنامه فردوسی تاکنون بیش از 30 بار به صورت منظوم و منثور به عربی ترجمه شده است.

وی اظهار داشت: اولین بار قوام الدین ابوالفتح بن علی بن محمد بنداری اصفهانی (زاده 586 هجری قمری) این اثر گرانبها را به عربی ترجمه کرده است. این مترجم ایرانی، ترجمه عربی شاهنامه را در سال 620 هجری قمری آغاز کرد و توانست در دوسال آن را به نثر در آورد. این ترجمه نقطه آغاز مهمی است که فردوسی و حماسه شاهنامه را به ادبای عرب معرفی کرد.

مدیر گروه زبان و ادبیات و مترجمی زبان عربی دانشگاه مازندران تصریح کرد: در سال 1932 میلادی، عبدالوهاب العزام، ادیب اهل مصر مقدمه و شرحی بر ترجمه بنداری نوشت و در کشور مصر منتشر کرد.

وی تأکید کرد: اثر العزام اولین تلاش جدی پژوهشگران عرب برای شناساندن فردوسی در کشورهای خود بود.

قربان زاده در ادامه سخنانش، بیان کرد: پس از العزام، سمیر مالطی بخشی از داستان‌های شاهنامه را به نثر عربی برگرداند. ترجمه او در سال 1977 م  در کتابی با عنوان «شاهنامه حماسه بزرگ ایرانیان» از سوی انتشارات دار العلم للملایین در بیروت، چاپ و منتشر شد.

مدیر گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه مازندران گفت: اسعاد عبدالهادی قندیل، مترجم اهل مصر نیز در کتاب خود با عنوان «سبک‌های شعری فارسی» داستان ضحاک و پدرش را به نثر عربی درآورد و در سال 1975 در قاهره منتشر کرد.

وی در پایان سخنانش، اذعان کرد: شماری از ادبای عرب از جمله محمد الفراتی، محمد غنیمی هلال، امین عبدالمجید البدوی نیز شاهنامه را به عربی ترجمه کرده‌اند. پس از آنها بدیع محمد جمعه، و محمدنور الدین شاهکار فردوسی را به صورت نثر عربی درآورده و همراه با سروده‌هایی از شاعران ایرانی در کتابی با عنوان «سیری در باغ‌های ادبیات فارسی» در سال 2013 در مصر منتشر کردند.

سپس، نعیمه محمد شکر، استاد ادبیات تطبیقی در دانشگاه لبنان در سخنانی به «بازنمایی تناص قرآنی و تأثیرات آن در شعر فردوسی، مطالعه موردی شاهانامه» پرداخت.

وی گفت: فردوسی شاعر بزرگ ایران از نام آورترین شاعران حماسه سرای جهان به شمار می‌رود و کتاب شاهنامه این سخن را اثبات می‌کند.

نعیمه محمد شکر افزود: شاهنامه با آثار شکسبیر در ادبیات انگلیس و هومر در ادبیات یونان همتراز است، به این دلیل که این اثر فرهنگ و هویت دینی و میراث گذشته ملت ایران را به تصویر کشیده و جاودانه ساخت.

وی تصریح کرد: فردوسی در منظومه خود مضامین قرآنی، رخدادهای تاریخی، ارزش‌هانی انسانی و فضایل اخلاقی را در هم آمیخته است. 

تأثیر شگرف شاهنامه فردوسی بر ادبیات عرب

غلامرضا کافی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز نیز از دیگر سخنرانان این نشست بود. وی گفت: فردوسی بزرگترین شاعر حماسه سرای ادبیات فارسی و از شاعران جنبش شعوبیه است. فردوسی آنگاه که دریافت سرزمین خود ادبیات مکتوب ندارد، منظومه خود را سرود، کتابی که هیچ کس پس از او نتوانست آن را تکمیل و ابیاتی به آن بیافزاید.

محمد السعید جمال‌الدین، رئیس گروه زبان و ادبیات شرقی دانشگاه عین شمس مصر در سخنانی، به رابطه موجود میان ادبیات عرب و شاهنامه اشاره کرد.

وی خاطرنشان کرد: شاهنامه فردوسی بسیاری از ادبای عرب را شگفت زده کرد و مورد استقبال آنان قرار گرفته است. آنها در این کتاب ویژگی‌هایی یافتند که در ادبیات عرب یافت نمی‌شد.

جمال‌الدین گفت: توانایی فردوسی در به تصویر کشیدن داستان‌های تاریخی در کنار توانایی شعری و فصاحت او بیش از همه چیز توجه آنان را جلب کرد.

این نشست با خواندن ابیاتی از شاهنامه توسط رضا ستاری، استاد گروه عربی در دانشگاه مازندران پایان یافت.

انتهای پیام/ص