تحقیق ویژه‌ای در خصوص تعداد افرادی که در ماه مبارک رمضان در قزاقستان روزه می گیرند صورت نگرفته است با این وجود، از مساجد پر و شهرت روبه‌رشد غذاهای حلال و مراسم های افطاری می توان گفت تعداد افراد روزه دار در این کشور سالیانه 4 تا 5 درصد افزایش می یابد. افزایش این تعداد فقط شامل جوانان نمی شود. بلکه تعداد بزرگسالانی هم که قبلا روزه نمی گرفتند ولی در حال حاضر روزه می گیرند افزایش می یابد.

افطاری در یکی از مساجد قزاقستان

از میان مردم قزاقستان در سال های اخیر تازه‌واردان مسن‌تر به رمضان نیز دیده می شود. آنها افراد حدودا 60 ساله‌ای هستند که برای اولین بار روزه می گیرند. شاید برای کسانی که در ایران و کشورهای مسلمان خاورمیانه زندگی می‌کنند روزه گرفتن برای اولین بار در سنین پیری خنده دار باشد ولیکن باید قبول کرد که قزاقستان و کشورهای مسلمان آسیای میانه 70 سال در استعمار کمونیست بودند و اجرای شریعت اسلام و ادای نماز در آن ایام جرم بود و حتی حکم مرگ داشت. میلیونها نفر در این کشورها به خاطر داشتن عقاید اسلامی قتل عام شدند و هزاران مسجد تخریب گردید.

متاسفانه برخی از تحلیل گران قزاقی از رشد روز افزون اسلام در این کشور  هراس دارند و بعضی دولتمردان نسل میانه و قدیم قزاق هنوز هم در دوران کمونیست با عقاید مارکس و انگلس زندگی می کنند. آنان بعضا ورود زنان و دختران محجبه را به دانشگاهها  ممنوع نموده و حتی نمازخانه ها را در ادارات دولتی تعطیل کرده اند.  ساخت مسجد در کشور نیاز به مجوز دولت دارد. این در حالی است که کشور قزاقستان عضو  سازمان همکاری های اسلامی است.

اما لاجرم در قزاقستان با افزایش گرایشات اسلامی آداب و رسوم دینی نیز گسترش می یابد، خواندن قرآن در مراسم عزاداری،  ماه رمضان، عید فطر، عید قربان و قربانی کردن و غیره  بیش از پیش در حال رایج شدن است.

گزارش

ماه مبارک رمضان در قزاقستان به عنوان ماه نیکی، برکت، دوستی، محبت، عشق، صفا و کمک به هموطنان شناخته می‌شود. بخشیدن و عفو یکدیگر و رفع ناراحتی ها و کدورت ها، آشتی کردن از ویژگی های حسنه این ماه نزد قزاق هاست. برای مومنان  قزاقستان، رمضان فقط یک ماه مقدس نیست بلکه یک تعطیلات معنوی واقعی است که ایمان، روابط با عزیزان و بستگان را تقویت می‌کند. این نشانه احترام و عشق مردم به ماه مقدس است. مردم قزاقستان چند ماه قبل از شروع ماه رمضان آماده می‌شوند، از قبل خرما می‌خرند، برنامه‌ریزی می‌کنند که در این ماه چه چیزی بپزند و چه زمانی افطاری آماده کنند. علاوه بر آن رستوران‌های محلی و کافی‌شاپ‌ها نیز منوی افطاری برای روزه‌داران دارند. آب و خرمای رایگان نیز در بسیاری از مکان‌های عمومی توزیع می‌شود.

هر سال در ماه مبارک رمضان، قزاق‌ها یک رسم ملی قدیمی و فراموش‌شده با نام Zharapazan را احیا می‌کنند. Zharapazan یک آهنگ درباره آغاز ماه مبارک رمضان است که مردم را به آداب و رسوم خوب دعوت می‌کند. این آهنگ با درخواست و تمنا به درگاه خداوند متعال، به یاد آوردن اجداد و قدیسین آغاز می‌شود. سپس با دعاها و نقل‌قول‌هایی که در قرآن آمده است، برای شنوندگان آرزوی خوشبختی، سلامتی و ثروت می‌کند. امسال (رمضان 2024) اداره دینی مسلمانان قزاقستان رقابتی را برای اجرای Zharapazan به راه‌ انداخت. امامان و مساجد کشور نیز به این رقابت پیوستند. پس از آن، این آهنگ در قلب پاریس و توسط هنرمندان گروه قومی فولکلور توران اجرا شد که تحسین مخاطبان را برانگیخت.

نماز تراویح هر شب و در طول ماه رمضان در مساجد اقامه می شود. این نماز همراه با مومنان دیگر و به جماعت در مساجد خوانده می‌شود. امامان با استناد به تعدادی از احادیث از پیامبر (ص) فلسفه روزه و آثار و برکات روحی، جسمی و معنوی روزه‌داری را برای مومنان قزاق تبیین می کنند.

در یکی از مساجد آستانه

شب قدر در بین مسلمانان قزاقستان از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. قزاقها شب قدر را که در قزاقستان شب ۲۷ ماه مبارک رمضان است بسیار گرامی می دارند. در این زمان برای رضایت و آرامش کسانی که از دنیا رفته اند خیرات می‌دهند. در قزاقستان بیشتر افطاری های عمومی توسط خود مردم قزاقستان داده می شود.

قزاقهای متدین در طول ماه رمضان برای رسیدن این شب لحظه‌ شماری می ‌کنند. آنان باور دارند که در شب قدر همه گناه‌های آنها توسط خدا بخشیده می ‌شود، تا صبح نمی خوابند و برای بخشایش گناهان خود و خانواده دعا می‌کنند. آنها شب قدر را به دلیل نزول قرآن شب مقدسی می‌دانند که هدایت‌گر بشریت به شادی دو دنیاست و بین خوبی و بدی و درستی و نادرستی تمایز می‌دهد. آنها معتقدند در این شب آرزوهایشان به وقوع می‌پیوندد. همچنین در شب قدر قرآن کریم خوانده می ‌شود و دین اسلام، تاریخ اسلام و اصول و عقاید تبیین می ‌شود. عده ‌ای هم در شهر آستانه شب مبارک قدر را در منازل با پذیرایی از مهمانان خدا برگزار می‌کنند تا در این شب میزبان جمعی از خویشان خود باشند. زیبایی شب قدر آن است که در ده روز آخر ماه رمضان قرار گرفته اما کسی نمی‌داند شب قدر دقیقا در کدام یک از این ده شب است. با این حال نشانه‌هایی وجود دارد که مردم به واسطه آنها تلاش می‌کنند آغاز این شب را مشخص کنند.

حضور مردم در مساجد در شب قدر نیز قابل توجه است. گزارش تصویری از حضور جمعیت در مسجد آستانه در رمضان 2023 نشان می‌دهد که این مسجد مملو از جمعیت بوده و در حدود 235000 نفر برای ستایش خدا و مناجات دور هم جمع شدند. لازم به ذکر است که مسجد جدید به دلیل اندازه، بزرگی و شکوهش توجهات بسیاری را به خود جلب نموده است. این مسجد بزرگ‌ترین مسجد کشور و در میان ده مسجد برتر دنیاست. ارتفاع گنبد آن به 90 متر می‌رسد، در حالی که مناره‌های آن تا ارتفاع 130 متری برافراشته شده‌اند. مناره‌ها از 5 بخش تشکیل شده‌اند که سمبل 5 ستون دین اسلام یعنی ایمان، نماز، روزه، زکات و حج است. بال سمت چپ آن برای ورود مردم باز است و به آنها امکان مشاهده منظره شهر و لذت بردن از آن را می‌دهد. دیوار موزاییکی که رو به قبله است به طول 100 متر و ارتفاع 4/22 متر است و 99 اسم خدا را بر خود دارد. این دیوار از 25 میلیون شیشه با رنگ‌های متفاوت درست شده است.

در سفره افطاری قزاقها حتما خرما، نان، سالاد، آب و نوشابه های سنتی مانند چایی، قیمیز (اگر مصادف با فصل بهار و اوایل تابستان باشد)، شوبات، خوراکی‌هایی مانند بشبارماق، قورداق، شورپا، مانتی و انواع سوپ‌ها و غذاها دیده می‌شود.

شیرینی و نانهای سنتی مانند بائورساق، شلپک و چاک چاک هم چه در سفره افطاری و چه در سفره عید به فراوانی یافت می شود.

سفره سنتی عید فطر در قزاقستان

از سنت‌های مردم قزاقستان در ماه رمضان «جارمضان» است که کودکان یا جوانان چند روز پس از آغاز ماه رمضان عصرها با قرائت شعر فرا رسیدن ماه رمضان را خبر می‌ دهند. جارمضان از عبارت «جار سالو» در زبان قزاقی و زبان‌های ترکی به معنی «ندا کردن و آگاهی رساندن» است. با این کار فرا رسیدن این ماه مبارک را به مردم خبر می دهند.

معمولا خواندن جارمضان از پانزدهمین روز ماه رمضان وقت عصر بعد از افطار شروع می ‌شود. جارمضان توسط گروه‌های چند نفره کودکان یا جوانان بصورت سروده ای مخصوص گاهی همراه با سازهای ملی مانند دمبرا و یا گارمون در مقابل منازل خوانده می شود. صاحب خانه با میل خود شیرینی و شکلات یا مبلغی به آنان به عنوان هدیه می‌دهد.

به گفته نورعلی عثمانوف یکی از اهالی شهر سمی واقع در استان شمال شرقی قزاقستان، در ایام کودکی هر چند که معنی و اهمیت ماه رمضان را متوجه نمی‌‌شدیم، بی صبرانه در انتظار این ایام مبارک بودیم. من و بچه‌های هم سن و سالم، گروهی کوچک را تشکیل می‌‌دادیم و به درب خانه‌ها می‌‌رفتیم و "جارمضان" (به قزاقی "جاراپازان) می‌‌خواندیم. جارمضان اجرای سرودی ویژه ماه رمضان است. صاحبان خانه ضمن ابراز خرسندی از اجرای سرود، با غذاهای دلپذیر از ما پذیرایی می ‌‌کردند. معمولا بزرگان با صدای بلند ما را تشویق می‌‌ کردند و به صدر سفره رمضانی دعوت می‌‌ کردند. آنها ما را بسیار تشویق می‌‌کردند تا جارمضان را با صدای بلندتر بخوانیم و از شیرینی دریغ نمی ‌‌کردند. در تصور ما نیز رمضان ماه شادی، برکت، صلح و رفاه بوده است.

ما درک می کردیم که در ماه رمضان نباید کسی را فریب داد و دروغ گفت، سکه‌های عیدی را به ‌صورت برابر تقسیم می‌‌کردیم. بعضاً پسر بچه‌هایی که قبلا با هم قهر بودند بی صبرانه منتظر رمضان بودند تا آشتی کنند. جارمضان را هم دخترها و هم پسرها اجرا می‌‌کردند. هر چه صدای جارمضان بلندتر می‌‌بود، صاحب خانه رضایت بیشتری نشان می ‌‌داد و بیشتر از گروه پذیرایی می‌‌کرد. با عکس العملی که بزرگان نسبت به ماه رمضان نشان می‌دادند در تصور کودکان قزاق این ماه نماد نیکی، مهربانی و صلح و دوستی بوده است. ضمن اجرای جارمضان، سرود ما نه تنها یک صدای بلند بود بلکه آهنگ و لحن خاصی داشت. هیچ کس ما را در اجرای این سرود محدود نمی‌‌کرد و ما جارمضان را با شوق و اشتیاق خاص می‌‌خواندیم.  بدین ترتیب کودکان به دنیای شعر و شعرخوانی وارد می‌‌شدند. جارمضان در کشف استعداد و قریحه کودکان نقش زیادی داشته است.

در کل می‌‌توان گفت که اولین گامی ‌‌که کودکان روستانشین به سوی هنر بر می ‌‌داشتند از اجرای جارمضان شروع می‌‌ شد. بزرگان می‌‌ گفتند که در ماه رمضان جارمضان باید حداقل در هفت خانه خوانده شود. و ما حاضر بودیم آن را در هفتاد خانه اجرا کنیم. رسم بر این بوده است که اگر بچه‌های اهل روستای دیگر  برای اجرای جارمضان به روستای ما می‌آمدند، ما نیز باید به روستای آنها می‌‌رفتیم. در این ماه حس جشن و شادی خاصی تسلط داشت. تا زمانی که ما جارمضان را اجرا می‌‌کردیم پیرمردان نماز مغرب خود را می‌‌خواندند و سپس مشغول چای خوردن می ‌‌شدند. برخی از پیرمردان و ریش سفیدان کودکان را دور خود جمع می ‌‌کردند و افسانه‌ها و حماسه‌های کهن مانند کسیک باس و ... را که شجاعت، صداقت و وطن دوستی را تبلیغ می‌‌کردند، تعریف می‌‌کردند. ما ضمن اینکه در این داستان‌ ها بدخلقی برخی از شخصیت‌ ها را می‌‌دیدیم سعی می ‌‌کردیم از آن مدد گرفته از این رفتارها بدور باشیم. همه‌ این موراد به جذابیت و محبوبیت ماه رمضان نزد عموم می ‌‌افزود. هر ملت سهمی‌‌ در تمدن جهانی دارد. جارمضان نیز یکی از مرواریدهای هنر ملی قزاق‌ ها است.

اما امروز خواندن جارمضان بخصوص در کلان شهرها به فراموشی سپرده شده است. تنها در روستاها که در آنجا هنوز هم از آداب و رسوم نیاکان پیروی می‌‌ کنند، صدای جارمضان را می‌‌ توان شنید.

در گذشته زمانی که صاحب خانه با ابراز خرسندی کامل، برای کودکان دعای خیر می ‌‌کرد، ما در آن ایام از همه نیازمندی ‌های خانواده های همسایه با خبر بودیم و فردی که دعای خیر می خواند در این دعا ذکر می‌‌کرد که ان‌شاءالله حاجت شما بر آورده شود. این امر به خودی خود اثر روان شناختی زیادی در ذهن کودکان داشته است.

در روز عید فطر مردم قزاقستان عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند، لباس نو می ‌پوشند، نان سنتی یعنی بائورساق و شلپک برای شادی روح رفتگان می پزند که خمیر آن را به شکل گرد یا متوازی الاضلاع آماده کرده در روغن سرخ می‌کنند. غیر از بائورساق بیشتر خانواده ها غذای قورداق یا بشبارماق درست می کنند. در قزاقستان رسم است که به هفت خانه حتما سر بزنند و عید را تبریک بگویند.

در سفره قزاق ها انواع شیرینی ها، شکلات، خشکبار و آجیل، سالاد، نوشابه های سنتی، انواع مربا، عسل و غیره باید باشد. معمولا سفره عید فطر خانواده های قزاق سرشار از انواع شیرینی‌جات است. رسم است که پس از آمدن مهمانها مقداری از شیرینی ها و آجیل و نان های سنتی این سفره را در کیسه های پلاستیکی گذاشته به دست آنان می دهند تا برای بقیه اعضای خانواده خود ببرند. بخصوص نان های سنتی (بائورساق و شلپک) را می‌دهند که بنابر اعتقاد قزاقها این نان ها برای شادی روح رفتگان پخته می شود و هر چه تعداد کسانی که از آن نانها بچشند بیشتر باشد روح مرحوم شادتر می شود.

دادن صدقه فطریه از دیگر اعمال مسلمانان قزاقستان در این ماه است. طی سال‌های اخیر خصوصاً پرداخت فطریه بسیار رایج شده است. به اعتقاد آنها صدقه فطریه یکی از بهترین راه‌های افزایش پاداش در طول ماه رمضان است. این صدقه در طول ماه رمضان و بر اساس تعداد اعضای خانواده داده می‌شود. مبلغ فطریه در سال 2019 در حدود 300 تنگه بود و در سال 2023 صدقه فطریه معادل 535 تنگه که برابر با 2 کیلوگرم گندم است، تعیین شد. صدقه فطریه همچنین قابل پرداخت بر محصولاتی همچون میوه خشک از قبیل خرما و کشمش است. دادن فطریه قبل از اقامه نماز انجام می‌شود و مبلغ آن را شورای علمای قزاقستان تعیین می کند.

 لازم به ذکر است که عید فطر در قزاقستان به عنوان تعطیل رسمی تعیین نشده است و یک روز کاری محسوب می‌شود.

ماه مبارک رمضان در میان مردم قزاقستان به عنوان ماه خیرات و صدقه و کمک به یکدیگر شناخته می‌شود. مردم قزاقستان همواره تلاش می ‌کنند تا در این ماه صدقه بیشتری بدهند و حداقل در حد توان خود آشنایان و فامیل را به افطار دعوت کنند. تلاش می‌ شود در این ماه به یتیم خانه‌ها حتی در قالب پوشاک دست دوم یا اسباب بازی کمک شود.

امروزه تقریبا در هر مسجدی در قزاقستان جماعت های محل افطاری می دهند. در برخی منابع نیز آمده است که حتی مسیحیان قزاقستان برای روزه داران افطاری می دهند.

به رغم اینکه مردم قزاقستان در میان بقیه چهار جمهوری آسیای مرکزی همواره از نظر دینداری کمتر پایبند بوده‌اند، در سال های اخیر با توجه به گسترش گرایشهای مختلف اسلامی بخصوص جوانان میل بیشتری به اسلام از خود نشان می دهند. این میل و جدیت حتی در فعالیت‌های مفتیات و امامان استانهای قزاقستان دیده می شود. برای مثال امام جماعت استان قزاقستان غربی از رستوران داران این استان خواسته بود تا در طول روز مراسم های ختم و یادبود را همراه با صرف غذا برگزار نکنند. وی نیز از مردم خواست که سفره های ختم محدود و بدون تجملات باشد.

 در ایام ماه رمضان شهرداری بعضی از شهرهای قزاقستان سرویس‌های اتوبوس رایگان بعد از نماز تراویح گذاشته است. این سرویس ها مردم نمازگزار را از جلو مسجد مرکزی شهر تا درب خانه می‌رسانند. روحانیون نیز از کاسبان و تجار کشور خواستند که در ایام ماه مبارک رمضان قیمت مواد غذایی اصلی را کاهش دهند. همچنین در استان قزاقستان جنوبی برخی از شرکت ها و راننده های تاکسی خدمات خود را بطور رایگان به مشتریان ارائه می دهند و کرایه راه از آنان نمی‌گیرند.

کمپین‌های ماه مبارک رمضان

در طول ماه رمضان مسلمانان قزاقستان برای انجام کارهای خوب با هم در رقابتند. این اعمال شامل جمع‌آوری پول برای فقرا، اهدا کردن، کمک به خانواده‌های نیازمند و تهیه غذا برای افطار است. هر کس سعی می‌کند عضوی از این کارزار نیکوکاری باشد.

کمپین ملی 30 روز 30 خانه برای مثال یکی از این کارزارهاست. به لطف تأسیس مؤسسه زکات و نیکوکاری خانواده‌ای در شمال قزاقستان صاحب خانه جدیدی شد. این خانه یکی از 30 خانه‌ای است که بر اساس کارزار ملی 30 روز 30 خانه به نیازمندان واگذار می‌شود.

          کمپین خیریه ”سبد رمضان“ از دیگر کارزارهایی است که به ابتکار نوروزبای حاجی تاغان‌اولی، رئیس اداره دینی مسلمانان قزاقستان، در تمام مناطق کشور برگزار می‌شود. بر اساس این کمپین، سبدهای خیریه‌ای شامل محصولات غذایی اولویت‌دار توسط سازمان متخصصان صندوق «زکات و نیکوکاری» در منطقه آتیراو به 150 خانواده تحویل داده شد. در شهر شیمکنت نیز شهردار این شهر مراسم خیریه‌ای برگزار کرده و سبدهای غذایی میان خانواده‌های دارای فرزند معلول که ثبت‌نام شده بودند، توزیع کرد. داخل هر بسته برای هر خانواده (آرد، برنج، عسل، انواع شیرینی، چای، روغن، شکر، گوجه، ماکارونی و ...) تدارک دیده ‌شده بود.

            یکی دیگر از اقدامات اخیر اداره دینی مسلمانان قزاقستان در ماه رمضان 2024 برگزاری کمپین «در ماه مبارک رمضان مشروبات الکلی نفروشیم» است. به ابتکار اداره دینی مسلمانان قزاقستان، به مناسبت آغاز ماه مبارک رمضان، مسجد ”موسی بابا“ در منطقه اولان در شرق قزاقستان از فروشگاههای این منطقه درخواست کرد که مشروبات الکلی نفروشند. به گفته اداره مفتیات، این نوع نوشیدنی‌ها در ماه مبارک رمضان به هیچ وجه نباید مصرف شود.

این اقدام خوب با حمایت گسترده مردم روبرو شده و روز به روز بر تعداد فروشگاههایی که فروش مشروبات الکلی را به طور موقت در شهرستان‌ها و روستاهای منطقه متوقف کرده اند، افزوده می‌شود. روشن است که مغازه‌داران در ماه رمضان مشروبات الکلی نمی‌فروشند و به ارزش های اخلاقی نظیر دادن صدقه به نیازمندان و تقویت و ارتقاء ایمان نسل بشر می‌‎پردازند.

به این ترتیب، آغاز و انجام ماه مبارک رمضان در قزاقستان با اعمال نیکوکارانه پیوند خورده است.