مقدمه

انستیتو­های شرق­شناسی اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۳۰ قرن بیستم میلادی شروع به آموزش ایران­شناسان کردند. پیش از آن، در قلمرو امپراتوری روسیه و در آغاز تاسیس اتحاد جماهیر شوروی، نوعی سیستم تحصیلات تکمیلی وجود داشت که در آن کشورهای شرقی مسلمان­نشین را با زبان­های اصلی جهان اسلام مانند: عربی، فارسی و ترکی،…به صورت تخصصی مورد بررسی قرار می­داد. بدین ترتیب نیمه دوم قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ را می­توان آغاز ایران­شناسی در روسیه نامید. اولویت برخی از دانشمندان روسی در قرن نوزدهم مطالعات زبان­شناسی قومیت­های ایران(جمهوری­های آسیای میانه/ مرکزی، ایران، افغانستان و تا حدودی هند) بود که باعث شد بنیانگذار بسیاری از رشته­های ایران­شناسی مطالعات شرقی باشند.

شکل­گیری رسمی مطالعات ایران­شناسی به عنوان یک رشته مستقل در انستیتوی شرق شناسی در سال ۱۹۳۰ صورت گرفت. دفتر ایران­شناسی از سال ۱۹۳۵ انجمن ایرانیست­ها را تشکیل داد و سومین کنگره بین المللی هنر و باستان­شناسی ایران در همان سال در لنینگراد برگزار شد. بزرگترین مراکز ایران­شناسی در روسیه، سن­پیتربورگ، مسکو، کازان، ادسا، آستراخان، داغستان، آلتای، ولادی قفقاز، ساراتف و چلیابینسک، یکاترینبورگ، نیژنی نوگراد است. در حال حاضر نزدیک به ۲۰ انستیتوی شرق­شناسی و مرکز ایران­شناسی در روسیه مشغول به­کار است که هر کدام از آن­ها مفاد درسی و برنامه­های آموزش خاص خود را دنبال می­کنند. در این گزارش سعی شده­است تصویری روشن از منابع آموزشی و محتوای درسی رشته ایران­شناسی و زبان فارسی ارائه شود. در ادامه مراکز اصلی ایران­شناسی در فدراسیون روسیه و منابع آموزشی خاص هر مرکز معرفی می شود.

۱. دانشگاه سنت­پترزبورگ:[۱]

انستیتوی شرق­شناسی در نوامبر ۱۸۱۸ در موزه آسیا آکادمی سلطنتی علوم در سنت­پترزبورگ تاسیس شد. در آن زمان، موزه آسیا دارای مجموعه بزرگی از نسخه­های خطی به زبان­های مختلف شرقی، کتاب­هایی در مورد تاریخ و فرهنگ شرق بود. از سال ۱۸۱۹ تدریس زبان فارسی در این دانشگاه آغاز شد. پس از سال ۱۹۱۷، وظایف کاملاً جدیدی و در مقیاس بزرگتر برای شرق­شناسی در شوروی تعیین شد. تحقیقات بنیادی در شاخه­های مختلف علوم شرقی قرار بود ایجاد ارتباط با کشورهای شرق را به منظور تقویت اقتدار شوروی جوان در این کشورها و ترویج عقاید سوسیالیستی تسهیل کند. پس از جنگ جهانی دوم، اوضاع تغییر یافت. این تغییر در صحنه بین الملل و شرایط جدید سیاسی داخلی، وظایف گسترده و جدیدی را برای شرق­شناسی شوروی بهمراه داشت. از ژوئن ۱۹۵۰ و طبق تصمیم شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، انیستیتوی شرق­شناسی از لنینگراد (سنت پیترزبورگ) به مسکو منتقل شد. تصمیم بر این شد که نسخه­های خطی و همچنین کتابخانه اصلی به عنوان شعبه­ای از انستیتوی شرق­شناسی آکادمی علوم در لنینگراد باقی بماند. طبق ارزیابی­های رسمی، انستیتوهای شرق­شناسی دانشگاه­های اتحاد جماهیر شوروی در  حدود دهه ۳۰ قرن بیستم شروع به آموزش و تربیت ایران­شناسان کردند.

بخش آموزشی ادبیات و زبان فارسی تقریباً دویست سال قدمت دارد، از سال ۱۸۱۸رشته آموزشی این گروه ایرا­ن­شناسی کلاسیک است که اساس آن مطالعه زبان­های ایرانی، ادبیات فرهنگ معنوی و تاریخ مردم ایرانی زبان (فارس، تاجیک، افغان ها، کردها، بلوچ­ها، اوسی­ها (اوستیایی) و ...) است. پایه بنیاد علمی ایران­شناسی سنت­های مکتوب مردم ایران است که به دو هزار و پانصد سال پیش باز می­گردد. زبان اصلی مورد تدریس در این گروه آموزشی فارسی است اما زبان­های پشتو و عربی هم به عنوان زبان کمکی تدریس می­شوند.

دروس اصلی تدریس شده در این گرایش:

- فارسی میانه (پهلوی)

- زبان اوستا

- پارسی باستان

- شعر نو ایران

- شعر تصوفی فارسی

- ادبیات کلاسیک افغانستان

- دستور زبان نظری و تاریخی زبان فارسی

- تاریخ ایران و افغانستان

- تاریخ ادبیات فارسی

- مقدمه ای بر زبان­شناسی ایران

- نسخ خطی اسلامی

۲. آکادمی علوم روسیه[۲]

انستیتوی شرق­شناسی مسکو: در سال ۱۹۲۰ انستیتوی زبان­های زنده شرقی در مسکو و لنینگراد افتتاح شد. اصلی­ترین گرایش ایران­شناسی این مرکز بررسی مشکلات تاریخ معاصر ایران بود از جمله؛ تحولات اقتصادی – اجتماعی، انقلاب ایران در سالهای ۱۹۰۵-۱۹۱۱، جنبش آزادیبخش ملی، سرنگونی سلسله قاجار که بیش از یک قرن بر ایران حکومت می­کرد و روی کار آمدن رضا شاه پهلوی.

در سال ۲۰۲۰، بخش ایران­شناسی انستیتوی شرق­شناسی آکادمی علوم روسیه، که گل سرسبد ایران­شناسی روسیه نامیده می­­شود، وارد هفتادمین سالگرد تأسیس خود می­شود. انستیتو با سرمایه لازارف­های تاجر که از فارس آمده بود، ابتدا به صورت مدرسه بعداً موسسه آموزش عالی در مسکو (از سال ۱۹۱۷-۱۸۱۵) تشکیل شد. آنها در روسیه، اولین کارخانه­های ابریشم بافی با استفاده از مواد اولیه با کیفیت ایرانی را تأسیس کردند و ضمن حفظ روابط خود با ایران، نه تنها در توسعه روابط تجاری و ایجاد صنعت در روسیه، بلکه در امر آموزش نیز سهیم بودند. در سال ۱۸۱۸، همزمان با تاسیس موزه آسیا در سنت پترزبورگ، به لطف لازارف­ها و به دلیل اینکه هم­پیمانان اصلی روسیه در شرق در آن زمان امپراتوری عثمانی و ایران بودند، اولین موسسه آموزشی در مسکو برای آموزش مترجمان زبانهای فارسی و ترکی ایجاد شد. پس از انقلاب اکتبر، تحقیقات علمی گسترده­ای در انیستیتوی شرق­شناسی آکادمی علوم سن­ت پیترزبورگ انجام گرفت. همه موسسات مطالعاتی شوروی درگیر مطالعات کشورهای شرق بودند، زیرا حدود سال ۱۹۱۹ مشخص شد که به انقلاب­های کارگری در کشورهای غربی امیدی نیست در نتیجه هم و غم خود را بر احتمال وقوع انقلابی شبیه انقلاب اکتبر در شرق گذاشتند. بی دلیل نبود که در دهه­های ۱۹۲۰و۱۹۳۰ ایران­شناسان زیادی وجود داشتند که یا از ایران آمده بودند، یا با ایران ارتباط داشتند یا در ایران کار می­کردند. ایران­شناسی در دهه­های ۱۹۲۰و۱۹۳۰ یکی از پیشرفته­ترین حوزه­ها نه تنها در شرق­شناسی، بلکه به طور کلی مطالعات منطقه­ای بود[۳]. در سال ۱۹۵۰، انستیتوی شرق شناسی آکادمی علوم به پایتخت، مسکو- منتقل شد و سال ۱۹۵۶ انستیتوی شرق­شناسی مسکو تاسیس شد. سال ۱۹۵۷ این انستیتو کتاب مرجعی درباره ایران منتشر کرد مرحله جدیدی از پیشرفت ایران­شناسی آغاز شد. در لنینگراد، آنها بیشتر با مطالعه منابع مختلف، ادبیات زبان­های باستان، حتی برخی از زبان­های محلی ایرانی سر و کار داشتند و مطالعات کردی در آن پیشرفت خیلی خوبی داشت.  در مسکو، به عنوان پایتخت کشور، توجه بیشتری به مشکلات معاصر شد. شرق­شناسان این آکادمی در گروه اندیشه­های فلسفی و سیاسی شرق آموزش می­بینند.

۳. دانشگاه دولتی روابط بین الملل مسکو[۴]:

انستیتوی روابط بین­الملل/ گروه زبانهای هند و ایرانی و آفریقایی: آموزش زبان­های هندی و ایرانی از سال ۱۹۵۴ در این دانشگاه آغاز شد، زمانی که انستیتوی شرق­شناسی مسکو تعطیل شد گروه زبان­های هندی، خاور نزدیک و خاورمیانه این انستیتو تقریباً به طور کامل به MGIMO منتقل شدند سال ۱۹۹۵، دپارتمان ایرانی گروه زبان­های خاورمیانه و خاور نزدیک (فارسی، پشتو و دری) بخشی از گروه زبانهای هندی شد و به عنوان زبانهای هند و ایرانی شناخته شد.

کتابهای کلیف­سوا به مدت ۲۰ سال است منبع مورد استفاده دانشجویان هستند:

- «کتاب درسی فارسی برای سال اول» (۱۹۶۶، چاپ دوم ۱۹۸۴)

- «کتاب درسی فارسی برای سال دوم» (۱۹۶۶)

- «کتاب درسی ترجمه سیاسی برای سال سوم» (۱۹۸۲)

- «کتاب درسی ترجمه سیاسی برای سال چهارم» (۱۹۸۳)

- «اسناد دیپلماتیک. کتاب درسی برای سال  ۵-۴» (۱۹۸۴)

- سری فرهنگ لغت آموزشی («فرهنگ لغت فارسی-روسی» و «فرهنگ لغت روسی-فارسی»)

کتب درسی محاوره گ. و آرسانیس، متخصص در زمینه زبان گفتاری­- گویش تهران برای تدریس به کار می­روند. این کتاب­ها بر اساس داستان­های نویسندگان ایرانی، تحت عنوان «قصه ها و حکایت­ها به زبان فارسی» (۱۹۸۳) و کتاب درسی «لهجه تهرانی» (۱۹۸۴) تدوین شده اند.

از سال ۱۹۸۲ تا به امروز، استاد گلادکوا النا لوونا زبان فارسی را در این دانشکده تدریس می کند. او نویسنده تعدادی از کتاب­های درسی و کمک آموزشی، از جمله «کتاب درسی زبان فارسی (مطالعات زبانشناسی) (چاپ اول - ۱۹۹۹، چاپ دوم - ۲۰۰۰)» و «کتاب درسی ترجمه متون اجتماعی-سیاسی» (۲۰۰۳) است.

۴. مدرسه عالی اقتصاد[۵]

انستیتو خاورشناسی کلاسیک و باستان[۶]( افتتاح ۲۰۰۹) گرایش شرق شناسی و آفریقا در دوره ۵ ساله تحصیلی «زبان و ادبیات ایران» واحدها و دوره­های «پایه» را به شرح زیر ارائه می دهد:

- درس «آشنایی با مطالعات شرقی» در سال اول برگزار می شود. بخش اول شامل آشنایی دانشجویان با جغرافیای سیاسی و اقتصادی، مردم شناسی، ساختار اجتماعی و سیاسی، فرهنگ و دین منطقه است. بخش دوم این دوره آموزشی در مورد درک مطالعات ایران به عنوان مجموعه­ای از علوم انسانی مرتبط با ایران و ایرانی زبانان است. دانشجویان باید با تاریخچه مطالعات «ایران بزرگ» در کشورهای مختلف آشنا و از شکل­گیری رشته­های ایرانشناسی و وضعیت فعلی پژوهش­ها مطلع شوند.

- واحد درسی «تاریخ ایران» به مدت سه سال، از سال اول تا سوم تدریس می­شود. در چارچوب برنامه آموزشی «زبان و ادبیات ایران»، تاریخ نه تنها منطقه­ای که کشور کنونی ایران در آن قرار دارد، بلکه در مورد مناطق همسایه نیز مطالعه می­شود که در دوره­ای از تاریخ، وحدت فرهنگی یا سیاسی با ایران داشتند: از آن ­جمله؛ خاورمیانه، قفقاز، ماوراء قفقاز، آسیای میانه، افغانستان و شمال غربی هند.

- درس «تاریخچه تمدن­های شرق» مطالعه کلی درباره باستان و تاریخچه آسیا و آفریقا است. بررسی دوره­های تاریخی، اجتماعی، مذهبی، سیاسی و اقتصادی کشورهای آسیا از جمله ایران.

واحدها و دروس «الزامی» به شرح زیر است:

زبان فارسی زبان اصلی شرقی برای دانشجویان گرایش «شرق شناسی و آفریقا» (طبق برنامه «زبان و ادبیات ایران») است. این واحد درسی در تمام پنج سال تحصیل تدریس می­شود.

واحد درسی «زبان فارسی کلاسیک»: در سال دوم و سوم تحصیل تدریس می­شود (موضوعاتی که تدریس می­شوند)

- مقولات دستوری/ مقدمه مبانی علوم سنتی عروض و قافیه شعر فارسی. منابع درسی:

ü دستور زبان فارسی: تاریخ و وضعیت مطالعه آن. Windfuhr [۷](۱۹۷۹)

ü کتاب درسی زبان فارسی: برای سال اول. تالیف ایوانف، اکبری پور (۲۰۱۶)

ü کتاب درسی آشنایی با معانی گرامری: معانی دستوری و سیستم­های گرامری زبانهای جهان، و. پلونگیان

ü حکمرانی اولیه مغول­ها در قرن سیزدهم، رنسانس فارسی. جورج لین(۲۰۰۳)

واحد درسی «زبان فارسی معاصر» : سال دوم تدریس می­شود. شامل یک دوره مطالعات زبانی و منطقه­­ای، بررسی جنبه­های مختلف تاریخ و فرهنگ ایران در زبان فارسی است. در چارچوب این واحد درسی دوره ترجمه سیاسی- اجتماعی نیز برای دانشجویان درنظر گرفته شده­است: دانشجویان واژگان اجتماعی- سیاسی و مهارت­های ترجمه همزمان را یاد می­گیرند و همچنین در مورد موضوعات مرتبط با ایران مدرن صحبت می­کنند (موضوعاتی که تدریس می­شوند).

- کشورشناسی، پزشکی در ایران، دین، شخصیت­های مشهور، گرامر، مجموعه متون برای مکالمه (در فرودگاه، نمایشگاه و...)

منابع درسی:

ü س. یوسف، ح. ترابی (۲۰۱۵). فارسی مقدماتی، کتاب کار دستور زبان: پارک میلتون.

ü  کتاب درسی زبان فارسی: تالیف ایوانف، اکبری پور۲۰۱۶)

ü  س. آبراهامز: فارسی مدرن (۲۰۰۵).

ü  آ. رفیعی: فارسی محاوره (۲۰۱۵).

واحد درسی «تاریخ ادبیات فارسی» : در سالهای دوم و سوم تحصیل تدریس می شود در مرحله اول، دانشجو کاملا با ادبیات باستانی و ادبیات اوایل قرون وسطای ایران و دوره قبل از اسلام آشنا می­شود. هدف کلی این دوره، رویکرد تاریخ ادبیات به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از تاریخ فرهنگ است که بر اساس مفاد درسی مربوط به نمایش­های اسطوره­ای و مذهبی دوره­ی مورد مطالعه، فرهنگ سیاسی، هنر و معماری بررسی می­شود. مرحله دوم شامل مطالعه ادبیات فارسی قرون وسطا و همچنین ادبیات فارسی دوران مدرن و معاصر است که برای دانشجویان مسلط بر زبان و آشنا با آثار ادبی- اصل و ترجمه آثار- ارائه می­شود. دانشجویان با در نظر گرفتن ویژگی­های فرهنگی- تاریخی و دوره­ای که اثر به آن تعلق دارد،  آثار ادبیات فارسی را تجزیه و تحلیل می­کنند.

- ادبیات ایران باستان (اوستا به عنوان قدیمی­ترین بنای ادبیات و ایدئولوژی ایرانی­ها. کتیبه­های خط میخی هخامنشی. کتیبه بیستون به عنوان متن اصلی ادبیات خطی فارسی: متن و رمزگشایی. مانیفست کوروش کبیر.)

- ادبیات فارسی میانه زرتشتی. (زبان اشکانی ارشاکیدها و ساسانیان اولیه. اطلاعات مربوط به آثار ادبی ایرانیان در دوره اشکانی. «کتاب اردشیر بابکان» به عنوان داستان­های تاریخی. «رساله یوشت فریان و اخت» به عنوان نمونه­ای از یک افسانه و ادبیات چیستانی. «افسانه پسر زریر یا یادگار زریران» [۸] به عنوان یک حماسه قهرمانانه. «اندرز خسرو کواتان» [۹] به عنوان نمونه­ای از ادبیات درباری. «کتب پادشاهان» به عنوان متن تاریخی در اواخر دوره ساسانیان.)

- فتح ایران توسط مسلمانان در قرن ۷ و دوره اولیه ادبیات نوین فارسی (قرن ۹-۷). اشعار عربی قبل از اسلام و اوایل اسلام؛ ادبیات عرب در ایران.

- ادبیات «مذهبی» فارسی میانه. ترجمه­های فارسی میانه اوستا.

- «دینکرد» به عنوان مجموعه­ای از داده­های مربوط به عقیده، مبانی دینی و اخلاقی زرتشت. «بندهشن» به عنوان مجموعه­ای از افسانه­های کیهان­شناسی، سنن و اسطوره­های مذهبی. اندرزهای مذهبی: «داوری­های روح ذهن» متون زرتشتی. ادبیات مانوی.

- شکل­گیری کانون ادبیات کلاسیک در عصر سامانیان؛ خلاقیت رودکی «پدر شاعران فارسی» (حدود ۸۶۰ – ۹۴۱)

- دانشمندان – دائره­المعارفان آسیای میانه: فارابی، ابوعلی سینا، بیرونی. رودکی (حدود ۸۶۰ - ۹۴۱) و شاعران پیرو سبک وی. قصیده و غزلیات رودکی. شعرهای حماسی رودکی. ابو منصور دقیقی – ادامه­دهنده ژانر حماسی. مدیحه سرایی و هجو شهید بلخی. شعر و موسیقی: آواز و دکلمه. مسئله ارتباط بین شعر درخشان قرن دهم با آهنگ­های محلی ایران و شعر پیش از اسلام در پهلوی

- فردوسی (دوران، زندگی، کار) و حماسه وی «شاهنامه»

- شکل­گیری نثر: «قابوس نامه» کیکاووس بن وشمگیر، «چهار مقاله» نظامی عروضی سمرقندی.

- شکل­گیری ایدئولوژی تصوف و رشد شعر صوفی (قرون۱۳-۱۱): نخستین شاعران صوفی: شاعران رباعیات؛ ابوسعید میهنی (ابوالخیر)، بابا کوهی؛ شاعران بزرگ تصوف: انصاری، سنایی، عطار.

- نوشته­های تعلیمی و شرح­حال­نویسی صوفیانه: «کشف المحجوب» علی بن عثمان هجویری قرن یازدهم، «تذکره الاولیا» عطار قرن دوازدهم، «گلشن راز» شبستری قرن چهاردهم.

- قصیده فارسی و مدیحه­سرایی دربار غزنویه: عنصری، فرخی، منوچهری.

- منظومه عاشقانه: «وامق و عذرا» و «سرخ بت و خنگ بت» عنصری، «ویس و رامین» گرگانی، «ورقه و گلشاه» عیوقی.

- سبک­های ادبی منطقه­ای (بر اساس محدوده جغرافیایی) مکتب اصفهانی: جمال­الدین اصفهانی، کمال­الدین اسماعیل. مکتب آذربایجانی: قطران تبریزی. حلقه ادبی شروان قرن دوازدهم در آثار خاقانی.

- «خمسه» نظامی.

- سبک نثر نزدیک به ادبیات: داستان­ها، تواریخ، رساله­های علمی؛ آثار تاریخی و رساله­های علمی در زمینه نجوم و جبر، داروشناسی و گیاه شناسی، تصوف و هنر شعر؛ بحث در مورد تعلق آنها به ادبیات.

- استراتژی­های روایی و اولین رساله فارسی در زمینه شعر و تدوین هنجارها و قواعد شعر فارسی. شمس قیس رازی و «المعجم فی معاییر اشعار العجم»

- غنای سعدی.

- مبانی سعدی. آثار سعدی - «بوستان» و  «گلستان» به عنوان متون اساسی اخلاق فارسی

- جلال­الدین رومی: زندگی­نامه. آثار اصلی: «دیوان شمس تبریزی»، شعر «مثنوی معنوی» و جایگاه آن در تاریخ تصوف و ادبیات فارسی، مولوی در ادبیات و فرهنگ ترکیه.

- اوج ادبیات فارسی زبان در قرنهای ۱۶-۱۳ در هندوستان مسلمان­نشین است: «خمسه» امیرخسرو دهلوی

- شاعران حلقه حافظ: تکامل غزل. اوج پیشرفت سبک در آثار حافظ. مشکلات پژوهش. تفسیر صوفیانه و مذهبی غزل­ها. فال حافظ، نسخه­های عامیانه غزل­های وی. حافظ در اروپا. تاریخچه ترجمه­ اشعار وی.

- سبک کوچک حماسه: «ساقی­نامه[۱۰]»، ده فصل

- حلقه ادبی شیراز: حافظ، خواجوی کرمانی، ابواسحاق اطمعه[۱۱] و دیگران. طنز و هزل عبید زاکانی. نقش زاکانی در پیشرفت نثر ادبی.

- سنت نظیره[۱۲] و نقش آن در پیشرفت روند ادبی

- ادبیات سده­های پانزدهم – شانزدهم: سبک ادبی دوران تیموریان، عبدالرحمن جامی (دوران، زندگی، آثار). ادبیات آسیای میانه در دوره خاندان شیبانیه. ادبیات اوایل دوره صفویه. گلچین شاعران قرن های شانزدهم - هفدهم.

- ادبیات نیمه دوم قرن شانزدهم – هجدهم: حلقه ادبی شاه عباس اول در آغاز قرون شانزدهم و هفدهم، ادبیات هند مسلمان در قرون شانزدهم و هفدهم، قرن هجدهم در ادبیات ایران: بحران اقتصادی و سیاسی در کشور، پایان سنت­های ادبیات «فاخر»، داستان­های مردمی، شکل گیری تعزیه، مکتب «بازگشت ادبی».

- ادبیات ایران در سده­های ۱۸ تا ۱۹: گسترش استعمار و رقابت قدرت­های بزرگ، احیای ادبیات دربار در زمان قاجارها، ادامه­دهندگان مکتب بازگشت ادبی. ادبیات نیمه دوم قرن نوزدهم: جنبش­های مذهبی و اجتماعی، روشنفکری، توسعه روزنامه­نگاری، تأثیر ادبی اروپا. ادبیات دوره انقلاب مشروطه ۱۹۰۵–۱۹۱۱، دوره جنگ جهانی اول.

- بررسی ادبیات فارسی در روسیه: مستشرقان و مقامات غربی و روسی در ایران. ترجمه آثار ادبیات فارسی به روسی. مطالعه ادبیات فارسی در روسیه.

منابع درسی:

ü مقدمه ای بر دین ایران باستان: قرائت­هایی از کتیبه­های اوستا و هخامنشی، ویرایش ویلیام مالاندرا(۱۹۸۳)

ü حکمرانی اولیه مغول­ها در قرن سیزدهم، رنسانس فارسی. جورج لین(۲۰۰۳)

ü ۲۴ مقاله درباره ادبیات فارسی، فرهنگ و دین، ویرایش شده توسط فرانکلین لوئیس و سونیل شارما (۲۰۱۰)

واحد درسی «تاریخ زبان فارسی» : در سال چهارم تدریس می شود و شامل مطالعه زبان­های فارسی باستان و فارسی میانه است. بخش اول آشنایی با کتابت (نوشتن خط میخی)، آواشناسی، دستور زبان و واژگان فارسی باستان - یکی از زبانهای باستانی هند و اروپایی و همچنین توسعه مهارت­های اولیه تحلیل گرامری و خواندن متون فارسی باستان. بخش دوم «زبان فارسی میانه» آشنایی دانشجویان با ساختارهای زبانی فارسی میانه سده­های سوم تا هشتم است که زبان رسمی ساسانیان (۶۵۱-۲۲۴) و زبان رسمی دین زرتشت بود.

واحد درسی «نثر معاصر فارسی» به دانشجویان سال پنجم آموزش داده می شود و شامل یک مطالعه فشرده و عمیق از ادبیات فارسی معاصر (قرنهای۲۱-۲۰) همچنین آشنایی با آثار ادبی مهاجران ایرانی است که به فارسی یا انگلیسی نوشته شده­اند.

دوره «متون اصلی ادبیات کلاسیک فارسی» در سال­های چهارم و پنجم تدریس می­شود و شامل مطالعه متون اصلی نثر و نظم ادبیات کلاسیک فارسی، هستند (عطار نیشابوری و نظامی گنجوی، «اشعار مخزن الاسرار» اثر جلال الدین رومی، «گلستان» و «بوستان» سعدی، غزلیات حافظ شیرازی)

دوره «مقدمه ای بر زبانشناسی» در سال اول تدریس است و هدف آن آشنایی دانشجویان با چارچوب اصلی علوم زبانی، درک زبان به عنوان یک سیستم چند سطحی و ابزار اصلی برای توصیف آن است. توجه ویژه­ای به مباحث مربوط به زبان شناسی عمومی که با مشخصات زبان­های شرقی مورد مطالعه و همچنین مباحث مربوط به طبقه بندی شجره­شناسی زبانی همراه است.

واحد درسی «سیستم­های مذهبی ایران» : در سال دوم تحصیل تدریس می­شود و شامل ادیان ایران در دوران باستان، قرون وسطی و در دوران مدرن است. (موضوعاتی که تدریس می­شوند)

-  زرتشت و آموزه­های او/ اوستا/ آیین و دستور زرتشت/ تاریخ زرتشت از هخامنشیان تا ساسانیان/ مسیحیت در ایران. مسیحیت فارسی- آشوری/ یادگارهای تاریخی مسیحی به زبان­های ایرانی (مثل: نسخه­های فارسی زبور، اناجیل اربعه، متن نسطور سال ۱۳۷۴. بناهای مسیحیان سغدی، فعالیت­های مبلغین کاتولیک یسوعی در اوایل قرن هفدهم، ژروم خاویر و اقتباس هایش از کتاب عهد جدید و ادله-نویسی­هایش) و دین مسیحیت در عصر کنونی/ زندگی و آموزه­های مانی، ظهور و گسترش مانویت/ تعصبات اسلامی/ اهل سنت و تشیع/ اسلامی­شدن ایران و واکنش به آن. پیامبران کاریزماتیک/ انشعاب جریان شیعی در اسلام. اسماعیلیه/ جنبش ریاضت مسلمانان. ظهور تصوف. / تصوف در ایران. فرم ها، نهادها و شیوه ها/ بابیسم و ‌بهائیت.

منابع درسی:

ü پیدایش ادیان بابی بهائی در شیراز و فارس  تالیف حبیب الله افنان و آهنگران ربانی(۲۰۰۸)

ü ویلیامز، شعله زرتشتیان: کاوش در مورد دین، ‌تاریخ و سنت: س. استوارت، آ. هینتز (۲۰۱۶)

ü روح زرتشت. ماوای نوین (۲۰۱۱)

ü آشنایی با اسلام: ۱۲ درس (سخنرانی) برای دوره ارشد، ژورافسکی (۲۰۱۹)

ü اسلام در ایران در سده­های ۷ تا ۱۵: سری سخنرانی، پتروشفسکی، بیلیایوا (۲۰۰۷)

ü تاریخ فلسفه عرب - مسلمان: گلچین، ا. اسمیرنوا (۲۰۱۳)

ü کتاب درسی و کارگاهی «مطالعات مذهبی» برای دوره کارشناسی تالیف راخمانین

ü تاریخ فلسفه اسلامی: آ. کوربن، آ. کوزنتسوا (۲۰۱۰)

دوره «قرآن به عنوان متن اصلی فرهنگ دینی» در سال پنجم تدریس می شود و برای دانشجویان ایران­شناسی با دانش نسبتاً بالا از دستور زبان عربی کلاسیک است.

دوره «فرهنگ و هنر مادّی ایران» : در سال چهارم تدریس می­شود. هدف آن آشنایی دانشجویان با تاریخچه ترقی انواع اصلی هنر ایران باستان و قرون وسطایی و نیز زمینه گسترش فرهنگ فارسی (معماری، نقاشی، موسیقی، هنر و صنایع دستی) و آشنایی با هنر ایران مدرن (نقاشی، سینما، موسیقی، هنر و صنایع دستی) و ارائه واقعیت­های زندگی در ایران در دوره های مختلف تاریخی آن است.

واحد درسی «تاریخ منطقه ای» به مدت سه سال، از سال اول تا سوم در چهارچوب برنامه آموزشی «ایران­شناسی» تدریس می شود. (موضوعاتی که تدریس می­شوند)

- سرزمینهای ایران در سده های ۷ - ۱۸ به عنوان یک موضوع پژوهشی.

- ملت ایرانی زبان (ایرانیان، ایرانی- آریایی­ها، هند-ایرانی­ها و آریایی­ها) و سرزمین آنها در آستانه فتح اعراب و مسلمانان. شبه جزیره عربستان در آستانه ظهور اسلام، ادغام قبایل عرب و تولد خلافت.

- فتح ایران و آسیای مرکزی توسط اعراب. الحاق ایران به عنوان بخشی از خلافت.

- فروپاشی قدرت واحد مسلمان: پیشینه، دوره، اهمیت آن برای ایران و آسیای میانه.

- سلسله­های ترک در شرق خلافت سابق: قراخانیان و غزنویان.

- ایران و آسیای میانه در آستانه هزاره دوم.

- گسترش سلجوقیه: دوره و نتایج. فروپاشی دولت سلجوقی.

- اسماعیلیه و جایگاه آن در زندگی معنوی و سیاسی ایران. نظریه های امامت.

- حمله مغولها به آسیای مرکزی و غربی: تحولات اصلی و تبعات مهم آن.

منابع درسی آشنایی با اسلام:

ü ۱۲ درس (سخنرانی) برای دوره ارشد، ژورافسکی (۲۰۱۹)

ü اسلام در ایران در سده­های ۷ تا ۱۵: سری سخنرانی، پتروشفسکی، بیلیایوا (۲۰۰۷)

ü مطالعات اسلامی: کولییف و مورتازین (۲۰۰۸)

ü تاریخ شرق، جلد دوم: واسیلییف (۲۰۰۳)

ü دنیای اسلام: تاریخ، جامعه، فرهنگ: مجموعه مقالات کنفرانس علمی اسلام­شناسی گرداوری شده توسط آلکسیف(۲۰۰۷)

 

۵. دانشگاه دولتی علوم انسانی مسکو[۱۳]

 انستیتوی فرهنگ شرق و باستان/ گروه تاریخ و فلسفه آسیای جنوبی و مرکزی: در این دانشگاه گرایش «شرق شناسی و مطالعات آفریقا» را می­توان در «انستیتوی فرهنگ­های شرقی و باستان» و دانشکده «تاریخ، علوم سیاسی و حقوق» انتخاب کرد.

دانشکده «تاریخ، علوم سیاسی و حقوق» برنامه درسی برای پنج گرایش ارائه می­دهد:

عرب­شناسی، چین­شناسی، ایران­شناسی­، ترک شناسی و ژاپن­شناسی.

  «انستیتوی فرهنگ­های شرقی و باستان» دارای سه بخش است که در آن زبان­های شرقی آموزش داده می شود:

۱. گروه تاریخ و فلسفه شرق باستان (عربی و فارسی)؛

۲. گروه تاریخ و فلسفه آسیای جنوبی و مرکزی (زبانهای سانسکریت، هندی، اردو، فارسی، تامیلی، مغولی، تبتی، ترکی و قزاقی)؛

۳. گروه تاریخ و فلسفه خاور دور (چینی، ژاپنی، کره­ای، ویتنامی و لائو- تایلندی).

- رشته زبان­های شرقی (دوره مقدماتی) : برای دانشجویان سال اول گرایش شرق­شناسی و آفریقا IVKA))، فارسی زبان اصلی شرقی برای دانشجویان بخش «زبان و ادبیات آسیا و آفریقا» زبان و ادبیات ایرانی است. هدف اصلی این دوره، آموزش معیارهای اصولی تلفظ زبان فارسی معاصر، معرفی ویژگی­های اصلی نوشتار عربی - فارسی واژگان و دستور زبان فارسی نوین، آموزش مهارت­های گفتاری فارسی به صورت شفاهی و نوشتاری، بررسی دوره­های تاریخ ادبیات فارسی (ادبیات باستانی، ادبیات مدرن و معاصر، ادبیات قرون وسطایی)، آشنایی با مفاهیم اساسی نظری در نقد ادبیات جهان و نقد ادبی ایران است.

گروه زبان و ادبیات ایران:

لیست موضوعات ارائه شده در دوره لیسانس چهار ساله

دوره عمومی (علوم انسانی، اجتماعی و اقتصادی) :

الف: واحدهای اصلی و الزامی: اقتصاد و فلسفه

ب: واحدهای متغیر و انتخابی:

- درآمدی بر زبان­شناسی کشورهای آسیا و آفریقا

- درآمدی بر ادبیات کشورهای آسیا و آفریقا

- تاریخچه ادبیات جهان: در بخش مربوط به ایران این موضوعات بررسی می­شود: ادبیات ایران در دوران پیش از اسلام (باستان و اوایل قرون وسطی) و نقش آن در شکل­گیری ادبیات کلاسیک. ویژگی­های سبک شناختی در توسعه ادبیات ایران پیش از اسلام. اوستا به عنوان یک کتاب مقدس و به عنوان یک بنای یادبود ادبی. ادبیات پهلوی و ژانرهای آن. شکل­گیری ادبیات عرب و ایرانی پس از فتح اعراب، نقش شاعران عرب با ملیت ایرانی. نقش ترجمه­ها از فارسی میانه در شکل­گیری نثر عربی. ساختار ژانری شعر کلاسیک عربی و دگرگونی آن در ادبیات فارسی. ادبیات به زبان فارسی نو. رودکی و هم­عصرانش. مرحله اولیه شکل­گیری قصیده. حماسه نویسنده ملی ایران - «شاهنامه» فردوسی. مضامین اصلی، طرح­ها و قهرمانان در «شاهنامه» اسطوره­ای و تاریخی/ شعر در دربارهای ایران، قرون میانی (قرون ۱۲-۱۱)/ کارکردهای اصلی شعر دربار/ جایگاه شاعر در دربار و مفهوم «مکتب شعری» / رونق سبک قصیده مدح­آمیز در آثار انوری و خاقانی/ شکل گیری شعرهای کلاسیک ایرانی.

دوره تخصصی :

۱) زبان فارسی/ مقدماتی

۲) درآمدی بر شرق شناسی

۳) تاریخچه زبان فارسی که به دو بخش زبان و ادبیات باستانی، معاصر و قرون وسطای فارسی تقسیم می­شود.

 در بخش زبان و ادبیات باستانی به موارد زیر می­پردازد:

دوره­های تاریخی زبان و ادبیات فارسی، بررسی کتاب اوستا، دست نوشته­های هخامنشیان، ادبیات ایران در زمان حمله اسکندر مقدونی، ترجمه های اوستا و کتب مذهبی- پهلوی، موسیقی­دانان و خوانندگان عصر ساسانیان.

در بخش زبان و ادبیات معاصر به موارد زیر می­پردازد:

 ادبیات ایران در قرن ۱۸ (عصر بازگشت) / ادبیات ایران در قرن ۱۹-۱۸ (عصر گسترش استعمار) / ادبیات ایران در نیمه دوم قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰/ زندگی ادبی در تهران و استانها در سالهای ۳۰ و ۴۰/ ادبیات در ایران بعد از کودتای ۱۹۵۳/ ادبیات ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹.

در بخش زبان و ادبیات قرون وسطا به موارد زیر می­پردازد:

 الف) فتح ایران توسط مسلمانان در قرن هفتم و دوره ابتدایی ادبیات فارسی جدید (قرون ۹-۷)/ شکل گیری ادبیات کلاسیک در عصر سامانیان و اثر «پدر شاعران پارسی» رودکی (حدود ۸۶۰ - ۹۴۱)/ فردوسی (دوران، زندگی، اثر) و حماسه قهرمانانه او «شاهنامه» / شکل گیری ایدئولوژی تصوف و گسترش شعر تصوف (قرون ۱۲-۱۱)/ پیدایش و شکل­گیری سبک قصیده مدح­آمیز در دربار غزنویان/ عصر سلجوقیان (قرون ۱۲-۱۱) رباعیات فلسفی، تعلیمات درباری و صوفیانه/ مکاتب شعری منطقه­ای: خلاقیت شاعران مکتب اصفهان و آذربایجان/ گسترش شعر حماسی و «خمسه» نظامی/ ژانرهای نثر و ادبیات. ب) ادبیات دوره حکمرانی مغول بر آسیای میانه و ایران (قرن ۱۳)/ شکوفایی زبان و ادبیات فارسی در هند مسلمان در قرون ۱۴-۱۳/ ادبیات دوره پس از مغول (قرن ۱۴)/ غزل کلاسیک و آثار شمس­الدین محمد حافظ/ قرن ۱۵ پایان دوره کلاسیک ادبیات فارسی/ دوره پس از کلاسیک: ادبیات در اوایل صفویه (قرن شانزدهم) / حلقه ادبی شاه عباس اول در انتهای قرن ۱۶ و ابتدای قرن ۱۷/ قرن هجدهم در ادبیات ایران صفویه: بحران «کلاسیک­گرایی».

۴) تاریخ اسلام

۵) جغرافیای طبیعی و اقتصادی ایران: منابع طبیعی/ گیاهان ایران/ جانوران ایران/ تقسیم ارضی و اداری ایران/ بخش مرکزی کشور/ شرق و شمال شرق ایران / غرب و جنوب ایران.

۶) تاریخ ایران:

الف) تاریخ قرون وسطای ایران: امپراتوری ساسانی/ فتح ایران توسط اعراب/ ایران تحت حکومت بنی امیه/ خلافت عباسی/ ظهور سلسله­های مستقل محلی/ ایران تحت حکومت سلجوقی­ها/ حمله مغول/ ایلخانیان/ امپراتوری صفوی

 ب) تاریخ نوین ایران: نادرشاه و افشاریه/ کریم خان زند و مبارزه با قاجارها/ ایران تحت حاکمیت قاجارها/ روابط روسیه و ایران/ جنبش بابیه/ بهائیان اعطای امتیاز به کشورهای غربی/ انقلاب مشروطه در ایران/ ایران در «بازی بزرگ»

ج) تاریخ معاصر ایران: جنبش جنگل/ به قدرت رسیدن رضاخان/ اصلاحات رضا شاه در جنگ جهانی دوم/ بحران سال ۱۹۵۳ و محمد مصدق/ «انقلاب سفید» و اصلاحات محمدرضا پهلوی/ انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹/ جنگ ایران و عراق/  موقعیت ایران در جهان مدرن.

۷) دستور زبان نظری زبان فارسی. آواشناسی نظری زبان فارسی.

۶. دانشگاه فدرال کازان[۱۴]

از سال ۲۰۰۱ فعالیتش را شروع کرد. سه موضوع کلی را مورد بررسی قرار می­دهند:

۱. ایران­شناسی به عنوان یک رشته علمی؛

۲. شکل گیری مطالعات ایران­شناسی روسیه مطالعات ایرانی در امپراتوری روسیه؛

۳. ایران­شناسی در اتحاد جماهیر شوروی (۱۹۱۸-۱۹۹۲) و در فدراسیون روسیه (۱۹۹۲-۲۰۱۰).

وظایف اصلی مرکز ایران­شناسی این دانشگاه عبارتند از:

- آموزش زبان فارسی طبق برنامه­های مصوب، استفاده از برنامه های چندرسانه ای، منابع اینترنتی و غیره؛

-  آموزش و تربیت استادان زبان فارسی برای مدارس ابتدایی، متوسطه و عالی؛

- آموزش زبان فارسی در دوره­هایی با سطوح متفاوت و برای مخاطبان مختلف؛

- توسعه همکاری با سازمان­های آموزشی جمهوری اسلامی ایران.

منابع درسی :

ü تاریخ جدید کشورهای آسیا و آفریقا. سده­های ۱۹-۱۶[منبع الکترونیکی] [۱۵]

ü کتاب درسی فرهنگ و هنر جهان. ای. تلستیکاوا

ü کتاب درسی تاریخ جهان با ویراستاری گ. پالیاک

۷. آکادمی علوم جمهوری تاتارستان[۱۶]

انستیتوی تاریخ شهاب­الدین مرجانی: سازمانی غیر انتفاعی که در سال ۲۰۰۷ تاسیس شد. زمینه­های مهم فعالیت­های این مرکز انجام فعالیت­های تحقیقاتی و مشاوره­ای در زمینه­های تاریخ، فرهنگ، مردم­شناسی، فلسفه و سایر زمینه­های مربوط به مطالعات ایران است.

۸. انستیتوی روابط بین الملل و مطالعات منطقه­ای سیبری[۱۷]

مرکز مطالعات ایران و زبان فارسی (سال ۲۰۰۲ افتتاح شد) : برنامه درسی انستیتوی شرق­شناسی تربیت دیپلمات­ها، مدیران، تحلیل­گران سیاسی و مشاوران حرفه­ای برای عرصه­های گوناگون است. برنامه درسی دانشکده شامل آموزش ۲ زبان خارجی از سال اول تحصیل است: چینی، ژاپنی، فارسی - به عنوان زبان اول و انگلیسی به عنوان زبان دوم. مواردی که در این انستیتو مورد مطالعه قرار می­گیرند: قوم­شناسی، تاریخ، فرهنگ، اقتصاد، اوضاع سیاسی اجتماعی منطقه و کشور مورد مطالعه، روابط بین الملل در منطقه، سیاست خارجی کشورهای مورد مطالعه، علوم سیاسی، ژئوپلیتیک، تاریخ و تئوری روابط بین الملل و دیپلماسی، جامعه بین المللی و حقوق خصوصی، روابط بین الملل مدرن، سیاست خارجی فدراسیون روسیه، اقتصاد جهانی و روابط اقتصادی بین المللی، سیاست جهانی، دیپلماسی و فعالیت کنسولی، امنیت ملی و بین المللی، خدمات دولتی و شهری و ... است.

 

۹. دانشگاه دولتی ساراتف[۱۸]

مرکز مطالعات شرقی دانشگاه دولتی ساراتف (اکتبر ۲۰۰۳ افتتاح شد) : در دانشکده جامعه­شناسی تأسیس شد. در چارچوب این مرکز، دانشجویان به صورت اختیاری زبان فارسی را آموخته و با تاریخ و فرهنگ شرق آشنا می­شوند. از ۳۰ ژوئن ۲۰۱۶، مرکز علمی - آموزشی «شرق­شناسی و ایران­شناسی» تأسیس شد. از ۲۸ ژوئن ۲۰۱۹  این مرکز با دستور رئیس دانشگاه  به «مطالعات خاورمیانه» تغییر نام داد.

۱۰. دانشگاه دولتی آستراخان[۱۹]

مرکز ایران­شناسی، زبان و ادبیات فارسی در گروه زبان­های شرقی سال ۲۰۰۹ تاسیس شد. گرایش غالب گروه زبان­های شرقی دانشکده زبان­های خارجی این دانشگاه آموزش زبان فارسی است. آموزش زبان فارسی برای دانشجویان در رشته «ترجمه و مطالعات ترجمه» انجام می­شود. یکی از فعالیت­های اصلی مرکز رواج زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در منطقه آستراخان است. این دانشگاه توافق­نامه همکاری با دانشگاه­های گیلان و مازندران امضا کرده است و اساتید ایرانی برای تدریس، شرکت در کنفرانس­ها و انتشار مقالات در ژورنال های علمی به این دانشگاه می­آیند.

۱۱. موزه آرمیتاژ. بخش ایران شناسی.

بزرگترین ایران شناسان روسیه و جهان تجربه کار و تحقیق در موزه ارمیتاژ را دارند. موضوع تحقیق آنها مجموعه­های منحصر به فرد هنر ایران است که توسط موزه جمع آوری شده است. بهترین مجموعه نقره ساسانی پس از مطالعات اسمیرنف، اربلی، ترور، لوکانین، مارشاک به مرجعی برای کسانی که به بررسی روایات باستانی و قرون وسطایی شرق می­پردازد، تبدیل شده است.

۱۲. دانشگاه دولتی داغستان[۲۰]

 مرکز ایرانشناسی در انستیتوی شرق شناسی (۲۰۰۴ افتتاح شد) : در حال حاضر، گروه زبان­شناسی ایرانی و ترکی مرکز آموزش ترک­شناسی و ایران شناسی در قفقاز شمالی است. متخصصان برجسته دروسی مانند تاریخ زبان فارسی، تاریخ ایران در دوره­های مختلف، جغرافیای ایران، فرهنگ ایران، باستان شناسی و ... را به دانشجویان تدریس می کنند.

دیگر دانشگاه های و مراکز مطالعاتی ایرانشناسی:

دانشگاه دولتی زبانشناسی مسکو[۲۱] با گرایش «ترجمه و مطالعات ترجمه» زبان فارسی؛

 دانشگاه دولتی استیای شمالی[۲۲]با مرکز فرهنگ ایرانی و زبان فارسی؛

دانشگاه سینرژی[۲۳]موسسه آموزش عالی غیردولتی که مرکز فرهنگ ایرانی و زبان فارسی دارد؛

دانشگاه دوستی ملل روسیه[۲۴] که در آن دانشجویان تمام رشته ها می­توانند زبان فارسی را به عنوان زبان خارجی اختیاری انتخاب کنند؛

 انستیتوی کشورهای شرق[۲۵] در آن زبان فارسی در کنار دیگر زبان های شرقی تدریس می­شوند؛

دانشگاه فدرال اورال. یکاترینبورگ[۲۶]مرکز ایران­شناسی و زبان فارسی دارد که در اکتبر ۲۰۱۶ افتتاح شد.

جمع ­بندی:

بررسی تاریخچه رشته ایران­شناسی در مجامع علمی و دانشگاهی کشور روسیه نشان می­دهد سرزمین ایران چه از نظر سیر تاریخی و سیاسی و چه از نظر ادبی و هنری در محافل علمی و سیاسی این کشور جایگاه ویژه­ای را به خود اختصاص داده است. جزئیات تاریخی، جغرافیای سیاسی، مردم شناسی، زبان شناسی، تاریخ ادبیات، فرهنگ، هنر و موسیقی ایران در قالب رشته ایران­شناسی و زبان فارسی در نزدیک به ۲۰ مرکز دانشگاهی و علمی کشور روسیه به صورت گسترده و دقیق مورد مطالعه قرار می­گیرد. در مقام مقایسه می­توان گفت به میزان زیادی پژوهش در ادبیات و ریشه­های زبان روسی و مطالعات روسیه در سیستم دانشگاهی و پژوهشی ایران مهجور مانده است تا آن جا که رشته اسلاوشناسی جایی در نظام آموزش­عالی کشورمان ندارد. همچنین به وضوح کمبود پژوهشگرانی که علاوه بر اشراف به زبان روسی با تاریخ سیاسی- اجتماعی و فرهنگ حوزه روسیه آشنا باشند و  استادان اسلاوشناس در مراکز علمی کشورمان محسوس است. مفاد درسی ارائه شده در رشته ایران­شناسی می­تواند الگوی متقابل خوبی برای رشته­های مطالعات منطقه­ای و مطالعات روسیه در ایران باشد. همانطور که در این پژوهش آمده است مراکز ایران­شناسی و انستیتوهای شرق شناسی در روسیه برنامه درسی و اهداف خاص خود را در منابع متعدد دنبال می­کنند و استادان این رشته­ها منابع آموزشی متفاوتی را تدریس می­کنند که بعضی تالیف پژوهشگران ایران­شناس روس و برخی نیز ترجمه کتب معتبر خارجی است. تصویر ایران در هر یک از منابع ذکر شده می­تواند موضوع پژوهش جداگانه­ای را به خود اختصاص دهد.

منابع:

۱. Dagestan State University.Available at: http://dgu.ru/

۲. http://ivka.rsuh.ru/article.html?id=۲۶۳۲۵۰۵

۳. http://www.orientalstudies.ru/rus/index.php?option=com_content&task=view& id=۴۱۱&Itemid=۹۴

۴. http://www.plccr.ru/material

۵. https://mgimo.ru/languages/teaching/shkola-persidskogo.php

۶. https://mgimo.ru/study/faculty/mo/kindo/docs/iranskie-yazyki/

۷. https://parstoday.com/ru/news/russia-i۱۰۶۷۳۲

۸. https://www.hse.ru/ba/iran/courses/۲۹۶۷۹۶۳۹۰.html

۹. https://www.hse.ru/ba/iran/courses/۲۹۶۸۰۴۵۲۱.html

۱۰. https://www.hse.ru/ba/iran/courses/۲۹۶۸۰۹۷۴۵.html

۱۱. https://www.hse.ru/ba/iran/structure

۱۲. https://www.studentlibrary.ru/book/ISBN۵۶۹۱۰۱۲۳۸.html

۱۳. https://www.studentlibrary.ru/book/ISBN۵۶۹۱۰۱۳۶۶۱.html

۱۴. Institute for Oriental and Classical Studies. Available at: https://www.degruyter.com/view/title/۵۸۷۳

۱۵. Kazan Federal University. Available at: https://kpfu.ru/

۱۶. Moscow State Institute of International Relations. Available at: https://mgimo.ru/

۱۷. Moscow State Linguistic University. Available at: https://www.linguanet.ru/

۱۸. North Ossetian State University after K. L. Khetagurov .Available at:  http://www.nosu.ru/

۱۹. Oriental University Available at: http://www.orun.ru/

۲۰. Peoples' Friendship University of Russia Available at: http://www.rudn.ru/about

۲۱. Russian Academy of Sciences. Available at: http://www.ras.ru/

۲۲. Russian State University for the Humanities.Available at: https://www.rsuh.ru/

۲۳. Saratov State University. Available at: https://www.sgu.ru/

۲۴. Siberian Institute of International Relations and Regional Studies.Available at: http://simor.ru/

۲۵. Tatarestan Academy of Sciences. Available at: http://www.antat.ru/ru/

۲۶. University "Synergy".Available at: https://synergy.ru/

۲۷. University of St. Petersburg. Available at: https://spbu.ru/

۲۸. Ural Federal University.Available at: https://urfu.ru/ru/

کد خبر 3988