زهرا ناظمی‌سجزئی کارشناس اداره‌کل همکاری‌های رسانه‌ای و فضای مجازی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در مطلبی با عنوان «نقش زنان ایرانی در دیپلماسی فرهنگی پس از انقلاب اسلامی» نوشت: زنان به عنوان نیمی از پیکره اجتماع همواره نقش سرنوشت سازی در تحولات جامعه داشته‌اند، همانطور که امام خمینی(ره) می‌فرمایند: "زن یکتا موجودی است که می‌تواند از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد که از برکاتشان یک جامعه، بلکه جامعه ها به استقامت و ارزش‌های والای انسانی کشیده شوند و می‌تواند عکس آن باشد"[1]

زنان ایرانی پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ به عنوان یکی از مؤلفه‌های حیاتی دیپلماسی فرهنگی تلقی می‌شوند که سهم زیادی در نمایندگی‌های دیپلماتیک کشور و ترویج فرهنگ و ارزش‌های آن در عرصه بین‌المللی داشته‌اند. این زنان فرصت‌های جدیدی برای ابراز وجود و مشارکت در عرصه سیاسی و اجتماعی به دست آوردند که به آنها اجازه داد تا مهارت‌های فرهنگی و هنری خود را در تقویت روابط بین‌الملل به کار گیرند.

با پیروزی انقلاب، نهادها و فعالیت‌های فرهنگی با هدف تقویت هویت ایرانی و نزدیک کردن فرهنگ‌های مختلف به یکدیگر شکل گرفت که زنان جزء لاینفک این فعالیت‌ها شدند. بسیاری از زنان در زمینه‌هایی مانند هنر، موسیقی، ادبیات، ورزش و... قابلیت های بسیاری را از خود نشان دادند که به ارتقای وجهه عمومی ایران در جهان کمک کرده است. به لطف این تلاش‌ها، زنان توانستند هویت زن ایرانی را که در دوران پهلوی به عنوان استفاده ابزاری برای عریان شدن جامعه شکل گرفته بود، بازگردانند و نگاه‌ها را نسبت به  نقش خود در جامعه تغییر داده و توانایی‌های خود را برای تأثیرگذاری بر دیپلماسی فرهنگی افزایش دهند.

زنان ایرانی از طریق فعالیت‌های هنری، ادبی و علمی به ترویج فرهنگ و هویت ایرانی در سطح جهانی پرداخته و سعی کردند تا تصویری مثبت و جامع از ایران به نمایش بگذارند. فعالیت‌هایی مانند برگزاری نمایشگاه‌های هنر، شرکت در جشنواره‌های بین‌المللی و ارائه آثار ادبی و هنری در خارج از کشور نشان‌دهنده تعهد و انگیزه زنان برای به اشتراک‌گذاری فرهنگ ایرانی با جهان شد.

در این راستا، شاعران، نویسندگان، هنرمندان و پژوهشگران زن به عنوان سفیران فرهنگی ایران  از طریق آثار خود، به ابراز نظرات و دیدگاه‌های خاص جامعه ایرانی پرداختند. آن‌ها توانستند با استفاده از زبان هنر و ادبیات، مسائل اجتماعی و فرهنگی را مطرح کرده و به گفت‌وگوهای فرهنگی رونق بخشند.

علاوه بر این، فعالیت‌های شبکه‌ای و همکاری‌های بین‌المللی زنان ایرانی به ترویج دیالوگ فرهنگی با ملیت‌های دیگر کمک کرد، بدین صورت  که آنها با ایجاد شبکه‌هایی از زنان در سطح جهانی، توانستند به تبادل نظر، تجربیات و راهکارها بپردازند و بدین ترتیب، قدرت نفوذ فرهنگی ایران را تقویت کنند.

زنان همچنین در زمینه پژوهش‌های علمی و فرهنگی، با تولید آثار و مقالات پژوهشی در حوزه‌های مختلف، به تولید دانش و بینش جدید در مورد فرهنگ ایرانی پرداختند و این فعالیت‌ها نه تنها به گسترش آگاهی درباره فرهنگ و تمدن ایران کمک کرد، بلکه نقش زنان را به عنوان محققان و پژوهشگران در سطح بین‌المللی برجسته ساخت.

از این رو، در عصر مدرن و مواجهه با چالش‌های بسیاری در حوزه فرهنگی و اجتماعی و سیاسی، نقش بین المللی زنان در حوزه فرهنگ بسیار با اهمیت است؛ همانگونه که رهبر انقلاب نیز در بیانات خود بر ضرورت حضور زنان در همه عرصه‌ها اعم از فرهنگی و سیاسی تأکید کردند. "ایشان با تأکید بر نقش زنان در تمدن اسلامی، این نکته را مطرح می‌کنند که زنان می‌توانند در زمینه‌های مدیریتی، فرهنگی، علمی و اقتصادی سهم مؤثری داشته باشند.

معظم له بارها تأکید داشته‌اند که زنان باید جایگاه خود را در ساخت تمدن اسلامی تثبیت کنند و با تلاش خود به تقویت هویت اسلامی جامعه بپردازند. برای مثال، در دیدگاه مقام معظم رهبری، نقش زنان در عرصه‌های فرهنگی، نظیر هنر اسلامی و تبلیغ معارف دینی، نشان‌دهنده‌ی عمق جایگاه اجتماعی زنان در تمدن اسلامی است".[2] بنابراین با توجه به جایگاه برجسته دیپلماسی فرهنگی در سیاست خارجی کشورها به عنوان ابزاری راهبردی برای تقویت روابط بین الملل و دستیابی به اهداف ملی، نقش زنان در این عرصه توانست تاثیر به سزایی در گسترش هویت فرهنگ اصیل ایرانی در جهان داشته باشد.

از منظری دیگر دیدگاه زنان در عرصه فرهنگ با دیدگاه مردان متفاوت است که از جمله می توان به ویژگی هایی چون مهارت‌های ارتباطی و عاطفی مؤثر، مکانیسم‌های متفاوت برای تفکر و حل مسئله، استفاده از تجربیات شخصی و گفتگوهای تعاملی و به کار گیری استراتژی‌های تنوع و شمول، اشاره کرد که بر نحوه مشارکت زنان و راهبردهای آنها در دیپلماسی فرهنگی تأثیر می‌گذارد.

حضور بسیاری از زنان در این نوع از دیپلماسی با طیفی غنی از تجربیات و ایده‌ها، فرصت ارتقای تلاش های دیپلماتیک برای ارتقای منافع ملی و جهانی و دستیابی به صلح، امنیت و توسعه را فراهم می آورد و از سویی دیگر عدالت، برابری و حقوق بشر را ترویج می دهد.

همچنین، کارکرد زنان در این بخش، ارتباط و تفاهم میان مردم با ملیت های مختلف را تسهیل کرده و به شکل‌گیری تصویر جامع‌تری از روابط بین‌الملل کمک می‌کند به عبارتی دیگر زنان با نقاط قوت زنانه خود که خداوند متعال در وجود آنها به ودیعه گذاشته است، اغلب بهتر می‌توانند تعابیر و مفاهیمی چون حقیقت، عشق، زیبایی، آزادی، عدالت، تعامل اجتماعی، انسان گرایی و ... را در گفت‌وگوهای رسمی وارد کنند و درک عمیق‌تری از موضوعات مختلف ارائه دهند و در نتیجه اعتماد و احترام متقابل بین فرهنگ ها را استوار بخشند.

از دیگر کلیدهای موفقیت مشارکت زنان در دیپلماسی فرهنگی بعد از انقلاب، می توان به توانایی آنها در استفاده از فناوری های مدرن و رسانه‌های اجتماعی اشاره کرد. این بسترها فضاهای جدیدی را برای تعامل و انتشار ایده‌ها و تجربیات فرهنگی آنها فراهم می‌کند، به طوریکه زنان در جامعه اسلامی از رسانه‌های اجتماعی برای دستیابی به نفوذ بیشتر و حمایت از مسائلی چون حقوق زنان، آموزش و سلامت بهره می‌برند.

آنها با به اشتراک گذاشتن داستان‌های موفقیت و مشارکت خود در جامعه، به دنبال به چالش کشیدن کلیشه‌های منفی در مورد محدودیت زنان در فرهنگ اسلامی هستند و باورهای غربی غلط در مورد جایگاه زنان در اسلام را از طریق این مشارکت فرهنگی تکذیب می‌کنند.

 با نگاهی به گذشته و حال می‌بینیم که چگونه زنان ایرانی توانستند در طول سال‌های متمادی با ارائه دستاوردهای خود در زمینه‌های مختلف از جمله هنر، ادبیات و حضور در مسابقات بین‌المللی، در معرفی و تقویت هویت، فرهنگ و ارزش‌های ایرانی و اسلامی کمک کنند. علاوه بر این، زنان ایرانی با حضور در مجامع بین‌المللی و توانایی‌های دیپلماتیک خود در جهت ارتقای درک بین‌فرهنگی جوامع نقش مؤثری داشته‌اند.

بر این اساس، می‌توان گفت که نقش زنان ایرانی در دیپلماسی فرهنگی پس از انقلاب اسلامی، محور اساسی سیاست فرهنگی کنونی کشور و منعکس‌کننده چشم‌انداز آینده آن است. همانطور که رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در بیانات خود از نقش زنان در عرصه فرهنگ حمایت و بر آن تأکید فرمودند.

در پایان باید گفت که نقش زنان ایرانی در دیپلماسی فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی نشان‌دهنده تحولاتی است که آن‌ها با استفاده از توانمندی‌های خود در عرصه‌های مختلف فرهنگی به وجود آوردند. این فعالیت‌ها نه تنها به تقویت هویت ملی و فرهنگ ایرانی کمک کرد، بلکه به ایجاد یک تصویر مثبت و چند بعدی از جامعه ایران در سطح جهانی انجامید.

علیرغم برخی چالش‌هایی که زنان با آن روبرو هستند، تجربیات، توانایی و ابتکار عمل آنها در برقراری ارتباطات فرهنگی، پتانسیل بسیار خوبی را برای ایجاد تغییرات مثبت در این زمینه به وجود می‌آورد. این امر مستلزم آگاهی از اهمیت به کارگیری زنان در تمام جنبه‌های دیپلماسی فرهنگی برای فراهم ساختن زمینه فهم متقابل انسان‌ها، اصلاح ارزش‌ها و هنجارهای موجود در جامعه است.